Duurzaam vliegen. Als je de billboards in de vertrek- en aankomsthal op Schiphol mag geloven is het in volle gang. Verdiep je je een beetje in de achtergrond van duurzame claims van luchtvaartmaatschappijen dan blijkt de bal vooral bij de reiziger te liggen en hebben de initiatieven veel weg van greenwashing.
Want echt duurzaam is de huidige manier van vliegen op kerosine namelijk nog lang niet. Volgens een beproefde berekening van De Correspondent is voor een langeafstandsvlucht met een Boeing 747 maar liefst 4 badkuipen kerosine per passagier nodig. Na verbranding laat dat aardolieproduct onder meer stikstof, roetdeeltjes en CO₂ in de dampkring achter. Dat dit op grote hoogte gebeurt maakt de schade alleen maar groter.
Een Boeing 747 heeft voor een reisje Amsterdam - Jakarta maar liefst 480 liter kerosine per passagier nodig. Dit is net zoveel als het water voor 4 warme baden.
‘We veroorzaken maar 2,5% van de totale CO₂-uitstoot’, hoor je piloten en andere luchtvaartliefhebbers in de media of op Linkedin regelmatig beweren. Als je puur naar CO₂-uitstoot van vliegtuigen kijkt klopt het. Daarmee is vervoer door de lucht op dit moment – puur op basis van CO₂-uitstoot - een minder grote vervuiler dan vervoer over land dat 12% voor zijn rekening neemt.
Dat dit cijfer relatief laag is komt omdat 80% van de wereldbevolking nog nooit in een vliegtuig is gestapt. Vliegen is wereldwijd gezien nog steeds voor een kleine groep weggelegd. Die 80% stapt wel op de brommer of in de auto en stoot daarmee CO₂ uit maar niet met vliegreizen. Nog niet.
In de nabije toekomst is de verwachting dat dit gaat veranderen. In opkomende landen als China, India, Indonesië, Brazilië en Turkije leidt de stijgende welvaart en de groei van de middenklasse er hoogstwaarschijnlijk toe dat in die landen meer mensen gaan vliegen. Binnen hun eigen land of naar het buitenland. Met het oog op deze ontwikkeling schat luchtvaartorganisatie IATA het wereldwijde aantal reizigers in 2050 op 16 miljard, ongeveer 4 keer zo veel als het huidige totaal.
De onderzoeksjournalisten van het Britse CarbonBrief berekenden in 2016 dat de combinatie van veel meer reizigers en succesvolle verduurzaming in andere sectoren (zoals transport over weg) tot gevolg heeft dat de wereldwijde luchtvaartsector in 2050 verantwoordelijk zal zijn voor 27% van de totale CO₂-uitstoot in de wereld.
Toch ziet IATA de toekomst rooskleurig in: met bijna vier keer zoveel reizigers in 2050 zal de CO₂-uitstoot van de luchtvaart op netto 0 uitkomen. Deze CO₂-verdwijntruc zal naast CO₂-opslag en compensatie door reizigers vooral moeten komen van drie grote innovaties in de luchtvaart: duurzame kerosine, vliegen op waterstof en elektrisch vliegen.
De verwachtingen van de luchtvaartindustrie zijn sky high: duurzame kerosine of SAF (sustainable aviation fuel). Deze brandstof heeft twee grote voordelen: de CO₂-uitstoot zou 50 tot 85% minder moeten zijn en vliegtuigen hebben nauwelijks aanpassingen nodig. IATA verwacht dat dit zo’n twee derde van de CO2-reductie voor zijn rekening gaat nemen.
In een land waar veel patat wordt gegeten is kerosine gemaakt van oud frituurvet waarschijnlijk de meest tot de verbeelding sprekende duurzame kerosinesoort. In 2011 vloog KLM voor het eerst op kerosine van frituurolie is te lezen op de website van KLM.
Dat Nederlanders graag patat eten blijkt uit de gemiddelde consumptie: 14 kilo per Nederlander per jaar.
Sindsdien mengt het bedrijf gewone kerosine met druppeltjes duurzame kerosine. Al deze druppeltjes bij elkaar resulteerden in 2019 tot een duurzaam-kerosineverbruik van 0,18% van het totale kerosineverbruik. Daarmee zit KLM nog ver onder het voorzichtige 2%-doel dat EU-Klimaatbaas Frans Timmermans Europese luchtvaartmaatschappijen voor het jaar 2025 heeft gesteld.
Zijn er buiten de KLM in Nederland nog ontwikkelingen die aansluiten bij de IATA-ambitie voor duurzame kerosine? Het leek er even op toen in 2019 KLM en kerosineleverancier SkyNRG aankondigden samen een duurzame-kerosinefabriek in het Groningse Delfzijl te gaan bouwen. Corona en stikstofbouwstops gooiden echter 'roet in de tank': op zijn vroegst gaat de duurzame-kerosine-fabriek in 2025 open.
“Er zijn veel kapers op de kust die ook groene waterstof willen gebruiken”
Duurzaamheidsexpert ASN Bank
Houtsnippers en landbouwafval komen in de media ook steeds terug als mogelijke ingrediënten voor duurzame kerosine. Zijn op dat terrein de vooruitzichten beter? Piet Sprengers (duurzaamheidsexpert bij ASN Bank) denkt van niet: ‘De vraag naar biomassa voor energieopwekking is wereldwijd al enorm. Bovendien gaat het gepaard met veel nadelige bijeffecten zoals verlies aan biodiversiteit en concurrentie met voedselproductie.’
Piet Sprengers, duurzaamheidsexpert ASN Bank
Waterstof heeft de toekomst. Moderne staalfabrieken, containerschepen en vrachtauto’s; ze lijken voor te sorteren op een overstap naar waterstof. Het gaat hierbij om de groene variant, dus waterstof gemaakt met hernieuwbare energie.
Volgens Piet Sprengers is groene waterstof interessant voor de luchtvaart maar zal de ontwikkeling nog lang gaan duren: ‘Er zijn veel kapers op de kust die ook groene waterstof willen gebruiken, denk aan een bedrijf als Tata Steel. Voor staalbedrijven alleen al is er de komende jaren een tekort aan groene waterstof. En het gaat lang duren omdat volledig vliegen op waterstof nog in de kinderschoenen staat. Zo is er nog veel tijd nodig voor het testen en ontwikkelen van vliegtuigmotoren en toestellen.’
Tata Steel heeft vergevorderde plannen om met een windpark in zee en groene waterstof staal te maken Foto: Joost Bakker
Het in Engeland gevestigde ZeroAvia gelooft heilig in waterstof. Het bedrijf wil vanaf 2024 met een waterstofvliegtuig tussen Rotterdam en Londen gaan vliegen. Per vlucht is er plek voor 19 passagiers. Met behulp van een brandstofcel op waterstof zal het vliegtuig elektrische motoren aandrijven en nauwelijks CO₂ uitstoten.
Het tijdpad is aan de ambitieuze kant omdat er nog geen testvlucht met het beoogde toestel heeft plaatsgevonden. Gelukkig kunnen reizigers vanuit Rotterdam ook gewoon de trein nemen en 4 uur later, via de kanaaltunnel, in Londen arriveren.
Leestip: Het punt van de waterstofkrapte wordt treffend uitgelegd op de website van de stichting Schipholwatch.
In 2005 lanceerde Tesla de eerste elektrische auto. Zeventien jaar later zie je ze overal rondrijden en hebben ook de klassieke merken hun eigen stekkermodel. In de toekomst rijden we allemaal elektrisch. Zo’n helder pad is er nog niet voor de luchtvaart. Dit heeft vooral te maken met de verhouding tussen de capaciteit en het gewicht van batterijen.
Een batterij is in wezen gewoon een zwaar ding. Bovendien moeten er héél veel batterijen in een vliegtuig. Het is daarom niet te verwachten dat er op korte termijn Boeings met batterijen rondvliegen. Een grote reductie van uitstoot gaat deze innovatie daarom niet brengen.
Op kleine schaal zijn er overigens wel interessante ontwikkelingen te melden. Een Israëlisch bedrijf (Eviation) heeft een ‘batterijvliegtuig’ ontwikkeld dat 9 passagiers in een uur over 800 kilometer, zonder uitstoot, kan vervoeren. Het vliegtuigje kan ook vracht verplaatsen: 1200 kilo in totaal. Transportbedrijf DHL is enthousiast en wil de vliegtuigjes in 2024 gaan gebruiken voor pakketvervoer.
Alice heet het vliegtuig dat naar verwachting in 2024 pakketjes gaat bezorgen. DHL heeft er 12 besteld. Foto: DHL
Het is een ingewikkelde puzzel. De luchtvaart gaat naar verwachting fors groeien, tegelijkertijd is er een tekort aan ingrediënten voor duurzame kerosine, wil de hele wereld groene waterstof en kan het vliegtuig op batterijen voorlopig nog maar 9 personen vervoeren. En toch denkt de overkoepelende organisatie IATA dat de CO₂-uitstoot naar 0 kan in 2050.
Hoe kijkt TU Delft naar deze ontwikkelingen? ‘We zijn ervan overtuigd dat het gaat lukken’, zegt duurzame-luchtvaart-expert Henri Werij breed lachend op de website. Een logische uitspraak voor de decaan van een opleiding die luchtvaartingenieurs opleidt. En ook logisch in het licht van een vorig jaar getekende overeenkomst tussen TU Delft, Schiphol en KLM om samen klimaatneutraal vliegen in 2050 mogelijk te maken.
Toch zijn er uit de hoek van luchtvaartexperts ook genoeg kritische geluiden te horen. Joris Melkert (docent luchtvaarttechniek in Delft) en Paul Peeters (oud-vliegtuigbouwer voor Fokker en tegenwoordig lector duurzaam toerisme aan de Universiteit van Breda) waarschuwen al jaren over de noodzaak van minder vliegen. In 2021 verklaarde het tweetal in een advies aan de Tweede Kamer nog dat de ‘groei van de luchtvaart op gespannen voet staat met de opgave om klimaatverandering tegen te gaan’.
Foto: Getty
Een vakantie om bij te komen van de dagelijkse sores willen we allemaal toch? En reizen brengt volkeren dichtbij. Maar moet het echt (zo vaak) met het vliegtuig?
Stap dan over naar ASN Bank! ASN Bank helpt je bij het waarmaken van je eigen toekomstdromen én investeert je geld met oog voor een duurzamere en rechtvaardigere toekomst. Zo draagt je geld bij aan een betere wereld. En extra fijn: met de gratis Overstapservice is overstappen zo geregeld.
