Shell moet CO2-uitstoot halveren van rechter

De Nederlands-Britse multinational moet per direct aan de slag en met een concreet plan komen om te verduurzamen. De grote vraag is nu wat deze uitspraak voor andere grote vervuilers gaat betekenen en of ook zij het roer moeten omgooien.

De klimaatzaak tegen Shell: hoe zat het ook alweer?

Eind 2020 werd Shell door Milieudefensie voor de rechter gesleept omdat de milieuorganisatie vond dat het olieconcern gevaarlijke klimaatverandering veroorzaakte. Dat wil zeggen dat de activiteiten van het olieconcern een een directe bijdrage leverde aan de opwarming van de aarde boven de grens van 1,5 °C zoals in het Parijs-Akkoord uit 2015 is afgesproken.

Om de rechtszaak te financieren voerde Milieudefensie een online campagne om mede-eiser te werven. In totaal meldden ruim 17.000 Nederlanders zich als mede-eiser bij de klimaatzaak tegen Shell. Ook 6 organisaties sloten zich aan, namelijk Action Aid, Both ENDS, Fossielvrij Nederland, Greenpeace Nederland, Jongeren Milieu Actief en de Waddenvereniging.

"Dat zoveel organisaties en mensen bereid zijn om ons te steunen, laat zien dat een omslag gaande is. Mensen accepteren het gewoon niet meer dat Shell geen verantwoordelijkheid neemt en de omslag naar duurzaam vertraagt,” zei woordvoerder Freek Bersch van Milieudefensie over de brede steun voor de klimaatzaak.

Shell klimaatzaak: de argumenten

De eisers beschuldigden Shell dat het opzettelijk bijdrage aan het klimaatprobleem heeft ontkend.

Het belangrijkste bewijs voor deze beschuldiging was een geheim bedrijfsrapport uit 1988 (pdf van 91 pagina's). In dit rapport schreef Royal Dutch Shell zelf dat er "wetenschappelijke overeenstemming is dat broeikasgassen zullen zorgen voor opwarming van de aarde". Ook waarschuwde het dat "als [Shell] wacht op meer bewijzen, het mogelijk al te laat is om klimaatverandering nog te stoppen".

Volgens advocaat Cox bewees dit dat Shell al decennialang wist wat de gevolgen en gevaren waren van CO₂-uitstoot, maar er niets aan heeft gedaan. Daarmee heeft het burgers in gevaar gebracht.

De advocaten van Shell ontkenden deze beschuldigen. In plaats daarvan betoogden de juristen dat het bedrijf slechts in de vraag naar olie en gas voldoet. En dat als Shell geen fossiele brandstoffen levert, andere bedrijven dit wel zouden doen.

Tenslotte vond Shell dat niet de rechtbank, maar de overheid moet besluiten hoeveel zij mag uitstoten. De Nederlandse staat heeft immers het klimaatakkoord ondertekend, niet Shell, luidde het tegenargument.

Leestip: De twee gezichten van de fossiele-energiesector - whitepaper van Piet Sprengers (manager duurzaamheid & strategie)

Het vonnis: Shell moet per direct verduurzamen

De uitspraak van afgelopen woensdag 26 mei is een wereldprimeur: voor het eerst wordt een grote multinational door een rechter gedwongen minder CO₂ uit te stoten. Donald Pols, directeur Milieudefensie: “Dit is echt geweldig nieuws en een gigantische overwinning voor de aarde, onze kinderen en voor ons allemaal. De rechter laat er geen twijfel over bestaan: Shell veroorzaakt gevaarlijke klimaatverandering en moet daar nu snel mee stoppen.”

De belangrijkste punten van het vonnis op een rij:

• Eind 2030 moet Shell netto 45 procent minder CO₂ uitstoten dan in 2019.
• Het bedrijf is ook verantwoordelijk voor de uitstoot die klanten, toeleveranciers en dochterondernemingen veroorzaken en moet zich inspannen deze te verminderen
• Het olieconcern moet per direct haar beleid verduurzamen, omdat de huidige klimaatplannen onvoldoende zijn.

Shell zelf reageerde teleurgesteld. Harry Brekelmans, bestuurslid van Shell: "Wij zijn hard aan het werk om in 2050 een klimaatneutraal energiebedrijf te worden. Daar zijn duizenden Shell medewerkers iedere dag mee bezig. We investeren er miljarden in. De richting is hetzelfde, het gaat om de snelheid waarmee deze doelen worden gerealiseerd" aldus Brekelmans.

De Haagse rechtbank erkende dat het oliebedrijf de afgelopen jaren duurzamer is geworden, onder meer via investeringen in elektrische oplaadpunten en windparken. Maar de belangen van Shell wegen niet op tegen de belangen van mensen, die de gevolgen van gevaarlijke klimaatverandering ondervinden, aldus de rechter.

Ook schatte de rechter in dat de huidige plannen van het oliebedrijf om in 2050 klimaatneutraal te laat zouden zijn. Vandaar het concrete bevel aan Shell om de CO₂-uitstoot bijna te halveren vòòr 2030, in lijn met het Parijs-Akkoord.

Het vonnis treedt meteen in werking. Shell kan daarom niet treuzelen en moet per direct klimaatplannen opstellen om het doel te halen. Zelfs als het in hoger beroep gaat, wat waarschijnlijk is, dan vervalt deze verplichting in de tussentijd niet, aldus de rechter.

In een eerste reactie spreekt Milieudefensie van "een juridische aardverschuiving" en een duidelijk signaal aan andere grote vervuilers. Ook zij moeten in de toekomst het roer omgooien.

Hoe gaat Shell verduurzamen?

De grote vraag is natuurlijk: hoe gaat Shell verduurzamen?

Shell staat voor een enorme opgave. Zo stoot de multinational jaarlijks ongeveer 1,7 gigaton CO₂ uit, zei bestuurslid Maarten Wetselaar in een uitzending van Buitenhof. Dat is ongeveer 3 procent van het mondiale totaal.

Belangrijk is dat de rechtbank onderscheid heeft gemaakt tussen de uitstoot die Shell zelf veroorzaakt en de uitstoot die haar klanten veroorzaken. Als het om de multinational zelf gaat, is de eis een vermindering van 45 procent in 2030. Dit moeten ze halen en is meetbaar. Waar het gaat om leveranciers en consumenten, is het "een zwaarwegende inspanningsverplichting". Dat betekent dat Shell moet kunnen aantonen dat het zijn best heeft gedaan om te verduurzamen, door bijvoorbeeld eisen te stellen aan toeleveranciers.

Om aan die 45 procent vermindering te voldoen, heeft Shell een aantal opties, zei Jiles van den Beukel, energie-analist, in Nieuws en Co op NPO Radio 1. Denk hierbij aan het aanpakken van methaanlekkages bij gaswinning, vermindering van de olieproductie en het gebruikmaken van meer groene stroom bij de productie van zware olie. Ook is het niet ondenkbaar dat Royal Dutch Shell een aantal olievelden en raffinaderijen moet gaan verkopen.

Belangrijk kenmerk van het vonnis is dat het Shell verplicht tot een netto reductie. Netto betekent dat Royal Dutch Shell de uitstoot ook mag compenseren. Bijvoorbeeld met het grootschalig aanplanten van bomen die CO₂ uit de lucht opnemen of het afvangen van broeikasgassen en deze ondergronds opslaan.

Grote vervuilers staan onder druk

Juristen vermoeden dat het niet lang zal duren voordat er vergelijkbare rechtszaken worden aangespannen om een groenere bedrijfskoers af te dwingen. Dit geldt niet alleen voor andere bedrijven in de fossiele sector, maar ook voor bijvoorbeeld KLM of Tata Steel, dat recent is aangeklaagd door omwonenden in IJmuiden wegens opzettelijk schaden van mens en dier.

Als vervuiler kun je je nu niet meer verschuilen: volgens de rechter ben je als organisatie verantwoordelijk om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan. En je moet je als bedrijf houden aan het klimaatakkoord van Parijs, ook al zat je zelf niet aan tafel.

ASN Bank blijf ver weg van olie & gas

Op de Haagse burelen van ASN Bank werd enthousiast gereageerd op de overwinning. Piet Sprengers (manager duurzaamheid en strategie bij de bank) ziet het belang van de uitspraak: 'Hopelijk gaan bedrijven in de fossiele sector nu hun verantwoordelijkheid nemen en hun beleid en investeringen aanpassen aan de klimaatdoelen van Parijs.' De duurzame bank Bank zet zich al sinds 1960 in voor een leefbare wereld. Investeren in olie- en gasbedrijven is al ruim 60 jaar een no-go.