Op dinsdag 1 december is in Den Haag een unieke rechtszaak tegen olie- en gasgigant Shell begonnen. De zaak is aangespannen door zeven milieuorganisaties en ruim 17.000 Nederlanders. Ze eisen dat Shell zijn CO₂-uitstoot tegen 2030 met 45% vermindert ten opzichte van 2019, in lijn met het Klimaatakkoord van Parijs.

Als Shell de zaak verliest, zal dat grote gevolgen hebben voor andere vervuilende bedrijven zoals Tata Steel of KLM. Zij zullen dan ook een grotere bijdrage moeten gaan leveren aan het behalen van klimaatdoelen. Na 4 dagen van hoorzittingen is het nu aan de rechters om zich over de zaak te buigen. De uitspraak volgt begin 2021.

Het nieuws in het kort:

  • Milieudefensie beschuldigt Shell van gevaarlijke klimaatverandering: bijdrage aan de opwarming van de aarde boven de afgesproken grens van 1,5 °C zoals in het Parijs-Akkoord.
  • Via de rechter probeert de milieuorganisatie het olieconcern te dwingen om zijn CO₂-uitstoot met 45% te verminderen vóór 2030.
  • Shell ontkent dat het op ramkoers ligt met internationale klimaatverdragen en dat het juist een voorloper in verduurzaming is.
  • "Als wij niet in de vraag naar fossiele brandstoffen voldoen, springen vervuilender bedrijven in dat gat," luidt het belangrijkste tegenargument van Shell.
  • Ook kan het hoofdkantoor in Den Haag niet verantwoordelijk worden gehouden voor haar dochterondernemingen in het buitenland, aldus de advocaten van Shell. Hierdoor zou de Nederlandse rechter niet bevoegd zijn een uitspraak te doen.
  • Als de rechter Milieudefensie in het gelijk stelt, dan zullen er snel nieuwe rechtszaken worden aangespannen tegen andere grote vervuilers, om ook hen te dwingen te verduurzamen.
  • De uitspraak van de rechters komt op 26 mei 2021.

Shell wordt voor de rechter gesleept vanwege "gevaarlijke klimaatverandering". Wat wil Milieudefensie? Foto: Marc Rentschler via Unsplash

Waarom wordt Shell aangeklaagd?

Milieudefensie leidt de rechtszaak tegen Shell. De organisatie daagt het Brits-Nederlandse concern voor de rechter om het klimaat te beschermen tegen "gevaarlijke klimaatverandering". Hieronder verstaat Milieudefensie de opwarming van de aarde met meer dan 1,5 graden ten opzichte van 1900, zoals is afgesproken in het Parijs-akkoord.

Daarnaast beschuldigen de eisers Shell van het doen van loze groene beloftes en het opzettelijk ontkennen van hun bijdrage aan het klimaatprobleem. Omdat Shell zelf onvoldoende verantwoordelijkheid neemt, stapt Milieudefensie nu naar de rechter.

De eisers willen echter geen schadevergoeding afdwingen, maar hopen dat Shell door de rechter wordt verplicht een groenere bedrijfskoers te bewandelen. Concreet willen ze dat de rechter het oliebedrijf verplicht om zijn CO₂-uitstoot de komende tien jaar te halveren. In de praktijk betekent dit dat Shell op grote schaal olie- en gasraffinaderijen en -velden zal moeten sluiten.

Volgens Milieudefensie neemt Shell klimaatverandering nog steeds niet serieus. Zo investeert het bedrijf nauwelijks in de productie van duurzame energie. Volgens onderzoek van de Financial Times besteedde Shell tussen 2010 en 2018 slechts 1.3% van zijn investeringsbudget aan duurzame energieopwekking, zoals windmolens en zonnepanelen. De rest van het geld 97.7% (!), ging naar fossiele brandstoffen.

"Dan 'omarm' je het Klimaatakkoord van Parijs niet zoals Shell zegt, dan wurg je het," aldus Donald Pols, directeur van Milieudefensie.

97,7% van het geld van Shell gaat nog steeds naar fossiele brandstoffen

Hoe reageert Shell?

Shell ontkent dat het op ramkoers ligt met de internationale klimaatafspraken.

Het olieconcern is het met Milieudefensie eens dat het klimaatprobleem serieus moet worden aangepakt, maar vindt dat de bal bij de politiek ligt. De overheid bepaalt immers hoe bedrijven mogen opereren in Nederland, waaronder de hoeveelheid CO₂ die ze mogen uitstoten.

"Geen enkele private partij kan het energiesysteem eigenhandig veranderen. Ook Shell niet," zei Dennis Horeman, één van Shell's advocaten, op de eerste dag in de rechtbank.

In een 272 pagina's tellend document leggen de juristen uit dat het bedrijf slechts in de vraag naar olie en gas voldoet. En dat het géén invloed heeft op de wensen van de consument: "[wij] kunnen mensen niet minder laten vliegen of vaker gebruik laten maken van het openbaar vervoer. (...) Als Shell nu al haar benzinepompen zou vervangen door elektrische oplaadstations, dan zouden de meeste automobilisten simpelweg naar tankstations van andere partijen gaan."

En deze andere producenten hebben "mogelijk minder oog (...) voor de gevolgen van hun bedrijfsactiviteiten dan Shell," aldus het bedrijf.

Ten slotte vindt Shell dat het hoofdkantoor, gevestigd in Den Haag, niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor de acties van haar dochterondernemingen in het buitenland. De CO₂-emissies van het bedrijf vinden immers niet in Nederland plaats. Daarom kan het concern niet voor de Nederlandse rechter worden gesleept, stellen de advocaten.

Rogier Cox, de advocaat van Milieudefensie en de man die de Urgenda-zaak won, vindt dat het moederbedrijf Royal Dutch Shell wél aansprakelijk is voor haar dochterondernemingen. In het hoofdkantoor in Den Haag wordt het beleid bepaald voor Shell wereldwijd, inclusief de vele vennootschappen.

Volgens Shell klimaatbeleid vooral iets voor de overheid, en niet voor bedrijven. | Foto: Eva Boer via Unsplash

Unieke rechtszaak met mogelijk grote gevolgen

De argumenten die Milieudefensie aandraagt doen natuurlijk denken aan die andere, grote Nederlandse klimaatzaak: het Urgenda-proces. Toen verplichtte de hoogste rechter de Nederlandse Staat de uitstoot van broeikasgassen met 25% te verminderen vóór eind-2020. Toch is er een belangrijk verschil met de Shell-zaak: bij Urgenda werd de overheid aangeklaagd, nu gaat het om een private onderneming.

Het is de eerste keer dat een olieproducent voor de rechter wordt gesleept om een duurzamere bedrijfskoers af te dwingen. Het proces wordt dan ook met veel belangstelling gevolgd, in binnen- en buitenland.

Want of Milieudefensie nu wint of verliest, de uitspraak van de rechter kan grote gevolgen hebben voor de actieve, groene rol van bedrijven bij het halen van klimaatdoelen. De uitspraak in de Shell-rechtszaak kan namelijk gaan dienen als richtlijn voor soortgelijke geschillen in de toekomst. Als de rechter Milieudefensie in het gelijk stelt, zullen er veel meer zaken komen tegen andere grote vervuilers, zoals KLM of Tata Steel, om ook hen te verplichten te verduurzamen.

De uitspraak van de rechter kan belangrijke gevolgen hebben voor andere, grote vervuilers. Foto: Oskar Kadaksoo via Unsplash

The People versus Shell

Volgens juridische experts is Milieudefensie zeker niet kansloos, maar is het waarschijnlijk dat de zaak gaat uitlopen op een potje juridisch getouwtrek. Daarbij helpt het natuurlijk dat de zakken van Shell vele malen dieper zijn dan die van Milieudefensie.

Zo heeft Milieudefensie, samen met 4 Nigeriaanse boeren, nog een rechtszaak tegen Shell lopen wegens olievervuiling. Dit proces duurt nu al 12,5 jaar en pas in oktober 2020 stonden de boeren tegenover Shell in de rechtszaal. Een rechtszaak tegen een groot bedrijf als Shell kost veel tijd én geld. En vooral van dat laatste heeft Shell meer dan Milieudefensie.

Toch is directeur Pols optimistisch en blij dat de klimaatzaak tegen Shell nu eindelijk begint: "Het voelt wel een beetje als David tegen Goliath maar we voelen ons gesteund door velen." In de maanden voorafgaand aan het proces hebben 17.389 Nederlanders zich aangemeld als mede-aanklagers. Ook is er veel steun vanuit het buitenland: ongeveer een miljoen supporters uit 70 verschillende landen hebben zich via de website aangemeld als supporter.

Pols: "Dit is eigenlijk 'the People versus Shell,' een bedrijf dat te lang met greenwashing is weggekomen. Deze zaak zal iedereen duidelijk maken dat meer dan 95% van wat Shell doet, een gevaarlijke klimaatverandering veroorzaakt. Dit moet zo snel mogelijk veranderen."

De zittingsdagen waren op 1, 3, 15 en 17 december 2020 in Den Haag. De uitspraak in deze tweede grote, Nederlandse klimaatzaak komt op 26 mei 2021, 16.00 uur.

Wil jij Milieudefensie steunen? Kijk op de website van Milieudefensie voor meer informatie.

Donald Pols vergelijkt de klimaatzaak tegen Shell met David tegen Goliath, maar blijft optimistisch. Foto: Marten van Dijl/Milieudefensie

ASN Bank investeert niet in fossiele brandstoffen

ASN Bank zet zich al sinds 1960 in voor een leefbare wereld: voor ons en volgende generaties. Daarom investeringen wij bijvoorbeeld niet in fossiele brandstoffen. Wij geloven in een toekomst waarin we energie op een schone, duurzame wijze opwekken.

Door een rekening te openen op ASN Bank kun jij ook een positief effect op het klimaat hebben. Wist je bijvoorbeeld dat geld op je ASN-rekening 71% minder CO2-uitstoot veroorzaakt dan geld op een gemiddelde Nederlandse bankrekening?