Duurzame materialen voor je klus of verbouwing

Als het gaat om verduurzaming van je huis denk je misschien al gauw aan zonnepanelen of een warmtepomp. En hoewel energievoorziening belangrijk is om je ecologische voetafdruk te verkleinen, zit veel van de milieu-impact in je huis ook in de materialen die nodig zijn voor je verbouwing of opknapbeurt.

Wat is de impact van bouwmaterialen op het klimaat en milieu?

Zoals alles wat we produceren en gebruiken, hebben ook bouwmaterialen impact op het klimaat en milieu. De bevolking groeit en dat zorgt voor een enorme vraag aan materialen zoals beton, staal en hout. De bouwsector is verantwoordelijk voor bijna 40% van de wereldwijde CO2-uitstoot. Die sector omvat natuurlijk veel meer dan alleen nieuwe woonhuizen. Toch kun je met bewuste keuzes voor jouw klusproject ook meehelpen om de milieu-impact te verkleinen, bijvoorbeeld door voor andere materialen te kiezen.

Wat zijn duurzame bouwmaterialen voor je klusproject?

Het is maar net wat je verstaat onder duurzaamheid. Materialen zoals beton of glaswol gaan lang mee, maar zijn niet 'natuurlijk' en kosten veel energie om te produceren. Duurzame bouwmaterialen worden op een milieuvriendelijkere manier geproduceerd, stoten niet of nauwelijks gifstoffen uit gedurende hun levenscyclus en kunnen makkelijker worden hergebruikt, gerecycled of afgebroken dan bijvoorbeeld staal of beton.

Wat zijn biobased (bouw)materialen?

Volgens Peter van 't Westeinde, oprichter van eco-bouwmaterialen.nl is het nog best moeilijk om te bepalen wat precies het duurzaamst is. Daarom heeft hij het liever over 'ecologische materialen', vaak ook biobased materialen genoemd: "Dat zijn producten die uit de natuur komen, zoals hennep- of houtvezel voor isolatie." Biobased materialen zijn hernieuwbaar, omdat ze terug kunnen groeien. Voor iedere boom die je kapt kun je er één terugplanten. Ook vormen ecologische materialen een natuurlijke vorm van CO2-opslag en kun je de materialen na afloop vaak opnieuw gebruiken in plaats van dat ze verbrand of vernietigd moeten worden.” Peter ziet daarnaast ook andere voordelen: "Natuurlijke materialen zoals hout en leem maar ook ecologische verf zijn dampopen. Dat betekent dat ze voor een fijn binnenklimaat zorgen met een natuurlijke lucht- en vochtregulatie. Bij niet-natuurlijke producten ben je verplicht nog een apart ventilatiesysteem in te bouwen."

Ecologische materialen hebben dus vaak een lagere CO2-voetafdruk en ze zijn prettig in gebruik. Bovendien bevatten ze vaak minder of geen gifstoffen.

Welke duurzame alternatieven zijn er?

Biobased isolatiemateriaal

Als het gaat om isolatiemateriaal, kun je kiezen voor natuurlijke materialen in plaats van bijvoorbeeld steenwol en glaswol. Natuurlijke isolatiematerialen zijn bijvoorbeeld katoen, gras, hennep, houtvezel, cellulose en kurk. Vooral houtvezel en katoen zijn populair vanwege de goede prijs-kwaliteitverhouding. En het werkt minstens even goed als traditionele isolatiematerialen. Natuurlijke isolatie is vaak wel duurder, maar het is een duurzame keuze die bijdraagt aan een prettig binnenklimaat. Welk materiaal je kiest hangt af van de functie: vloer- spouwmuur of dakisolatie? Milieu Centraal heeft een stappenplan opgesteld waarmee je het beste isolatiemateriaal kunt vinden voor jouw klus.

Let op: schapenwol is ook een natuurlijk isolatiemateriaal, maar heeft op zich een hoge milieu-impact, omdat schapen zelf veel broeikasgassen uitstoten. Wel is het zo dat de schapen die worden gehouden voor natuurbeheer en vleesproductie worden geschoren. We hebben in Nederland momenteel een woloverschot en moet daardoor soms zelf worden vernietigd. Maar het kan dus ook worden verwerkt als isolatiemateriaal. Schapenwol is een van de weinige natuurlijke vezels die nagenoeg onbrandbaar is.

Hout kan een duurzaam bouwmateriaal zijn

Hout kan een gebruiksvriendelijk en duurzaam bouwmateriaal en alternatief zijn voor beton, staal, of gips. Hout wordt vaak gebruikt voor houtskeletbouw: het raamwerk van je uitbouw of tuinhuisje. Maar er is ook steeds meer duurzaam plaatmateriaal te koop voor je wand of dakisolatie. Hout is hernieuwbaar en een echte CO2-opslagkampioen. Tenminste: als het wordt gewonnen uit duurzaam beheerde bossen en dan het liefste uit Europa. Naast timmerhout kun je ook kiezen houten alternatieven voor OSB-platen en ander plaatmateriaal. Het grootste voordeel van hout is dat het damp-open is en daardoor zorgt voor een comfortabel binnenklimaat. Ook is het makkelijk te recyclen. Wil je duurzaam hout aanschaffen, let dan op het FSC®- of PEFC-certificaat.

Wat is de meest duurzame vloer?

Wat de meest duurzame vloer is, dat hangt af van de herkomst, de toepassing en hoe lang je het gebruikt. Om grondstoffen te delven of verwerken, is vaak veel energie nodig. Vloeren van ecologische materialen zoals kurk, hout en bamboe hebben in theorie een lagere milieu-impact, maar dan wel alleen als ze uit duurzaam beheerde bossen komen. Let ook hier weer op het FSC- of PEFC-keurmerk. Voor tapijt kun je ook voor biobased materialen kiezen zoals vlas of katoen. Nog een voordeeltje: anders dan synthetische materialen komen daar geen vezels van microplastics los.

Een andere populaire vloer is de PVC-vloer. PVC-vloeren worden gemaakt van kunststof en kunnen weekmakers en vluchtige organische stoffen bevatten. Daarmee is het niet de meest duurzame optie. Wel gaat ‘ie lang mee. Of de vloer goed te hebruiken is, hangt af van hoe die is verlijmd. Een duurzaam alternatief is lineoleum: een slijtvast materiaal dat lang meegaat en van natuurlijke grondstoffen is gemaakt zoals lijnzaadolie, kurk- of houtmeel en kalksteen. Een cradle to cradle-gecertificeerde linoleumvloer vind je bijvoorbeeld bij Tarkett.

Tegels voor je badkamer of keuken

De milieu-impact van 'reguliere' keuken- en badkamertegels zit ‘m vooral in de winning en productie. Bij het produceren van keramische tegels komt veel CO2 vrij. De mijnbouw van het winnen van natuursteen kan de natuur schaden. Maar ook voor badkamertegels zijn er verschillende duurzame alternatieven beschikbaar. 

Er is helaas nog geen keurmerk voor het verantwoord inwinnen van natuursteen. Dat is er wel voor keramiek, je kunt letten op het Cradle to Cradle-keurmerk of het Europees Ecolabel. Ook kun je kiezen voor gerecycled glas of keramiek in plaats van nieuw. Duurzame keramische tegels kun je bijvoorbeeld vinden bij Mosa.

Duurzaam stuc voor je verbouwing

Stucwerk is vaak gemaakt van cement, een materiaal dat lang meegaat maar ook veel energie kost om te maken. Bovendien is het moeilijk te hergebruiken. Gelukkig zijn er ook voor stucwerk biobased alternatieven zoals leemstuc of kalkstuc. Ook die zijn weer damp-open en het is een natuurlijke CO2-opslag. Deze materialen hebben wel een ander en vaak langer drogingsproces dan traditionele stuc, dus het is aan te raden om hierbij een specialist in te schakelen die precies weet hoe je de klus in één keer goed klaart.

Verf

Traditionele verf is vaak dampdicht en het bevat relatief veel gifstoffen. Er zijn gelukkig wel steeds meer damp-open, watergedragen en ecologische alternatieven te koop zoals verf op basis van leem of lijnolie. Extra fijn van verf op natuurlijke basis is dat het geen chemische oplosmiddelen en andere gifstoffen bevat. Duurzame verfmerken zijn bijvoorbeeld Fairf, Tierrafino leemverf, Moose Färg of Keim mineraalverf.

Waar koop je duurzaam klusmateriaal?

Hoewel het aandeel van duurzamere alternatieven groeit, kun je veel duurzame en biobased materialen niet in je reguliere bouwmarkt vinden. Online kun je bij specialistische ecologische bouwmarkten wel bijna alles krijgen. De prijzen liggen over het algemeen wat hoger dan ‘traditioneel’. Volgens Peter van ’t Westeinde van eco-bouwmaterialen.nl is het ook nog een nichemarkt: "De markt is nog klein dus het is vaak wel een extra investering. In mijn ogen is het 't wel waard, niet alleen voor een schonere wereld maar ook voor het comfort in huis zijn ecologische materialen vaak fijner."

Nog meer duurzame klustips

• Het meest duurzame materiaal is het materiaal dat niét geproduceerd en vervoerd hoeft te worden. Tweedehands dus! Je kunt zo ongeveer alle gebruikte bouwmaterialen online vinden via sites als Marktplaats, bouwkringloop of gebruiktebouwmaterialen. Goed voor het milieu en vaak ook een stuk goedkoper. Ook als je zelf een vloer, deur of iets anders gaat vervangen kun je je nog bruikbare materialen te koop of te geef aanbieden. Ontdek hier onze tips voor het vinden van tweedehands klusmaterialen.
• Denk voordat je naar de (online) bouwmarkt gaat ook na of je boel écht moet vervangen of dat opknappen ook een optie is. Kun je je houten vloer ook opschuren en in de olie of beits zetten? Dan kan 'ie weer jaren mee.
• Ook de meest duurzame verf is de verf die je niet hoeft te gebruiken. Kies dus altijd het juiste type verf voor de specifieke ruimte en het oppervlak en zorg voor een goede voorbehandeling (met voorstrijk of grondverf), zodat je extra lang van je schilderwerk kan genieten. Klaar met sauzen? Spoel je verf (ook watergedragen) niet in de gootsteen maar reinig je kwasten met kwastenreiniger en breng de restanten naar het klein chemisch afval.
• Let op keurmerken: Milieu Centraal heeft de keurmerkenwijzer opgesteld waarmee je hout en andere materialen kunt beoordelen op duurzaamheid. Ook kun je letten op het Blaue Engel-certificaat: een duurzaamheidskeurmerk dat op heel veel Duitse producten zit zoals hout en papier.