Ondanks dat je veel Europese bestemmingen goed met de trein kunt bereiken, is het nog steeds erg verleidelijk om "even snel" het vliegtuig te pakken voor korte afstanden. Hoewel je met de trein binnen twee uur van Amsterdam in Brussel bent, vertrekken er tóch dagelijks zo’n drie vluchten vanaf Schiphol naar de Belgische hoofdstad. En dat terwijl vliegen slecht is voor het milieu, de luchtkwaliteit én de gezondheid.
Frankrijk is dan ook het eerste land dat serieuze stappen heeft gezet om hier iets aan te doen; korte vluchten worden verboden. Maar wat voor effect heeft dit, en wordt dit ook in Nederland ingevoerd?
Een vliegretourtje ter waarde van een jaar autorijden
We weten het allang. Vliegen is een van de meest klimaatvervuilende manieren van transport. Een vliegreis is wel 7 tot 11 keer meer belastend voor het milieu dan dezelfde route per trein, en 2 tot 4 keer meer dan een autoreis. Er is een gigantisch gat tussen onze ambitie om in 2050 klimaatneutraal te zijn en het huidige luchtvaartbeleid. Zo is er in het klimaatakkoord van Parijs een totale CO₂-reductie van 49% in 2030 vastgelegd voor alle sectoren behalve de lucht- en scheepvaart. Willen we onder de kritieke 1,5C opwarming van de aarde blijven, dan moet de uitstoot van álle sectoren drastisch omlaag.
Maar waar te beginnen? Bij de korte vluchten, aldus Frankrijk. Korte vluchten zorgen voor relatief meer vervuiling vanwege de hogere uitstoot tijdens het landen, opstijgen en taxiën. Zo is een weekend tripje van Amsterdam naar Parijs goed voor zo’n 300kg CO₂-uitstoot. Dat is net zo veel als zeven weken lang élke werkdag met de auto van Rotterdam naar Den Haag rijden!* En dan te bedenken dat er vanaf Schiphol elke dag zo’n dertien vluchten gaan tussen deze twee steden. Dat moet anders! En het kan ook anders, uit onderzoek blijkt namelijk dat op reisafstanden van maximaal 800km de trein prima kan concurreren met het vliegtuig. In Frankrijk hebben ze dit begrepen, daar zijn de eerste stappen gezet om dit te veranderen. Begin 2021 werd daar een wetsvoorstel aangenomen om korte vluchten te verbieden.
*300 kg CO₂ / (47,8 km * 0,18 kg CO₂-eq/eenheid)
Een korte vlucht? Mais non!
Een einde aan álle korte binnenlandse vluchten in Frankrijk, dat was het voorstel waar de Franse klimaatcommissie mee kwam. Op voorwaarde dat er een directe treinverbinding van minder dan vier uur mogelijk was als alternatief. Volgens de Franse consumentenbond zou dit voorstel leiden tot het schrappen van achttien verbindingen en 30% procent minder passagiers.
Er volgden echter hevige discussies in de Franse politiek en uiteindelijk werd er een gematigde versie van het voorstel aangenomen. Zo stemde de Franse regering in april 2021 vóór een verbod op vluchten naar bestemmingen die ook te bereiken zijn via een treinreis van maximaal 2,5 uur.
Dit leidde tot het wegvallen van vijf verbindingen, ruim drie keer zo weinig dus als bij het initiële voorstel. Hoewel vluchten van Parijs naar Bordeaux (584km) hierdoor niet meer mogen, kan je nog steeds van Parijs naar Marseille (775km) met het vliegtuig. Terwijl de CO₂-uitstoot van deze reis per vliegtuig 53 keer hoger is dan met de trein!
Ondanks dat het wetsvoorstel is aangenomen, is de discussie nog lang niet voorbij. De Franse consumentenbond wees terecht op de stappen die nog nodig zijn om deze wet te ondersteunen. Zo moeten treinkaartjes wel betaalbaar blijven en zijn er verdere investeringen nodig om het spoor uit te breiden.
Europese landen in actie tegen korte vluchten
Andere Europese landen volgen de ontwikkelingen in Frankrijk met veel interesse. En sommige nemen zelf ook al actie.
Zo werd in Oostenrijk een soortgelijk verbod ingesteld op korte vluchten, en kwam een extra toeslag op korte vliegroutes. Voor vliegreizen van minder dan 350km komt er dertig euro bovenop de ticketprijs. En afstanden die in drie uur met de trein zijn te bereiken, moeten worden geschrapt.
Ook in Spanje wordt hevig gediscussieerd over het invoeren van een vliegverbod naar bestemmingen die ook in minder dan drie uur met de trein te bereiken zijn. Maandelijks zijn er meer dan 1.400 vluchten van Madrid naar Valencia, Alicante en Barcelona terwijl je deze bestemmingen allemaal per directe trein in minder dan drie uur kunt bereiken. Met de directe sneltrein overbrug je in slechts 2,5 uur de 600km tussen Madrid en Barcelona.
In andere landen komt de discussie langzaam op gang. Het publieke debat over ‘flygskam’ (vliegschaamte) werd in Zweden aangewakkerd door de hashtag ‘trainbrag’ een soort positieve versie van #treinleven. Exacte cijfers zijn er niet, maar het aantal treinreizigers is flink toegenomen de laatste jaren en binnenlandse vluchten nemen juist af. Volgens sommigen was de terugloop van in reizigers die het vliegtuig namen in de eerste zeven maanden van 2019 te danken aan dit “Greta Thunberg-effect”.
In Duitsland, iets dichter bij huis, staat het onderwerp ook op de politieke agenda, maar is er nog weinig échte vooruitgang geboekt. Ondanks dat luchtvaartmaatschappij Lufthansa besloot de vlucht tussen Neurenberg en München (170km) te schrappen, blijven ze doorvliegen op andere korte routes bijvoorbeeld tussen Frankfurt en Stuttgart (203 km, 40 minuten vliegen).
In België raakte de Vlaamse minister van Verkeer in opspraak na het nemen van een ultra korte vlucht. Hoewel het ging om een persvlucht om meer aandacht te genereren voor regionale luchthavens, leidde de vliegreis van 40km tussen Brussel en Antwerpen tot forse kritiek van milieu organisaties. De afstand was namelijk ook in slechts 34 minuten met de trein te overbruggen.
Foto Olrat van iStockphoto
Hoe doet Nederland het?
Hoewel er geen binnenlandse vluchten in Nederland zijn, telt Schiphol zo’n 54 bestemmingen die met een afstand van zo’n 750km relatief dichtbij zijn. Schiphol heeft een grote transfer functie, het is de grootste luchthaven in Europa als het gaat om vliegbewegingen, de derde grootste in passagiersaantallen en vierde als het gaat om het volume in vrachtvervoer. Elke dertig seconden stijgt er een vliegtuig op vanaf Schiphol, en er wordt zelfs ingezet op nóg meer groei tot 2050.
In 2030 mag de luchtvaart nog ruim twee keer zo veel CO₂ uitstoten vergeleken met 1990, terwijl alle andere sectoren hun uitstoot moeten halveren. Dit terwijl het Nederlandse Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) berekende dat het makkelijk haalbaar is om voor 2030 zo’n 1,9 miljoen vliegreizen te vervangen door internationale treinreizen. Ze keken hierbij naar dertien dichtbijgelegen bestemmingen zoals Londen, Parijs en Brussel.
Ook de Nederlandse politiek houdt zich hiermee bezig, maar de opvattingen tussen de partijen lopen nogal uiteen. De meeste partijen zijn het eens met stelling dat treinreizen binnen Europa áltijd goedkoper moeten zijn dan het vliegtuig. Ze zien treinreizen als het duurzame alternatief, en willen dat er meer investeringen komen in betere internationale treinverbindingen. Vooral Suzanne Kröger (voormalig kamerlid GroenLinks) werkt er hard aan om dit ook in Nederland voor elkaar te krijgen, en ze voert onder andere hard campagne op Twitter voor #meertreinenmindervliegen.
Uit een poll op LinkedIn blijkt dat onze volgers het grotendeels eens zijn met dezelfde stelling. Het moge dus duidelijk zijn, we willen best vaker de trein pakken als het (financieel) aantrekkelijker wordt om deze duurzame keuze te maken. Daar ligt een haalbare en schone taak voor onze regering.
Wat kan jij doen?
Niet vliegen is de meest duurzame optie en het is dus vaak écht niet nodig voor een toffe trip in Europa. Wij tipten al eens een lijstje met droombestemmingen binnen handbereik waar je makkelijk op een andere manier naartoe kan reizen.
