Niet weg te denken uit ons polderlandschap; weiden met grazende koeien naast een lappendeken aan akkerbouw. Om in ons kleine land véél voedsel te kunnen produceren is men steeds intensiever gaan boeren op steeds grotere schaal. Maar het huidige landbouwsysteem in Nederland is niet vol te houden, niet voor de natuur en ook niet voor de boer. Als we zo blijven boeren, is de grond binnen 50 jaar leeg en niet meer in staat om iets te laten groeien, aldus wetenschappers. Maar er zijn pionierende boeren die laten zien dat het anders kan.
Eerder schreven we een artikel over regeneratieve landbouw als manier om het verlies van vruchtbare grond tegen te gaan. Regeneratieve landbouwmethodes verstoren de bodem zo min mogelijk bij de productie van voedsel maar focussen juist op het verbeteren van de natuur. Géén gebruik van chemische middelen, een breed scala aan gewassen om de biodiversiteit te vergroten, en grazende dieren voor het verbeteren van de bodemgezondheid. Maar hoe gaat dat er in de praktijk aan toe? We vroegen naar het verhaal van boer Joost, die de uitdaging aangaat om van de familieboerderij een regeneratief bedrijf te maken.
Koeien, kaas, en klimaat
Op De Kagerplassen vlakbij Leiden ligt Boerderij de Eenzaamheid, de biologische kaasboerderij van de familie Van Schie. Al 5 generaties wordt hier kaas gemaakt, en dat het een goed product is moge duidelijk zijn. Het ligt zelfs in kaaswinkels in Londen en Berlijn! En nu is het de beurt aan 6e generatie Joost. Hij studeerde economie in Amsterdam, maar verruilde uiteindelijk tóch de grote stad voor het platteland. Hij wilde als zij-instromer op de boerderij de relatie tussen koeien, kaas en klimaat gaan onderzoeken. Hij noemt zichzelf Boer In Opleiding (BIO) en ziet zijn vader Jan als de CFO – Chief Farming Officer. Hoewel Joost geen agrarische opleiding heeft, is hij met een frisse blik aan het onderzoeken hoe hij zijn familiebedrijf tot een regeneratieve kaasboerderij kan maken.
De grond is het startkapitaal van de boer
Wereldwijd is één derde van de landbouwgrond zó leeggetrokken, dat er niets meer wil groeien. Als je bedenkt dat de helft van de landbouwgrond in Nederland wordt gebruikt voor intensief boeren, dan dreigt ook bij ons de bodem uitgeput te raken. Is de aanpak die we nu hebben vol te houden?
Joost waarschuwt van niet: “Volhouden betekent namelijk niet dat we het houden zoals het nu is maar opschalen en continue blijven groeien.” En dat kan niet zo doorgaan volgens Joost. “We moeten écht een andere richting opgaan.” Het Nederlandse landbouwsysteem is gericht op een lage kostprijs en hoge productie en dit leidt tot steeds meer uitputting van de bodem. De grond is het startkapitaal van een boer, en aan het begin van het productieproces wil je dat die zo gezond mogelijk is. Een vruchtbare grond is niet alleen de basis voor gezond voedsel. Het is ook belangrijk voor de biodiversiteit en waterhuishouding, én het helpt ook met het vastleggen van koolstof in de bodem. En regeneratief boeren verbetert de gezondheid van het land, om de kringloop weer in de boerderij terug te krijgen.
Een theehaag op de boerderij
En dit doen ze op de Eenzaamheid niet alleen. Joost ging in gesprek met landschapsarchitecten, waterexperts, ecologen en verschillende organisaties die aan regeneratieve landbouw werken, om te bekijken hoe ze de boerderij kunnen omvormen. Samen kwamen ze tot een Route Regeneratie 2040. Het zijn ambitieuze plannen en de eerste stappen zijn al gezet. Zo is er een nieuw opgesteld 'weideplan' om de koeien op een andere manier te laten grazen. Verder is er een ontwerp voor een nieuwe stal en werd in de zomer van 2021 een crowdfunding campagne gestart voor een nieuwe kippencamper. Na een succesvolle pilot met een paar kippen, kunnen ze nu een verplaatsbaar kippenhok bouwen dat dient als legnest en onderkomen voor 150 kippen. Zo kunnen de kippen achter de koeien aangrazen, wat zorgt voor een sterkere bodem. Kippen verspreiden de koeienmest over het land, waardoor deze beter wordt opgenomen, en ze schoffelen de grond om wat weer leidt tot een verbeterde bodem en biodiversiteit.
Sinds vorig jaar is er 1 hectare onderzoeks perceel om te experimenteren met regeneratieve landbouwmethodes. Hier wordt de combinatie tussen verschillende grassen, groenten en kruiden getest en er wordt gekeken naar het maken van compost. Ook werd de eerste theehaag in Nederland van Wilder Land op de boerderij van Joost geplant. Met het inzaaien van kruidenrijke bloemenweides wordt de biodiversiteit op de boerengrond vergroot. Ook werkt Joost samen met boerennetwerk Wij.land om te kijken hoe ze de grond kunnen verwilderen of vernatten. Het is namelijk belangrijk voor de gezondheid van de bodem dat er veel CO2 in de veengrond blijft zitten. En als consument kan je de boerderij hier in steunen door het kopen van koolstofcertificaten. Hiermee 'adopteer' je een stukje akker om je CO2 uitstoot te compenseren én help je Joost op weg om een regeneratieve kaasboerderij te realiseren. En wanneer wordt dan duidelijk hoe het er voor staat?
Update: inmiddels is het niet meer mogelijk om koolstofcertficaten te kopen voor de Eenzaamheid
We moeten het samen doen
De eerste resultaten zijn veelbelovend en de komende jaren moet verder duidelijk worden welke regeneratieve systemen passen in het landschap. Het onderzoek naar het optimale ecosysteem op de boerderij moet dit verder uitwijzen. En hoe kan dit andere boeren aanzetten om mee te doen aan de transitie naar regeneratieve landbouw? Joost: “Zelf haal ik de meeste inspiratie uit concrete voorbeelden van boeren die het anders aanpakken en laten zien dat regeneratieve landbouw lukt”.
Joost ziet ook dat de beweging steeds groter wordt “er is een trend om terug te gaan naar weer diverse agrarische bedrijfsvoering, waarbij ze minder afhankelijk zijn van één kernactiviteit” zodat de landbouw minder intensief kan worden. Maar wat nou als blijkt dat koeien niet in dat plaatje passen? Joost lacht: “Ja dat is een hele goede vraag, maar we ontwerpen de stal op zo’n manier dat het gebouw over 25 jaar ook een andere functie kan hebben”. Zo blijven we allemaal kijken hoe het anders kan, voor onszelf en voor de volgende generaties.
Wat kan jij doen?
En hoe kan je als consument een regeneratieve boer steunen? “Lees je in, praat erover!” zegt Joost. Zorg dat het gesprek over regeneratieve landbouw gevoerd blijft worden, ook in je persoonlijke omgeving. Maar vooral, zegt Joost: "Kóóp die lokale producten!" Kijk hier waar je direct van de boer kan kopen en ook Caring Farmers heeft een handige kaart met verkooppunten.
En wil je Joost zelf aan het woord horen? Kijk hier de webinar waarin hij meer verteld over de verschillende plannen op de boerderij.
