De grond onder onze voeten is van levensbelang voor ons voedsel, energie en drinkwater. Het vormt de letterlijke basis voor het leven op aarde. Maar in de afgelopen jaren wordt steeds meer gezonde grond bedreigd door ontbossing en verstedelijking.
Als we op de huidige weg doorgaan, blijft er binnen 50 jaar onvoldoende akkerbouwgrond over om onszelf te voeden, waarschuwen experts. Gelukkig bevinden boeren zich in een unieke positie om deel uit te maken van de oplossing via regeneratieve landbouw. Hierbij staat het verbeteren van de bodemkwaliteit centraal, waardoor uitgeputte grond weer vruchtbaar kan worden.
Maar wat is regeneratieve landbouw precies? En hoe werkt het? Wij leggen het je uit en spraken met Maarten van Dam. Hij, samen met zijn vrouw Eliëtte, zijn een van het groeiend aantal regeneratieve boeren die kiezen voor deze nieuwe, duurzame vorm van landbouw, op hun boerderij Schevichoven.
Wat is regeneratieve landbouw?
Regeneratieve landbouw is landbouw met een positief effect op de omgeving. Het kent vier basisprincipes:
- Bodemverstoring minimaliseren
- Zo min mogelijk chemische middelen gebruiken.
- De biodiversiteit maximaliseren door veel verschillende gewassen op één stuk grond te verbouwen.
- De grond zo lang mogelijk bedekken met gewassen voor een voedzame bodem.
Het uiteindelijke idee is om op een stuk grond een gesloten systeem te creëeren waarin je de natuur haar gang laat gaan. Met andere woorden: planten versterken andere planten inclusief een gezond bodemleven
De focus van regeneratieve landbouw ligt op het verbeteren van de kwaliteit en prestaties van de bodem. Dat is belangrijk, want alleen al in Europa gaat door erosie en verzilting 970 miljoen ton vruchtbare grond per jaar verloren - hiermee kun je een gebied ter grootte van 2 keer België met een centimeter aarde bedekken.
Gelukkig biedt regeneratieve landbouw een uitkomst: via deze duurzamere teeltechnieken wordt de gezondheid van het land juist verbeterd, waardoor er meer vruchtbare grond bijkomt.
Varkens in plaats van trekkers doen het ploegwerk op een regeneratieve boerderij. | Foto: Bob van Aubel via Unsplash.
Hoe werkt regeneratieve landbouw?
De meest voorkomende regeneratieve landbouwmethoden zijn onder meer:
- Gewasrotatie - door achtereenvolgens meer dan één soort gewas op een stuk land te verbouwen voorkom je uitputting van de aarde.
- Gewasbedekking - om bodemerosie tegen te gaan is het verstandig om het hele jaar door te planten, zodat het land niet braak komt te liggen.
- Minimaal ploegen - door zo min mogelijk te ploegen blijft de organische stofgehalte in de bodem hoog, wat zorgt voor een rijk bodemleven. Hierdoor zijn er meer voedingsstoffen voor de planten beschikbaar en hoef je minder te bemesten.
- Gecontroleerde begrazing - het laten grazen van onder andere kippen, schapen en koeien bevordert de natuurlijke plantengroei.
- Permacultuur - het idee van permacultuur is om een ecosysteem na te bootsen waarbij eenmalig veel verschillende soorten meerjarige gewassen op een stuk grond worden geplant. Dit ecosysteem houdt zichzelf in stand, met zo min mogelijk onderhoud van boeren.
- Geen chemische bestrijdingsmiddelen - door robots en drones te gebruiken kunnen regeneratieve boeren beter monitoren wat gewassen nodig hebben: via mechanische plaagbestrijding zijn daarom geen chemicaliën meer nodig
De voordelen van regeneratieve landbouw
Regeneratieve landbouw biedt niet alleen een oplossing voor het verlies aan vruchtbare grond, maar het heeft ook een tal van andere voordelen. Wij hebben de belangrijkste op een rijtje gezet:
- Vermindering CO2-uitstoot - regeneratieve landbouw vergroot het vermogen van de bodem om koolstof op te nemen, waardoor er minder CO2 in de lucht blijft.
- Vruchtbaardere, gezondere bodem - door onder andere zo min mogelijk te ploegen krijg je een gezondere bodem, die rijker is aan voedingsstoffen voor planten.
- Lagere productiekosten - doordat je de gewassen niet hoeft te ploegen, bemesten en besproeien met bestrijdingsmiddelen zijn de inputkosten van regeneratieve landbouw vaak lager, wees onderzoek uit.
- Economische weerbaarheid – regeneratief boeren zorgt ervoor dat de grond langer gezond blijft en verlaagt de risico’s op plagen en plantenziektes. Dit zorgt voor een stabieler inkomen en maakt het mogelijk om de boerderij generatie op generatie door te geven.
- De productie is evenveel als bij conventionele landbouw - een 40-jaar durende studie van het Rodale Instituut ontdekte dat, na een overgangsperiode, de opbrengsten van regeneratieve boerderijen identiek zijn aan die van industriële hoeves.
- Regeneratieve groenten en fruit bevatten meer voedingsstoffen - onderzoek wees ook uit dat gewassen die op een vruchtbaardere bodem groeien, meer voedingsstoffen en vitamines bevatten dan "normaal" geteelde groente en fruit. Dit is interessant voor boeren, want dit maakt het mogelijk om deze "superfoods" in een hoger marktsegment af te zetten, tegen een hogere prijs.
De toekomstige regeneratief geteelde pruimen van Schevichoven, zullen meer voedingsstoffen bevatten dan pruimen uit de supermarkt. | Foto: Schevichoven
Waarom boert niet iedereen regeneratief?
Je vraagt je misschien af waarom niet elke boerderij niet al regeneratief boert: volgens experts is het goed voor de natuur, levert het voedzamere producten op en liggen de winstmarges hoger, dan bij conventionele landbouwmethodes.
Een grote barrière voor boeren om regeneratieve methodes effectief te kunnen toepassen, is de onduidelijkheid over de rendabiliteit. Het omschakelen van een conventionele naar een regeneratieve boerderij kost tijd en geld, terwijl deze investeringen zich pas op langere termijn terugbetalen.
Om aan te tonen dat regeneratief boeren écht loont gaat Maarten van Dam, samen met zijn echtgenote Eliëtte, oprichters van de regeneratieve boerderij Schevichoven in Leersum, Utrecht, aantonen dat in de huidige markt regeneratieve landbouw een goed verdienmodel is.
Als het aan Maarten van Dam ligt (niet afgebeeld), dan boert binnenkort iedereen regeneratief. | Foto: Jed Owen via Unsplash.
De regeneratieve boerderij Schevichoven
Maarten vertelt enthousiast wat hij op Schevichoven wil gaan doen: "Gezonde, voedzame producten produceren in combinatie met het terugbrengen en in stand houden van de gezondheid van de bodem én biodiversiteit door regeneratieve landbouw."
Op de boerderij werd jarenlang op conventionele wijze maïs en gras verbouwd. Dat is ten koste gegaan van de bodem. Maarten wil nu de bodem herstellen door middel van regeneratieve landbouw: iedere boer weet immers dat een plant zo gezond is als de bodem waarop deze groeit.
Op de regeneratieve boerderij Schevichoven in Leersum, Utrecht, gaat Maarten aantonen dat regeneratief boeren ook financieel aantrekkelijk is. | Foto: Schevichoven
"Op 2 hectare grond hebben wij 75 verschillende soorten en rassen geplant," zegt Maarten. "Deze mix creëert een synergie-effect: het ene plantje zorgt voor een overschot aan mineralen en voedingsstoffen die weer door een andere plant wordt opgenomen".
Uiteindelijk moet 20 hectare grond worden beplant om aan te tonen dat regeneratieve landbouw niet alleen goed voor het klimaat is, maar dat het ook financieel mogelijk en aantrekkelijk is. "Schevichoven moet als voorbeeld voor andere boeren dienen en hen inspireren om ook over te stappen op regeneratieve landbouw".
Het uiteindelijke doel is om 100.000 hectare aan regeneratief landbouwgrond in Nederland te hebben voor 2050, omgerekend zo'n 20% van de totale Hollandse akkerbouw. De eerste 2 hectare grond heeft Maarten op eigen kracht geplant, voor de 18 hectare erna is met hulp van ASN Bank een succesvolle crowdfundcampagne gevoerd.
