Sinds 2020 experimenteert Parijs met het idee van de "15-minutenstad". Dit is een plek waarin alle dagelijkse basisbehoeften binnen een kwartier lopen of fietsen van je huis te vinden zijn. Dit moet de uitstoot van broeikasgassen verminderen en de leefbaarheid van de Franse hoofdstad vergroten.

Sinds kort is er nóg een tof stadsontwerp van de toekomst bij. Zweden wil namelijk voor 2030 al hun straten "gezond, duurzaam en levendig" maken. Om dit te realiseren moeten parkeerplekken plaats gaan maken voor de "1-minuutstad".

Maar hoe zien deze nieuwe stadsvormen van de toekomst er precies uit? En kunnen deze ontwerpen ook in Nederland werken? Wij vertellen je er alles over in dit artikel.

Van 15 minuten...

Het “15-minutenstad”-model is bedacht door Carlos Moreno, stedenbouwkundige en hoogleraar aan de Sorbonne-universiteit in Parijs.

Met zijn "kwartierstad" (Ville Du Quart D’Heure) pleit Moreno voor stadsplanning op wijkniveau, waarin de bewoners op een kwartier lopen of fietsen van hun huis alle basale voorzieningen kunnen vinden. Denk bijvoorbeeld aan school, werk, apotheken, winkels, natuur, cultuur enzovoorts.

Het idee is dat wanneer alles op loop- en fietsafstand is, inwoners veel korter hoeven te reizen. Dit is goed voor het milieu, omdat inwoners dan minder gauw geneigd zijn om de vervuilende auto te pakken.

Maar het doel is niet alleen een schonere lucht: de “15-minutenstad” moet ook leefbaarder zijn. Omdat inwoners minder ver hoeven te reizen, blijft er meer tijd over voor andere dingen. Dit is met name een uitkomst voor Parijzenaren. Op een doordeweekse dag brengen ze gemiddeld 50 minuten door in het openbaar vervoer, bijvoorbeeld van en naar hun werk. Hiermee zijn ze koploper in Europa.

Dit moet anders, aldus de Parijse burgemeester Anne Hidalgo. In 2020 haalde zij het wereldnieuws met haar campagne om de Franse hoofdstad 's werelds eerste “15-minutenstad” te maken. Zij wil Parijs een stad op mensenmaat maken, waar inwoners fietsen en lopen in plaats van autorijden.

In de praktijk zal dit leiden tot minder wegen en méér gebouwen met flexibelere functies, zoals een wasserette die overdag ook als kinderopvang dient.

Parijs heeft plannen om de eerste 15-minuten stad van Europa te worden. | Foto: Alexander Kagan via Unsplash

... naar één minuut

Parijs gebruikt dus een straal van 15 minuten, waarin alle basisvoorzieningen te voet of te fiets te vinden zijn, om de Franse stad leefbaarder te maken. Ook de Zweedse regering wil hun steden leefbaarder en autoluwer maken. Maar, anders dan in Frankrijk, focust Zweden juist op het herinrichten van de stad op straatniveau, in plaats van wijkniveau.

Het idee om prioriteit te geven aan mensen boven verkeer is afkomstig van de Zweedse nationale innovatieorganisatie Vinnova en ontwerpdenktank ArkDes. Eén van de bedenkers, Dan Hill, noemt het nieuwe stadsontwerp de "1-minuutstad". Hiermee doelt Hill op het herontwerpen van de stad die letterlijk buiten je voordeur begint.

"De afgelopen 60 jaar hebben we onze steden rondom auto's gepland; nu is het tijd om straten in te richten voor andere dingen, zoals het voorzien in een toenemende behoefte aan groen en ontmoetingsplekken in de stad”, zegt Daniel Byström, projectmanager bij ArkDes.

Het initiatief, genaamd Street Moves, stelt wijken in staat om mede-architecten te worden van hun eigen straatlay-outs. Via workshops en buurtoverleg kunnen bewoners invloed uitoefenen op de hoeveelheid straatruimte die wordt gebruikt voor parkeren of ander openbaar gebruik.

Het uiteindelijke doel is behoorlijk ambitieus: het herontwerpen van elke straat in Zweden in het komende decennium, zodat "elke straat in Zweden tegen 2030 gezond, duurzaam en levendig is", aldus Street Moves' website. Niet een stad op menselijke maat, zoals Parijs, maar elke straat.

Het idee wordt momenteel getest in vier straten in Stockholm, en in 2021 komen daar meer steden als Göteborg, Malmö, Umeå, Helsingborg en Västervik bij.

De denktank ArkDes wil de straten van Stockholm terugwinnen van het verkeer. | Foto: Mike Kienle via Unsplash

Stedelijke meubelpakket in IKEA-stijl

Maar hoe werkt de “1-minuutstad” in de praktijk?

Ontwerpbureau Lundberg Design heeft een stedelijk meubelpakket ontwikkeld, ontworpen om zich aan te passen aan de afmetingen van een standaard parkeerplaats en gebouwd op stevige houten platforms.

"Alle bewoners kunnen de eenheden eenvoudig gebruiken, net zoals IKEA-bouwpakketten", zegt Lundberg Design. Doordat er veel verschillende versies zijn, zo’n 25 in totaal, kan elk stukje straat naar de wensen van de buurt worden ingevuld.

Zo kunnen straten in de buurt van haltes voor openbaar vervoer de voorkeur geven aan meer fietsenstallingen, terwijl die in de buurt van cafés de voorkeur kunnen geven aan meer zitplaatsen. Of als er behoefte is aan meer groen of recreatie, dan zijn er eenheden met gevulde plantenbakken of speeltuinen. Zo kun je dus zélf je droomstraat bouwen.

De stedelijke meubelpakketten passen op een parkeerplaats en kunnen een ontmoetingsplek worden of bijvoorbeeld een fietsenrek | Foto: Lindberg Design

Krijgen we ook in Nederland 15- of 1-minuutsteden?

Maar hoe zit het in Nederland? Krijgen wij binnenkort ook meer leefbare steden op een mensenmaat?

Planoloog Zef Hemel, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, denkt van niet. In een recent artikel in het NRC zegt hij het volgende:

"Internationaal gebeurt er veel, maar in Nederland heel weinig. Ik had verwacht dat Amsterdam een enorme spurt zou maken met het autoluw maken van de stad, maar dat is niet gebeurd. De grote discussies in Nederlandse steden gaan (...) niet over stedelijke vernieuwing, en dat is heel gek.”

En eigenlijk zijn veel Nederlandse steden eigenlijk al "15-minutensteden". Denk bijvoorbeeld aan Den Haag of Groningen: daar kun je binnen een kwartier stevig doorfietsen van de ene kant naar de andere kant van de stad reizen.

Toch nemen veel Nederlandse steden het idee van een leefbaardere, autoluwe stad serieus. Zo wil Utrecht in 2040 een "10-minutenstad" zijn waarin iedereen binnen tien minuten hun kinderen naar school kunnen brengen, kunnen sporten of wandelen in de natuur.

Met de meubelpakket kun je een stuk gemakkelijker je fiets of elektrische scooter kwijt. | Foto: Lindberg Design

Verder zijn er nog geen concrete plannen om elke Nederlandse straat opnieuw in te richten, zoals men in Zweden van plan is. Wel willen de meeste grote steden steeds autoluwer worden, door bijvoorbeeld rekeningrijden of milieuzones in te voeren.

De toekomst zal leren of de "1-minuutstad" een succes of flop wordt. Maar als het Zweedse experiment slaagt en naar Nederland komt, hoe zou je dan jouw straat met IKEA-achtige bouwpakketten willen inrichten?