Permacultuur: iets voor jou?

Het eerste zaadje ontkiemde in Australië 

Voor de oorsprong van het begrip permacultuur nemen we je eerst even mee naar Australië. Om precies te zijn naar Tasmanië. Daar bedachten bioloog Bill Mollison en zijn leerling David Holmgren in de jaren ‘70 de term ‘permacultuur’: een samensmelting van ‘permanente (agri)cultuur’. Een ontwerpmethode waarmee mensen een ecosysteem om zich heen kunnen ontwerpen dat in al hun behoeften (zoals voedsel) voorziet. Met de natuur als uitgangspunt. Het doel is een langetermijnoverleving van beide. 

Voor inspiratie waren de biologen de bossen van Tasmanië ingedoken. Daar bestudeerden ze uitvoerig de werking van natuurlijke ecosystemen. Maar ook van traditionele kleinschalige voedselproductiesystemen. Zo brachten ze tijd door met de Australische aboriginals. Hier ontstond een bekende uitspraak van Bill Mollison: ‘Permacultuur is een dans met de natuur, waarbij de natuur de leiding heeft’.

Oplossing voor milieuproblemen

Permacultuur ontstond als een oplossing voor problemen die monocultuur in de landbouw met zich meebrengt. Daarbij wordt langdurig één soort gewas verbouwd op een stuk grond. Door gebrek aan natuurlijke biodiversiteit raakt de bodem uitgeput, kunnen plantenziekten zich makkelijker ontwikkelen en zijn er steeds meer chemische bestrijdingsmiddelen nodig. Eén van de gevolgen: de aarde wordt droger en neemt geen water meer op, waardoor er overstromingen ontstaan. 

Binnen permacultuur worden juist verschillende soorten gewassen door elkaar heen op een stuk grond geplant (dit noem je een 'gilde'). Diverse planten trekken meer insecten aan en zorgen voor meer biodiversiteit. Een ander belangrijk onderdeel is het voeden van de bodem. Door bijvoorbeeld te ‘mulchen’: de grond bedekken met organisch materiaal zoals dode plantenresten. Die houden vocht vast en leveren door het verteringsproces belangrijke voedingsstoffen. Binnen permacultuur heeft alles een eigen functie en is alles met elkaar verbonden. 

Oorspronkelijk lag de focus van permacultuur op het herontwerpen van tuinen, akkers en bossen. Maar de ethiek en ontwerpprincipes kun je op alle aspecten van het leven toepassen. Bijvoorbeeld ook op het ontwerp van huizen, scholen en bedrijven. Leven in een community en voor elkaar zorgen is ook een vorm van permacultuur. Het begrip staat immers voor permanente agricultuur én cultuur.

Het voedselbos

Een van de bekendste toepassingen van permacultuur is een voedselbos. De naam zegt het al: een bos dat voedsel levert voor de mens. Het is een compleet op zichzelf staand ecosysteem dat onderhoudsarm is en jarenlang meegaat. In een voedselbos staan fruit- en notenbomen, struiken, kruiden en meerjarige groenten door elkaar. 

Dé voedselbospionier van Nederland is Wouter van Eck. In 2009 kocht hij met zijn compagnon Pieter Jansen een kale maisakker vlakbij Groesbeek en plantte daar Voedselbos Ketelbroek aan. Inmiddels is Ketelbroek  - met meer dan vierhonderd eetbare soorten - uitgegroeid tot het bekendste voedselbos van Nederland. Dit eetbare paradijs is ook het thuis geworden van een uitbundige biodiversiteit, waaronder zangvogels, ringslangen, wezels en vuurvliegjes.

Op deze kaart staan alle voedselbossen van Nederland. En hier kun je een lezing of presentatie aanvragen in allerlei voedselbossen. 

In zijn boek Introduction to Permaculture (1991) schrijft Bill Mollison: 'Permacultuur is een filosofie van werken mét in plaats van tegen de natuur; van langdurige en doordachte observatie in plaats van langdurige en onnadenkende arbeid; en van het kijken naar planten en dieren in al hun functies in plaats van een gebied als een monocultuursysteem te zien.'

De basisprincipes

Permacultuur is niet alleen een praktische ontwerpmethode, het is een levensfilosofie. Aan de basis liggen drie ethische principes:

• Zorg voor de aarde
• Zorg voor de mensen 
• Deel overvloed met alle levende wezens

Daarnaast zijn er twaalf ontwerpprincipes waarmee je praktisch aan de slag kunt gaan. Deze zijn geordend en beschreven door David Holmgren. Belangrijke uitgangspunten zijn: produceer geen afval, gebruik hernieuwbare bronnen, waardeer diversiteit en gebruik kleine en langzame oplossingen. 

Zelf beginnen met permacultuur

Denk je nu: dit wil ik ook toepassen op mijn leven, maar waar begin ik? Dat dacht Thera Visser (30) vijf jaar geleden ook. Samen met haar vriend hoorde ze Wouter van Eck spreken over voedselbossen en permacultuur op een event van De Duurzame 100 van Trouw. Thera: ‘We waren star struck. Exact weten waar je eten vandaan komt, niet bijdragen aan oneerlijke en schadelijke voedselsystemen; dit klonk als de holy grail voor ons. Het beste voor mens én planeet. Zo ontstond onze droom: een stukje land kopen om uiteindelijk zelf permacultuur op toe te passen.' 

Thera en Tristan bouwden een bestelbus om tot woning op wielen (waarover je alles kunt lezen in dit artikel) en trokken naar Spanje waar ze een basiscursus permacultuur volgden. Inmiddels hebben ze het certificaat van hun tweede cursus voedselbosbouw ook op zak en speuren ze Portugal af op zoek naar hun eigen stukje land. 

Het belangrijkste dat Thera heeft geleerd is dat je permacultuur overal en op iedere plek kunt toepassen. ‘Je kunt je hele levensstijl permacultuur inrichten. Door keuzes te maken die duurzaam zijn voor jezelf, je medemens en de aarde. Zelfs je werk kun je permacultuur aanpakken: zorg dat je bezig bent met dingen die je voeden, in plaats van uitputten. Ja, daar moet je soms harde grenzen voor stellen. Een goede graadmeter of je erin slaagt is geen vakantie meer nodig hebben om te herstellen.' 

Tips van Thera:

1. ‘Begin klein. De principes van permacultuur kun je overal toepassen. Ga aan de slag met een wormenhotel op je balkon of maak je eigen zuurkool of kombucha. Jep: fermenteren en het langer houdbaar maken van je eten zijn ook onderdeel van permacultuur.’
2. 'Heb geduld. Permacultuur begint met observeren, want je wil iets opbouwen voor de lange termijn. Bij tuinieren kijk je eerst hoe de bodem eraan toe is, die moet je herstellen en voeden. Geef de natuur een boost, herstel de biodiversiteit; pas daarna kun je iets terug verwachten, zoals voedsel.' 
3. 'Kijk wat je met anderen samen kunt doen. Typisch permacultuur is samenleven, in plaats van alles individualistisch aanpakken. Een voorbeeld: je wilt een groen dak aanbrengen. Waarom kijk je niet of je buren mee willen doen? Dingen samen doen is vaak veel efficiënter en duurzamer.'
4. 'Kijk eerst mee met ervaringsexperts. Permacultuur is iets dat je in de praktijk moet leren. Ga kijken op plekken waar het wordt toegepast en nog beter: doe vrijwilligerswerk binnen een permacultuurproject. Je leert ook veel van andermans fouten. Tip: doe mee met een plantdag of werk mee tijdens een open dag via Stichting Voedselbosbouw.   

 

Thera's boekenlijstje & andere bronnen

Boeken

• Voedselbos - Madelon Oostwoud. 'Leuk boek voor een eerste kennismaking met voedselbossen in Nederland. Met een handig overzicht daarvan.'
• The Vegan Book of Permaculture - Graham Burnett. 'Tof hoeveel eten deze man uit zijn kleine tuin haalt in het koude Engeland. Het laat zien dat permacultuur ook prima in Nederland kan slagen.'
• Permaculture: A Designers' Manual - Bill Mollison. 'Must have voor wie zelf permacultuur wil gaan toepassen op een stuk land.'
• Permaculture: Principles & Pathways Beyond Sustainability - David Holmgren. 'Geeft een mooi inkijkje in permacultuur en het gedachtegoed erachter.'

YouTube 

• Discover Permaculture with Geoff Lawton. 'Eén van de grootste permacultuurgoeroe's ter wereld. Hij geeft veel online lessen en trainingen.'
• The Weedy Garden. 'Heel mooie en behapbare content. De maker is het zelf nog aan het leren en neemt je mee in zijn ontdekkingstocht.'
• Happen Films. 'Ik ben groot fan. Prachtige video's die een inkijkje geven in verschillende permacultuurprojecten. Top om te kijken als je een chill filmavondje wilt.'

Cursussen

• Hier vind je een overzicht van voedselboscursussen in Nederland 
• 'Wij hebben ons permacultuurcertificaat gehaald bij Danyadara in Spanje, onderdeel van de yogaretreat Suryalila. Onze voedselboscursus deden we bij Keela Yoga Farm in Portugal.'
• Finca Tierra in Costa Rica. 'Hele bekende permacultuurschool, zij hebben soms ook online cursussen.'