"Zonder oceanen was de atmosfeer al met 200 °C opgewarmd"
Je kunt het je misschien nog wel herinneren: afgelopen zomer stond het nieuws vol met allerlei verontrustende klimaatberichten. Landen overal ter wereld werden geteisterd door grote droogtes en een recordaantal bosbranden. Dichterbij huis hadden we de overstromingen in Limburg. Precies in die periode kwam er een groot, alarmerend klimaatrapport uit, van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Gisteren kwam datzelfde instituut met alweer een nieuw rapport. Wat is het IPCC en wat betekent dit nieuwe rapport precies?
Wat is het IPCC?
Het IPCC is een commissie van de Verenigde Naties dat onderzoek doet naar klimaatverandering. Deze commissie is in 1988 in het leven geroepen om op een wetenschappelijke manier beleidsmakers te informeren over risico’s van klimaatverandering en om te adviseren over manieren om klimaatverandering tegen te gaan.
Het IPCC bestaat uit afgevaardigden van de VN-landen en uit een groep van honderden wetenschappers uit heel de wereld. In verschillende werkgroepen doen ze onderzoek naar de staat van ons klimaat en, niet onbelangrijk, over de menselijke invloed op het klimaat. Ze bestuderen bijvoorbeeld broeikasgassen en deeltjes in de lucht die zonlicht vasthouden, temperatuurveranderingen in aarde, op land en de oceanen, ze onderzoeken regen en sneeuwcondities, extreem weer en zeespiegelstijging. Het IPCC vormt een belangrijke wetenschappelijke basis voor klimaatbeleid van overheden.
Dat IPCC-rapport van vorig jaar, hoe zat het ook alweer?
Afgelopen zomer publiceerde het IPCC een alarmerend rapport dat ons met de neus op de feiten drukte. De belangrijkste conclusies van het rapport van afgelopen augustus waren:
1. De opwarming van de aarde en klimaatverandering komt, duidelijk en onweerlegbaar, door de invloed van de mens. Hoewel dit al langer werd verondersteld, wordt deze conclusie nu voor voor het eerst zo stellig gedeeld. Wetenschappers zijn over het algemeen erg terughoudend, maar het wetenschappelijk bewijs is zo overweldigend dat de makers van dit rapport deze conclusie nu luid en duidelijk doen.
2. De opwarming gaat sneller dan verwacht. Nog deze eeuw zal, tenzij er drastisch wordt ingegrepen, de 2 graden opwarming overschrijden. Ter vergelijking: in het Klimaatakkoord van Parijs hadden we afgesproken dat de wereldwijde opwarming onder de 2 graden, en het liefst onder de 1,5 graden moest blijven. Op het noordelijk halfrond is die stijging van 1,5 graden nu al bereikt.
3. Klimaatverandering zal ons leven steeds meer ontwrichten. Nu merken we al veel van de gevolgen, zoals vaker extreem weer, droogtes en een stijgende zeespiegel. Bosbranden, overstromingen en extreem weer zullen steeds vaker voorkomen.
In 2021 stootten natuurbranden een record-hoeveelheid aan CO2 uit.
Nieuw rapport: de belangrijkste punten
Dat laatste punt, de invloed op ons dagelijks leven, daarover gaat dit nieuwe IPCC-rapport. Wat gaan steden merken van klimaatverandering? Wat heeft het voor invloed op kusten en kustbescherming? Hoe reageren de natuur en ecosystemen op het veranderende klimaat? Wat betekent het voor landbouw, onze voedselvoorziening en gezondheid? Welke invloed gaat klimaatverandering hebben op bevolkingssamenstellingen, gemeenschappen, politieke conflicten en migratiestromen?
Het rapport 'Impacts, Adaptation and Vulnerability' is geschreven door 270 wetenschappers uit 67 landen, en is op 28 februari 2022 gepresenteerd. Het rapport is een serieuze reality-check. De belangrijkste conclusie: de gevolgen van klimaatverandering ontwrichten nu al grote delen van de samenleving wereldwijd. 50% van de wereldbevolking leeft nu al in een risicogebied en krijgt te maken met ernstige gevolgen van klimaatverandering zoals schaarste van grondstoffen, voedsel- en watertekorten. Als we niet sneller ingrijpen, wordt een groot deel van de aarde onleefbaar, de tijd die we daarvoor nog hebben tikt snel weg. De belangrijkste conclusies uit het rapport op een rij:
- De gevolgen van klimaatveranderingen zullen, als we doorgaan op huidige voet, onze samenleving ernstig ontwrichten.
- De uitstoot van broeikasgassen terugdringen is niet genoeg om onze samenleving veilig te stellen. We moeten ons ook aanpassen aan het nieuwe klimaat.
- Een onmisbare ‘partner’ in onze strijd tegen klimaatverandering is de natuur zelf. We moeten meer ruimte geven aan natuur en het herstellen van biodiversiteit.
Het nieuwe IPCC rapport
De desastreuze gevolgen van klimaatverandering
De wetenschappers van het IPCC laten zien dat klimaatverandering een nog grotere bedreiging is voor een veilige, stabiele en gezonde samenleving dan tot nu toe gedacht. Klimaatverandering gaat sneller dan al werd gevreesd en heeft een onomkeerbaar verwoestend effect op ecosystemen en op onze maatschappij. Soorten verdwijnen of slaan op de vlucht, koralen verbleken, bossen gaan in vlammen op, grote delen van de wereld worden onleefbaar voor mens en dier.
Klimaatverandering raakt daarbij als eerste de armste gemeenschappen. Zij hebben niet de infrastructuur om zich te beschermen tegen droogte, gemiste oogsten en overstromingen. Zij hebben als eerste een gebrek aan schoon drinkwater. Zij worden het snelst geraakt door schaarse, stijgende prijzen en armoede. Het IPCC stelt dat met name arme gebieden sneller onleefbaar worden waardoor mensen op de vlucht slaan en politieke spanningen zullen toenemen. Uiteindelijk gaan we dat allemaal voelen.
En we doen hier nog veel te weinig aan, zegt het IPCC. We moeten niet alleen de uitstoot van broeikasgassen veel sneller terugbrengen, ook zou 50% van het klimaatbeleid zich moeten richten op manieren om ons aan te passen aan de veranderende wereld: klimaatadaptatie dus. Het goede nieuws is dat je beide zaken tegelijkertijd kunt aanpakken: door niet alleen in te zetten op technologie maar ook door slim samen te werken met de natuur. Het IPCC komt daarmee dus ook met praktische oplossingen.
Klimaatadaptatie: de natuur versterken
Te lang hebben we de natuur gezien als vijand, als iets dat we moeten 'temmen'. Met als resultaat: een alarmerend verlies van biodiversiteit. Maar het IPCC stelt dat de natuur zelf onze beste partner is om ons te beschermen tegen klimaatverandering.
Herstel van wilde natuur zorgt dat er extra broeikasgassen kunnen worden opgeslagen. Natuurlijke kustbescherming, zoals mangrovebossen die worden hersteld, kunnen bescherming bieden tegen het water. Ook is natuur onze beste partner als het gaat om onze voedselvoorziening. Het IPCC noemt bijvoorbeeld agroforestry, oftewel voedselbossen, als een mooie manier om biodiversiteit te herstellen, het land te beschermen tegen erosie en droogte en tegelijkertijd de voedselzekerheid te vergroten.
Groene steden
Ook in steden moeten we meer ruimte geven aan de natuur. Steden worden steeds vaker gevaarlijke hitte-hotspots. Ongeveer de helft van de wereldbevolking woont inmiddels in stedelijk gebied. Daar worden bewoners steeds meer blootgesteld aan hittestress, maar ook aan armoede, werkloosheid, en slechte infrastructuur als gevolg van klimaatverandering.
Door in steden meer plaats te maken voor bomen, water en groene daken, raken steden beter bestand tegen extreme hitte en droogte. Duurzaam openbaar vervoer die steden met het platteland verbindt en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen maken de stad niet alleen duurzamer maar ook inclusiever.
Vergroening van steden zorgt voor verkoeling, betere afwatering en meer biodiversiteit
Een eerlijke, wereldwijde aanpak
Want dat laatste, een inclusieve aanpak, is opvallend in de aanbevelingen van het IPCC. Het rapport benadrukt dat beleidsmakers meer moeten samenwerken met gemarginaliseerde groepen. Dat betekent dat we de kennis van lokale bevolking, jongeren, vrouwen en oorspronkelijke bewoners moeten gebruiken. 'Community-based adaptation' noemt het IPCC dat. De lokale bevolking weet namelijk vaak het beste hoe je de natuur meer ruimte kunt geven en lokaal biodiversiteit kunt herstellen. Ook hebben zij er het grootste belang bij dat hun leefomgeving veiliger en gezonder wordt. Dat betekent dat ontwikkelingssamenwerking meer gericht moet zijn op klimaatbeleid, vinden de onderzoekers.
Hoe nu verder?
Het nieuwe IPCC-rapport ligt in het verlengde van het vorige rapport, en roept eigenlijk nóg duidelijker dat stevige klimaatactie nodig is. Het verschil is alleen dat nu steeds duidelijker wordt dat een veilige, gezonde en vredige samenleving serieus in gevaar komt door de opwarming van de aarde. Dit rapport komt niet alleen met waarschuwingen, maar ook met oplossingen waarmee overheden, van klein tot groot, mee aan de slag moeten.
Maar, waarschuwt het IPCC, het zal lang niet altijd genoeg zijn. De ‘window of opportunity’ is volgens hen maar een paar jaar. We kunnen niet alles oplossingen met handigheidjes en trucs, we moeten óók drastisch onze uitstoot van broeikasgassen verminderen.
Woede omzetten in klimaatactie
Er is in de afgelopen jaren al veel alarmerend klimaatnieuws verschenen, maar dit nieuwste IPCC-rapport maakt voelbaar dat we in een nieuwe fase van de klimaatcrisis zijn beland - zo blijkt ook uit de reacties op het rapport. António Guterres, de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties, laat in een reactie zien dat het menens is.
'I’ve seen many reports, but nothing like the new @IPCC_CH climate report, an atlas of human suffering & damning indictment of failed climate leadership', schrijft hij op Twitter. 'I know people everywhere are anxious & angry. I am, too. It’s time to turn rage into #climateAction.'
Ook Piet Sprengers, manager Duurzaamheidsstrategie bij ASN Bank, stelt dat we meer en sneller actie moeten ondernemen. 'De tijd dringt en we weten dat we niet genoeg doen. De samenleving zal zich moeten aanpassen, adaptatie dus. Belangrijk blijft dat we door mitigatie onder de 1,5 graden opwarming van de aarde moeten blijven. Anders biedt zelfs adaptatie geen uitweg meer.'
Extinction Rebellion roept jongeren op Twitter op om actie te voeren: "Het @IPCC_CH maakt weer duidelijk dat er een #klimaatnoodtoestand is. Ben je jong en voel je wanhoop? Bedenk dan dat het @GretaThunberg effect bestaat! Vraag elke ochtend aan je vader/moeder/ouder: 'wat ga jij vandaag doen voor mijn leefbare toekomst?'"
Wat kan jij doen?
Het rapport is alarmerend en zorgwekkend, maar het geeft ook concrete handvatten om direct mee aan de slag te gaan. Als gewone stervelingen kunnen we zelf behoorlijk veel doen. Zo duurzaam mogelijk leven en onze eigen omgeving vergroenen, bijvoorbeeld: tegels eruit, planten erin. Zodat biodiversiteit toeneemt en we in onze eigen omgeving beter bestand zijn tegen hitte en overtollig water.
