Steeds meer Nederlanders pakken zelf de handschoen op in de energietransitie, bijvoorbeeld door te investeren in isolatie, een warmtepompsysteem of zonnepanelen op het dak. Maar er zijn ook mensen die nog een flinke stap verder gaan. Ze stampen innovatieve energieparken uit de grond (waar ook de buren de vruchten van plukken) of halen complete wijken van het gas af.

1. Brabantse waterkrachtcentrale voor en door bewoners 

De waterkrachtcentrale Dommelstroom aan de rand van het dorp Sint-Michielgestel bestaat al een tijdje, maar het blijft een bijzonder project. Het is namelijk de eerste waterkrachtcentrale die door bewoners zelf werd ontwikkeld. Of om precies te zijn: door Jan Taks en zijn zoon Bram. “We liepen vaak langs de stuw van rivier De Dommel en dachten dan: wat valt hier toch geweldig veel water naar beneden”, vertelt Jan in video van het Watersnoodmuseum. “Daar zouden we veel meer mee kunnen doen.”

Vader en zoon voegden daad bij woord en bouwden samen met hoofdaannemers Landustrie en civiele aannemer De Boer & De Groot de waterkrachtcentrale Dommelstroom. In 2016 wordt het energieproject officieel in gebruik genomen. De enorme schroef draait inmiddels ruim zes jaar door het stromende water van rivier de Dommel en wekt daarmee genoeg stroom op voor 170 huishoudens. Maar zonder de financiële hulp nodig van hun dorpsgenoten was het project waarschijnlijk niet van de grond gekomen. Via crowdfunding werden maar liefst 5.000 certificaten verkocht aan 561 enthousiaste omwonenden, om de financiering rond te krijgen. Zij plukken ook nog eens financiële vruchten van hun investering, want ze ontvangen een rendement van 4 tot 8 procent gedurende de looptijd van het crowdfunding-project.

“We hebben hier ontzettend lang aan gewerkt”, zegt Bram over de waterkrachtcentrale. “Maar dat het er nu daadwerkelijk staat, geeft een heel mooi gevoel.”

De waterkrachtcentrale Dommelstroom, een initiatief van Jan en Bram Taks

2. Muiderberg aardgasvrij met de warmte van het IJmeer

Alle woningen in Nederland moeten voor 2050 van het gas af, zo simpel is het. Nu kun je als bewoner natuurlijk achterover leunen en wachten tot de gemeente in actie komt, maar je kan ook zelf het heft in handen nemen. Dat deed een bewoner van Muiderberg. Daar moesten eind 2020 meerdere kilometers riolering vervangen worden. Een prachtige ‘koppelkans’, vond Muiderberger Hette Zijlstra. “Als de straten toch opengaan, dan moet er meteen een warmtenet aangelegd worden, vond ik”, zegt hij tegenover Nul20. Zijlstra zag namelijk kansen voor het verwarmen van woningen met aquathermie, ofwel de warmte van het aangrenzende IJmeer.

Samen met energiecoöperatie Wattnu richtte hij Warmtebedrijf Muiderberg om daar vorm aan te geven. En ja hoor, met de financiële hulp van de gemeente, waar het plan enthousiast werd ontvangen, werden de eerste leidingen van een nieuw warmtenet in de grond gelegd. Een knappe prestatie, maar Zijlstra en collega’s zijn er nog niet. De businesscase is namelijk nog niet rond en bewoners moeten nog overtuigd worden om zich aan te sluiten op het warmtenet.

Máár… het warmtenet komt er sowieso, zegt Miel Janssen (voorzitter van Wattnu) tegenover Hier Opgewekt: “Aquathermie is simpelweg de beste en goedkoopste optie voor Muiderberg. De gemeente wil het, wij willen het én bewoners willen het. We hebben nog een puzzel te leggen, maar dit gaat hoe dan ook gebeuren.”

Wanneer het warmtenet precies klaar is voor gebruik is vooralsnog niet duidelijk. Bezoek de website van Wattnu voor meer informatie.

Hette Zijlstra in het Muidermeer. Foto: Nico Boink

3. Duurzamer douchen in Noord-Brabant dankzij mestvergisting

Volledig duurzaam is groen gas niet, maar een forse verbeterslag ten opzichte van aardgas is het zeker. In het klimaatakkoord staat dan ook dat we vanaf 2030 ten minste 2 miljard kubieke meter groen gas per jaar moeten produceren in Nederland. Frank van Genugten uit Sint-Oedenrode laat zien hoe dat werkt. Er loopt namelijk een gasleiding onder zijn veld en hij zag een kans om daar op in te ‘klikken’ en er gebruik van te maken. Hij richtte mestvergistingsbedrijf Groenewoud Gas op en produceert tegenwoordig genoeg groen gas voor de douche-, kook- en verwarmingsbehoeftes van 750 huishoudens uit de directe omgeving.

Dat werkt als volgt: Van Genugten haalt allereerst verse mest op bij zestien lokale melkveehouders. Het is belangrijk om dat zo snel mogelijk te doen, want mest zorgt vanaf de eerste seconde voor methaanuitstoot. De koeienpoep wordt vervolgens gedumpt in een hermetisch afgesloten vergistingstank, waar bacteriën het omzetten in biogas. Dat proces komt ook in de natuur voor, maar in de vergistingstanks wordt het versneld. Bijvoorbeeld door de zuurstofvrije omgeving en de ideale vergistingstemperatuur van 39 graden Celsius. Het biogas wordt daarna opgewerkt naar groen gas en gaat via de gasleiding onder het veld van Van Genugten het lokale aardgasnet op.

Na het vergisten blijft er behoorlijk wat afval achter, maar Van Genugten heeft voor alles een herbestemming gevonden. Zo wordt de CO₂ vloeibaar gemaakt en geleverd aan de kassenteeltsector. De mest wordt gescheiden in vloeibare en vaste mest, ook wel dunne en dikke fractie genoemd. De dunne fractie wordt omgezet in ammoniumsulfaat, een meststof die boeren weer over het land kunnen uitrijden. Van de dikke fractie maakt Groenewoud Gas koemestkorrels, die de groei van planten en bloemen bevorderen. Ondertussen werkt het ook aan een nieuwe toepassing voor de dikke fractie: isolatiemateriaal (geen zorgen, dat stinkt niet).

Frank van Genugten bij zijn Groenewoud Gas installatie

4. Bijzondere combo: zonnewarmte, warmtepompen en ondergrondse wko’s in Haarlem

Als het aan Eelco Fortuijn ligt, gaat zijn wijk haalbaar en betaalbaar van het gas af. “Voor mijn drie kinderen wil ik een mooie planeet achterlaten”, verklaart hij tegenover het Noordhollands Dagblad. Hij richtte de energiecoöperatie Zonnewarmte.NL op werkt inmiddels al jaren aan zijn ambitieuze plan. Een combinatie van isolatie, PVT-panelen (die zowel elektriciteit opwekken als water verwarmen), warmtepompsystemen, een wijkwarmtenet en ondergrondse warmte-koude opslag (wko) moeten het Haarlemse Ramplaankwartier aardgasvrij maken. De warmte die bewoners in de zomer opwekken met hun PVT-panelen wordt honderd meter onder de grond opgeslagen in de wko-systemen. In de winter kan die warmte weer gebruikt worden voor verwarmingsdoeleinden.

Het duurt nog even voordat de plannen daadwerkelijk uitgevoerd kunnen worden, maar tot nu toe gaat het Fortuijn voor de wind. Zijn energiecoöperatie kreeg al subsidie van de rijksoverheid en de gemeente staat garant voor een lening. Daarnaast bleken honderden huishoudens enthousiast over de plannen, en dat zijn er meer dan genoeg om de plannen ook mee uit te gaan voeren.

"Als je inspeelt op de juiste drijfveren krijg je veel mensen mee”, verklaart Fortuijn tegenover Hier Opgewekt. “Mensen hebben allerlei drijfveren om in te haken op een project als dit. Sommigen vinden duurzaamheid belangrijk, anderen vinden de technologie interessant. Maar de primaire drijfveren zijn geld en gemak. Dáár moet je project bovenal op overtuigen, dat is het allerbelangrijkst.”

Eelco Fortuijn in 'zijn' Ramplaankwartier. Foto: Toussaint Kluiters/ United Photos

Bijzondere energieprojecten

Nederland telt inmiddels honderden energiecoöperaties, die prachtige duurzame energieprojecten gerealiseerd hebben. We kunnen ze onmogelijk allemaal noemen, maar op de volgende twee bijzondere initiatieven wilden we je toch even wijzen. Naast de Drentse hoofdstad Assen realiseert  energiecoöperatie Duurzaam Assen samen met partners een energietuin. Het plan: een groene oase creëren waar óók duurzame energie wordt opgewekt. In de energietuin komen 57.000 zonnepanelen te staan, samen met bloemenstroken, fruitboomgaarden, wandel- en fietsroutes, picknickplekken, kunstwerken en uitzichtpunten.

Ook in Culemborg is een bijzonder zonne-energieproject te vinden. Op een veld van boerenfamilie De Raad staan honderden verticale (!) zonnepanelen opgesteld. Het voordeel daarvan: De boerenfamilie kan de grond tussen de zonnepanelen gewoon blijven gebruiken, bijvoorbeeld om schapen te laten grazen of gewassen te verbouwen.

Deze voorbeelden maken duidelijk dat we op eigen kracht veel voor elkaar kunnen krijgen om onze buurten van schone energie te voorzien.