Een paar weken terug vloog ik voor mijn werk naar Vietnam. Het land ligt niet bepaald om de hoek dus de trein was geen optie. Eenmaal in mijn vliegtuigstoel gezeten, viel de ironie van mijn missie me zwaar. Om duurzaamheid te bevorderen, ging ik een van de meest vervuilende vervoermiddelen gebruiken. Welkom in mijn innerlijke wereld van tegenstrijdigheden, waar goede bedoelingen en ongemakkelijke realiteiten elkaar ontmoeten.
Als lid van de Dutch Cycling Embassy, een nationale organisatie die fietsen in het buitenland promoot, krijg ik de kans om landen over de hele wereld te bezoeken en lezingen en workshops te geven over fietsinfrastructuur en -cultuur. De organisatie deelt Nederlandse expertise en bevordert samenwerking tussen Nederland en de rest van de wereld.
Krioelend verkeer
In Vietnam werd mij al vrij snel duidelijk dat ik ging meehelpen aan een belangrijke missie. Ik was op slag verliefd op de natuurlijke schoonheid van het land, maar kreeg een hartverzakking van de mobiliteit in de steden. In de straten van Ho Chi Minhstad krioelde het van de lawaaierige, vervuilende brommers, scooters en motoren die samen enorm veel luchtvervuiling veroorzaken. Lopen of fietsen voelde vaak onveilig en daardoor heel onaangenaam. Dit gevoel had ik als fietsliefhebber nog nooit meegemaakt.
In onze workshops proberen we beleidsmakers en politici twee dingen duidelijk te maken: dat voor de meeste verplaatsingen geen auto nodig is. En dat ze door een betere fietsinfrastructuur de levenskwaliteit en duurzaamheid van steden kunnen verbeteren.
Lang leve de fiets dus. Maar was die vliegreis nou echt nodig? Er zijn verschillende manieren om deze kwestie te benaderen, elk met zijn eigen uitdagingen en tekortkomingen. De eerste is om helemaal met vliegen te stoppen en de industrie te boycotten. Dit is de meest principiële houding en ik bewonder oprecht iedereen die zich hieraan kan houden.
Dááág overwintervakantie
Tegelijkertijd is het onrealistisch om te denken dat een grote groep deze denkwijze gaat omarmen. Mensen moeten dan overtuigd worden om iets op te geven waar ze van genieten. Bijvoorbeeld een vakantie naar een zonnige bestemming of een verre wereldreis. Ik moet eerlijk toegeven: het opgeven van een zonnige vakantie tijdens de Nederlandse winter zou voor mij ook een grote uitdaging zijn.
“Ik was op slag verliefd op de natuurlijke schoonheid van Vietnam, maar kreeg een hartverzakking van de mobiliteit in de steden. ”
Planoloog & oprichter Humankind
De tweede manier is het probleem volledig te negeren. Dit is hoe veel mensen duurzaamheidskwesties benaderen: ‘het probleem is zo groot en mijn persoonlijke bijdrage zo klein, mijn invloed is gering.’ Deze mensen gaan door met hun leven alsof klimaatverandering niet bestaat en vliegen onbeschaamd naar tropische paradijzen.
Het probleem met deze denkwijze is dat het heel aangenaam kan zijn om een tropisch eiland te bezoeken. Maar dat je met de CO₂-uitstoot van je vliegreis bijdraagt aan klimaatopwarming en dat de zeespiegelstijging die dit veroorzaakt in de niet-zo-verre toekomst de grootste bedreiging vormt voor de bewoners van dat tropische eiland.
Veel van mijn vrienden kiezen net als ik voor de gematigde aanpak: minder onnodige vluchten en zoeken naar duurzame reisalternatieven als de trein. Helaas heeft deze strategie nauwelijks effect op het afremmen van klimaatopwarming, de noodzakelijke radicale veranderingen blijven immers uit. Bovendien blijft het op basis van tijdswinst voor jezelf gemakkelijk te rechtvaardigen om toch het vliegtuig te kiezen. Bijvoorbeeld als je naar Barcelona vliegt in plaats van treint; het verschil in reistijd is 3 uur versus 11 uur.
“Stop met de belastingvrijstellingen voor luchtvaart en verlaag de btw op treintickets. ”
Planoloog & oprichter Humankind
Dit brengt me terug naar Vietnam. Tijdens een van onze gesprekken noemde een beleidsmaker het belang van voorlichting: dat fietsen leuk en gezond is. Helaas geloof ik er niet in dat Vietnamezen na het zien van een communicatiecampagne de overstap naar de fiets gaan maken. Daarvoor zijn de omstandigheden op dit moment te gevaarlijk, onveilig en onaangenaam. In plaats van mensen aan te sporen op de fiets te springen, moeten Vietnamese beleidsmakers de straten opnieuw inrichten en fietsen veilig en aangenaam maken. Alleen na dit soort veranderingen heeft de fiets toekomst.
Systeemaanpassingen
Hetzelfde principe geldt voor vliegen. Het is aan de beleidsmakers om het systeem te veranderen, in plaats van het aan individuen over te laten. Stop met de belastingvrijstellingen voor luchtvaart en verlaag de btw op treintickets. Investeer overheidsgeld in betere alternatieven, zoals snellere treinen. En onze werkomstandigheden hervormen, zodat mensen meer vrije tijd hebben en het vliegtuig kunnen laten staan omdat ze de minder snelle alternatieven kunnen kiezen.
Kunnen we onze individuele verantwoordelijkheid dan negeren? Niet helemaal. Maar we mogen niet toestaan dat politici wegkijken en ons het probleem zelf laten oplossen. Als ze dat doen, krijgen alleen wij de schuld, en het gevoel voortdurend bekritiseerd te worden kan ontmoedigend zijn.
Schuldgevoelens
We kunnen de wereld niet veranderen als we gebukt gaan onder schuldgevoelens. En evenmin als het hele systeem onduurzaam gedrag stimuleert. Beleidsmakers en staatshoofden hebben de macht om het systeem te veranderen en wij moeten hen verantwoordelijk houden. Als burgers kunnen we verandering eisen en op de juiste leiders stemmen. Door samen te werken en openlijk te praten, kunnen we de tegenstrijdigheden in ons streven naar duurzaamheid onder ogen zien. Met deze gedachte sloot ik mijn ogen terwijl het vliegtuig zijn reis naar Amsterdam Airport aanving. Ik kon niet wachten om in Nederland weer op mijn fiets te stappen.
