Stikstof houdt Nederland en de politiek in een ingewikkelde houdgreep. Ondertussen zijn er ook boeren die zich niet druk maken over hun stikstofuitstoot. Het geheim? Ze gebruiken geen (kunst)mest maar plantaardige mest. Onze redacteur sprak met de ‘Boer van het jaar’ Joost van Strien.
Het zijn drukke tijden voor Joost, eigenaar van Boerderij Zonnegoed in Ens. Als we hem spreken is het voorjaar net begonnen. Hij heeft de hele dag uien geplant, een van de ‘vroege’ gewassen. Bij een traditionele boer die uien verbouwt zou je in deze fase alleen kale zandgrond zien. Niet bij de akkers van Joost, daar staat het vol met bloemen en kruiden.
Joost is een veganistische akkerbouwer. Dierlijke mest en kunstmest heeft hij ingeruild voor maaimeststoffen van bloemen en planten. En verschillende soorten gewassen staan in stroken naast elkaar, om de kans op ziektes te verkleinen. Ook startte hij vorig jaar met een voedselbos, waar hij onder meer hazelnoten kweekt.
Boer krijgt prijs
“Veganistische landbouw is veel experimenteren. Dierlijke mest of kunstmest heb je niet nodig voor een goede oogst, dat is inmiddels wel duidelijk. Maar ik wil ook kijken hoe je het huidige kweek – en oogstproces efficiënter kunt maken,” zegt de boer die in 2022 werd uitgeroepen tot Agrarisch Ondernemer van het jaar, een verkiezing van diverse agrarische vakbladen. Dit is niet zijn enige onderscheiding: eerder kreeg hij als eerste Nederlandse boer het internationale Biocyclic Vegan-keurmerk.
Behalve uien vind je op zijn akkers verder nog bieten en aardappelen. Wat hem onderscheidt van de traditionele boer is dat hij bewust kruiden, gras, bloemen en planten verbouwt, zoals klaver, luzerne, wilde peen en weegbree. Die groeien in stroken naast de stroken met groenten. Alle bloemen en kruiden die hij kiest, halen stikstof uit de lucht en halen nutriënten uit de bodem op door die vast te leggen in hun wortels. “Die bloemen, kruiden en planten maai en verhaksel ik en gebruik ik dan op een ander perceel als maaimeststof, om de gewassen die ik kweek weer voedingstoffen te geven,” legt Joost uit.
Bewust roteren van gewassen
In de drie jaar dat hij veganistisch boert is Joost nog steeds dingen aan het uitvinden. Moeten die bloemen en kruiden wel naar een ander perceel gebracht worden? “We gaan nu kijken of we die na het maaien gewoon op het land kunnen laten. Misschien kun je wel met minder energie evenveel of meer effect sorteren. Ik roteer bewust met de gewassen die ik kweek. In mei zaai ik pompoenen, die hoeven amper bemest te worden.”
Zo’n dertig jaar geleden startte Joost met biologische landbouw ofwel landbouw zonder kunstmest en met dierenmest. In 2008 keek hij voor de eerste keer naar plantaardige mest. “Voor een veehouder teelde ik al bloemen en kruiden zoals weegbree, maar dat leverde weinig op. Bovendien zat het me dwars dat ik zo allerlei mineralen van het land af haalde. Ik ben gaan kijken hoe ik die planten kon gebruiken bij mijn eigen teelt.”
Veel water nodig
Het begon met een halve hectare. Het eerste experiment was succesvol, maar kreeg toch niet meteen vervolg. “We hadden een paar hele warme zomers. In een droog jaar is het lastig. Gewassen die je met plantaardige mest teelt hebben veel water nodig. Bij droogte groeien die niet snel.”
Het was voor Joost reden om toch weer dierlijke mest te gaan gebruiken, zoals voor het experiment. Dat deed hij bijna tien jaar lang. In 2019 begon het echter toch opnieuw te kriebelen, nadat de prijs van dierlijke mest flink was gestegen. Moest hij toch kiezen voor plantaardige mest van bloemen en kruiden? Ja, was het antwoord en inmiddels is de vegan akker 93 hectare (bijna 1 vierkante kilometer) groot. “Een zesde van het oppervlakte is nodig voor de maaibloemen.”
Boer Joost op zijn akker.
10.000 bomen geplant
Daarnaast offerde hij vorig jaar een deel van zijn land op voor een voedselbos met veertig soorten planten en bomen. "In de akkerbouw werk je normaliter alleen met eenjarige gewassen. Bomen en struiken zijn meerjarig. Die staat op een apart stuk van 5,5 hectare (circa 10 voetbalvelden). Het gaat om fruitbomen, notenbomen en struiken. De afgelopen drie winters heb ik 10.000 bomen geplant. Maar ik wil ook naar agroforestry toe, waarbij ook bomen en struiken op de akker staan. Dat is goed voor de biodiversiteit en je hebt meer schaduw en minder last van de wind. Dat zorgt ervoor dat weersextremen niet zo hard toeslaan.”
Zo’n bos is weinig werk, aldus Joost. "Het houdt zichzelf in stand. Ik heb verschillende soorten appelbomen geplant. Als je een monocultuur hebt, heb je veel eerder ziektes. Het is mijn streven om een zo natuurlijk mogelijk landbouwsysteem te ontwikkelen."
Bloemen en planten die zuiveren
Joost van Strien ligt niet wakker van stikstof. Door zijn manier van akkerbouw stoot hij veel minder stikstof uit. “Op proefboerderij Kollummerwaard in Groningen is jarenlang onderzoek gedaan. De hoeveelheid stikstof die in regenwater zit en die dus op de akker valt is hoger dan de hoeveelheid stikstof die uiteindelijk in het grondwater komt. De bloemen en planten zuiveren dus de stikstof. Het kan dus een prachtige oplossing zijn voor het stikstofprobleem.”
In de zomer van 2022 bracht landbouwminister Henk Staghouwer een werkbezoek aan boerderij Zonnegoed. Hij noemde Van Striens bedrijf als ‘een van de voorbeelden’, waar het volgens de minister naartoe moet in de landbouw.
Boeren in Nederland staan echter nog niet in de rij om vegan te gaan boeren. Dit blijkt onder meer uit het feit dat maar twee Nederlandse boeren het Biocyclic-Vegan keurmerk hebben aangevraagd en gekregen. Van Strien kreeg dit label in 2021, vorig jaar volgde een tweede boer, gevestigd in de Haarlemmermeer.
Wegebree is een van de plantsoorten op de akkers van Boer Joost. Foto: iStock
Gewone boeren willen bewijs
Joost begrijpt waarom boeren terughoudend zijn: “Die willen eerst bewijs zien dat het ook op lange termijn werkt. Maar ik doe dit nu meerdere jaren en het werkt. We oogsten nu bijvoorbeeld 35 ton per hectare uien en 55 ton per hectare peen. Dat is evenveel als gewone bioboeren doen. Ze zijn welkom om hier te komen kijken. Financieel is het ook rendabel. Omdat dierlijke mest duurder is geworden, is vegan telen nog aantrekkelijker geworden.”
Joost is er ook van overtuigd dat de afwezigheid van mest en kunstmest de bodemkwaliteit op Zonnegoed verbetert: “Beestjes in de grond zoals wormen komen op de mineralen af en ploegen de grond om. Daardoor hoef ik zelf niet meer te ploegen. En insecten bestuiven de gewassen."
Eigen merk in supermarkt
Joost verkoopt de groenten onder de naam ‘No Shit Food’. Momenteel kun je ze alleen kopen via zijn webshop. De rest van de opbrengst verdwijnt naamloos in de normale stroom biologische groenten. “Op termijn wil ik graag een eigen merk in de markt zetten, waarmee het ook in de supermarkt komt te liggen. De huidige conventionele manier van produceren is op termijn niet houdbaar. Als boeren moeten we gaan produceren binnen de grenzen van de aarde.”
Wil je gezond en lekker eten en boeren als Joost steunen in hun werk? Lees Jesse's artikel met een overzicht van meer dan 20 websites waar je fruit en groente van een plaatselijke boer kunt bestellen.
