De coronapandemie heeft een remmende kracht op de economie van Nederland. Tegelijkertijd zijn er ook kansen voor het klimaat. Sluiten we het coronatijdperk straks groener en duurzamer af?
Door overheidssteun te koppelen aan strenge natuur- en milieuvoorwaarden bijvoorbeeld. En vergroening aan te moedigen met subsidies. Zo kunnen we de economie en ons land verduurzamen.
Toen de coronapandemie uitbrak, viel een groot deel van de samenleving stil. Vliegtuigen stonden aan de grond, fabrieken draaiden niet en over de hele wereld zaten mensen noodgedwongen thuis. Dat leidde tot de sterkste afname CO₂-uitstoot ooit, bleek uit een analyse van CarbonBrief.
Maar experts waarschuwen dat de CO₂-daling van korte duur zal zijn als overheden niet sneller op schone energie overstappen. De covid-19-crisis biedt een uitgelezen kans om bedrijven te laten verduurzamen, stellen diverse wetenschappers en hoogleraren. Hun idee: verbind staatssteun aan strenge voorwaarden, zodat groen herstel mogelijk wordt.
Hoe staat Nederland ervoor?
Helaas, ons land hobbelt achteraan met plannen om de economie groener op te bouwen na corona, in tegenstelling tot onze Europese buren. Al eerder drongen het Planbureau voor de Leefomgeving, de Nederlandsche Bank en de SER erop aan de economie sociaal en duurzaam aan te zwengelen. Nederland moet niet denken dat ‘duurzaam’ een extra last of kostenpost is, stelden de adviesorganen.
De Nederlandse regering steunt de fossiele industrie ondanks de klimaatcrisis. Foto: Markus Spiske
Sterker nog, we dreigen achter het net te vissen en onze concurrentiepositie te verliezen. Want tegen alle klimaatdoelen in, spekt het Rijk de fossiele industrie, dé bron van broeikasgas, met ruim acht miljoen per jaar. De overheid helpt lucht- en scheepvaart, zware industrie en vuile energiecentrales door allerlei subsidies, regelingen, belastingvoordelen en garantstellingen aan vervuilende projecten. Dat blijkt uit onderzoek van Milieudefensie.
Volgens het Ministerie van Financiën zijn deze garantstellingen geen fossiele steun, maar een vorm van ontwikkelingsgeld. Wel laat Wiebes uitrekenen of, en hoeveel steungeld het Rijk in vuile bronnen pompt. Dit onderzoek is in handen van OESO en het Internationaal Energie Agentschap en wordt naar verwachting na de zomer gepresenteerd.
Staatssteun voor vervuilende bedrijven
Even leek het erop dat de vliegtuigmaatschappijen flink door het stof moesten voor de staatssteun die ze ontvangen naar aanleiding van de coronacrisis. De werkelijke eisen aan KLM blijken echter boterzacht. Het bedrijf ontvangt 3,4 miljard euro staatssteun, maar hoeft daar weinig voor terug te doen.
Volgens onderzoek van CE Delft stoot KLM jaarlijks 8,6 megaton CO2 uit. Dat is ruim vijf procent van de totale CO₂-uitstoot in Nederland. Ondanks deze enorme vervuiling werden er feitelijk geen nieuwe verduurzamingseisen gesteld. De luchtvaartmaatschappij hoeft niet te voldoen aan groene voorwaarden in ruil voor de smak geld die het ontvangt.
KLM krijgt staatssteun zonder daar verder voor te hoeven verduurzamen. Foto: Niels en Marco
Aan de slordige 344 miljoen euro die KLM en diens dochterondernemingen ontvingen in het kader van de Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW), zijn eveneens geen voorwaarden gekoppeld.
Ook andere grote vervuilende bedrijven maakten overigens maar al te graag gebruik van deze NOW-regeling. Zo kon Schiphol Group, dat jaarlijks bijna 35 kiloton CO2 uitstoot, rekenen op een bedrag van ongeveer 27 duizend euro. Tata Steel, dat goed is voor de uitstoot van zo’n 12 tot 14,5 miljoen ton CO2 per jaar, ontving eenzelfde soort bedrag. Beiden zonder groene voorwaarden. Dat kan en moet anders, maar hoe?
Kans voor transitie naar groenere economie
Om Nederland groener, duurzamer en socialer uit de crisis te doen komen, is structurele verandering nodig. Uit economisch en bedrijfskundig onderzoek blijkt dat bedrijven niet afwijken van hun strategisch pad, tenzij ze daartoe gedwongen worden. Verschillende wetenschappers, hoogleraren en instanties zien de coronapandemie als uitgelezen kans om deze transitie te maken.
Maar ondernemingen hebben het al zo zwaar door de coronacrisis, zuchten werkgeversbonden. En dat klopt: in het tweede kwartaal van 2020 kwamen er 72.000 werklozen bij, een stijging van 26 procent. Momenteel zijn 349 duizend Nederlanders werkeloos. Toch is juist nú het moment om te schakelen, want een aanzienlijk deel van de (fossiele) productielijnen staat momenteel op een lager pitje. Alles draait om de vraag: hoe gebruiken we de coronacrisis om groener uit de crisis te komen?
1. Veranker MVO in de Nederlandse wet
Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is een van de meest gehoorde mantra’s in het afgelopen decennium. Elk zichzelf respecterend bedrijf zegt het te doen, maar ondanks alle mooie woorden, gaat het in de praktijk vooral nog om de aandeelhouderswaarde.
Daarom moet MVO worden vastgelegd in de wet, betoogt een groep hoogleraren ondernemingsrecht. De maatschappelijke doelen zijn vaak pas relevant na commotie over milieuvervuiling of dikke bonussen voor de top. Door verantwoordelijk ondernemen wettelijk te verplichten, verdwijnt de vrijblijvendheid en wordt deze vicieuze cirkel doorbroken.
2. Bouw duurzame woningen voor een duurzame toekomst
In de huizensector is het van belang om duurzaam en circulair bouwen aantrekkelijker te maken. De markt is al klaar voor circulair ontwerpen, aldus MVO Nederland, dus maak die aanpak verplicht in aanbestedingsregels. Bedrijven die op de bouwplaats weinig CO₂ uitstoten, moeten daarvoor beloond worden. Grootschalig woningen isoleren draagt ook bij aan het halen van de klimaatdoelen. Koppel daarom een verplichte isolatie bij de overdracht van een huis aan een subsidieregeling, stelt Natuur & Milieu.
Maak duurzaam en circulair bouwen aantrekkelijk en verminder zo CO₂-uitstoot. Foto: Danist
3. Kies voor groene werkgelegenheid
De beste basis voor groen herstel is volgens de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie gewoon het Klimaatakkoord uitvoeren. Dat voorziet in 100 miljard euro aan investeringen en levert 50.000 extra banen op.
Van fossiel naar groen is goed te doen, denkt ook Natuur & Milieu, al kan een beetje ondersteuning geen kwaad. Door subsidies op schone energie ruimer toe te passen, kunnen productieprocessen overschakelen van fossiel naar stroom uit zon en wind. Deze financiële steun moet wél verboden zijn aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord.
4. Verminder de druk in en op het openbaar vervoer
De regering heeft tot het eind van dit jaar 1,5 miljard euro uitgetrokken om trein-, tram- en busmaatschappijen overeind te houden. Meteen daarna moet de schonere mobiliteit worden versneld door thuiswerken blijvend te stimuleren, vindt Natuur & Milieu.
De stichting adviseert dat geplande investeringen naar voren worden gehaald, gemeenten steun krijgen om sneller autoluwe binnensteden en emissieloos vervoer te realiseren en het aantal laadpalen flink wordt opgeschroefd. Een goed systeem van straffen en belonen helpt hierbij: geen belastingvrijstelling meer voor kilometervergoeding, maar mobiliteitsbudget dat de forens zelf aan fiets, ov of thuiswerken kan besteden.
Wie groen wordt, krijgt staatssteun
Een schoner KLM, een duurzamere economie en een groener Nederland. Het is een prachtig toekomstbeeld, dat ook nog binnen handbereik blijkt. Want ideeën voor een groener Nederland zijn er genoeg.
Door verduurzamingsvoorwaarden te koppelen aan de financiële steun die bedrijven tijdens de pandemie ontvangen, is het makkelijker om duurzaam uit de crisis te komen. Een combinatie van straffen en belonen, subsidies en staatssteun lijkt daarbij een uitstekende uitgangsbasis.
Gebruik je macht en kom zelf in actie voor een groenere economie. Foto: Rod Lang
De vraag of deze kansen worden aangegrepen, kan alleen door de regering in Den Haag worden beantwoord. De eerstvolgende verkiezingen voor de Tweede Kamer vinden plaats op woensdag 17 maart 2021: een kans voor stemmers om invloed uit te oefenen over het beleid en de toekomst van Nederland. Een aantal politieke partijen heeft ondertussen al een plan opgesteld voor een groene economie na de coronacrisis. Onder andere D66, GroenLinks, PvdA en PvdD hebben hun ideeën over de transitie online gezet.
Tot er in Den Haag iets verandert, is het aan ons om te bewijzen dat het écht wel kan, een vergroening in coronatijd. We kunnen namelijk allemaal bijdragen aan de transitie naar een duurzaam economisch systeem. Als consumenten consuminderen, ondernemers werken aan circulaire bedrijfsvoering en iedereen afscheid neemt van de wegwerpeconomie, helpen we alvast een handje mee.
