Het wordt natter, warmer en de zeespiegel gaat stijgen door klimaatverandering. Toch staan we lang niet genoeg stil bij een ander belangrijk gevolg van de opwarming van de aarde: het wordt steeds droger. Dit zorgt niet alleen voor problemen voor boeren in ontwikkelingslanden, maar vormt ook een gevaar voor Nederland. 

Wat is droogte, waarom is het zo gevaarlijk en wat kunnen we er (nog) aan doen? Wij lichten je in tijdens deze snelcursus (4 minuten leestijd) over klimaatverandering en droogte.

Wat is droogte?

Laten we bij het begin beginnen. Simpel gezegd is er sprake van droogte wanneer er meer water verdampt dan dat er valt. Water verdampt via planten en bomen: de wortels in de grond zuigen het water op en de bladeren geven het vocht weer af.

Dit kun je het makkelijkste zien in de zomer, wanneer de temperaturen hoog zijn en er weinig regen valt. Het groene gras verandert dan in een gele prairie. Immers, hoe warmer en zonniger het is, hoe meer water er verdampt. 

In de zomer besproeien Nederlandse boeren hun land om uitdroging van hun gewassen te voorkomen. | Foto: KNMI

Hoe meet je droogte?

Het is lastig om droogte nauwkeurig te meten, zegt het KNMI. Dit komt door verschillen in temperatuur, luchtvochtigheid, straling en wind. Al deze processen beïnvloeden elkaar: als er weinig vocht in de lucht is, ontstaan er minder wolken wat leidt tot minder regen. Daarom kan je niet zomaar de droogte van plek A met plek B vergelijken.

In plaats van droogte meet het KNMI het neerslagtekort. Dit is het verschil tussen de potentiële verdamping van water en de hoeveelheid gevallen neerslag. Op deze droogtekaart kun je een overzicht van het neerslagtekort in 2018 in Nederland zien.

Het is lastig om droogte direct te meten. Daarom meet het KNMI het neerslagtekort. | Foto: Roman Synkevych via Unsplash

Het verband tussen droogte en klimaatverandering

Onlangs ontkende de Amerikaanse president Donald Trump het bestaan van enig verband tussen de extreme droogte die het land teistert en klimaatverandering. Toch zijn de meeste klimaatwetenschappers het erover eens dat extreme droogtes worden veroorzaakt door het opwarmen van de aarde

Hoe meer broeikasgasemissies in de lucht vrijkomen, hoe warmer de aarde wordt. En hoe meer de aarde opwarmt, hoe meer vocht verdampt uit oceanen, rivieren en land. Door de warmere temperaturen sterven veel planten af, waardoor nog minder water wordt verdampt. Het resultaat is een neerwaartse spiraal die leidt tot (extreme) droogte. 

En als het dan eindelijk een keer regent in de droge gebieden, heeft dat destraseuze gevolgen. Door de verdamping van het grondwater, zijn de drogere gronden minder in staat om het water op te nemen, waardoor de kans op overstromingen toeneemt. Een heuse verlies-verlies situatie.

Het opwarmen van de aarde leidt tot een neerwaartse droogtespiraal. | Foto: Jasper Wilde via Unsplash

Wat zijn de gevolgen van extreme droogte?

De problemen die (extreme) droogte veroorzaakt zijn een van de ernstigste gevolgen van klimaatverandering, vanuit een ecologisch, economisch en sociaal perspectief gezien:

  1. Ecologisch: verlies biodiversiteit, langdurigere natuurbranden en verwoestijning;
  2. Economisch: lagere landbouwproductie, hogere voedselprijzen en minder toerisme; en
  3. Sociaal: gezondheid en veiligheid van mensen komen onder druk te staan en gedwongen migratie.

Ecologisch

Het is vanzelfsprekend dat (extreme) droogtes zeer schadelijk zijn voor het milieu. Door de hitte daalt de waterstand in de bodem, waardoor planten afsterven en wilde dieren niet genoeg te eten hebben. Het vogelbekdier, dat in ondiepe meertjes en beekjes leeft, is het meest recente dier dat op de rand van uitsterven staat door extreme droogte.

Verder verergert droogte de kans op en intensiteit van natuurbranden. Door de stijgende temperaturen, kortere winters en langere zomers ontstaan niet alleen meer bosbranden, maar houden ze ook langer aan. Zo neemt het totale brandoppervlak per bosbrand met een snelheid van 355 km² per jaar toe in de Verenigde Staten.

Ten slotte kunnen bodems zo erg verdorren, dat er niets meer wil groeien. In de afgelopen 70 jaar is er ruim 1,2 biljoen hectare aan land wereldwijd verdord.

Economisch

Meer dan 2,5 miljard mensen vertrouwen op landbouw als belangrijkste bron van inkomsten, voornamelijk in ontwikkelingslanden. Watertekorten en ernstige droogte vormen grote economische problemen voor het voortbestaan van de boeren. Voedselprijzen wereldwijd zullen onder hoge druk komen te staan.

Boeren zullen meer geld moeten uitgeven om hun gewassen te irrigeren en hun dieren te voeden. Tegelijkertijd verliezen de landarbeiders geld vanwege lage gewasopbrengsten door de droogte. Veel agrariërs zullen niet kunnen voortbestaan door de stijgende kosten en dalende inkomsten.

De toeristensector zal ook hard worden geraakt, zoals de watercrisis in Kaapstad in 2018 demonstreerde. Veel toeristen annuleerden hun boeking of bleven weg uit de Zuid-Afrikaanse hoofdstad, die normaliter zo’n 10 miljoen bezoekers trekt.

Sociaal

Droogte beïnvloedt ook de gezondheid en veiligheid van mensen. Vooral in arme regio’s zullen mensen te maken krijgen met honger door de lage voedselproductie. Ondervoeding leidt tot kwetsbaarheid, ziekten en zelfs tot sterfgevallen.

Daarnaast zijn schoon(drink-)water en sanitaire voorzieningen cruciaal voor de samenleving om ziekten te voorkomen en te beheersen. Afgelegen plekken waar dit niet beschikbaar is lopen het meeste gevaar. 

Mensen zullen ook migreren naar andere plaatsen, op zoek naar betere levensomstandigheden. Vooral jongeren en de werkende bevolking zullen noodgedwongen wegtrekken.

Droogte in Nederland

Wie denkt dat droogte alleen een probleem is in warme, arme landen komt bedrogen uit. Toegegeven, ons natte kikkerlandje zal niet snel in een Sahara-zandbak veranderen, maar er liggen zeker problemen in het verschiet. Henny van Lanen, onderzoeker aan de Wageningen Universiteit, zegt dat Nederland “blind is voor droogte”. 

Een groot gevaar is dat onze veendijken breken. Deze dijken liggen vooral in laaggelegen polders en dichtbevolkte gebieden, zoals het Groene Hart. Door aanhoudende droogte verschijnen er scheuren in de dijken waardoor ze afzwakken en kunnen breken. “Het risico op dijkdoorbraak bij droogte is niet groot, maar áls het gebeurt, staat het water tot in de keuken”, zegt Rens van Beek, hydroloog aan de Universiteit van Utrecht. 

Verder loopt het Nederlandse drinkwater gevaar, volgens deskundigen. Om te voorkomen dat we niet zonder drinkwater komen te zitten in tijden van extreme droogte, zullen we grotere reserves moeten aanleggen.

Droogte zorgt voor scheuren in Nederlandse veendijken die daardoor kunnen breken. Daarom is het belangrijk dat de dijken nat worden gehouden in tijden van aanhoudende droogte. | Foto: Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat

Wat kan jij doen tegen klimaatverandering?

Droogte betekent dus niet alleen geel gras en een T-shirt met korte broek. Aanhoudende droogte zal een groot probleem in de toekomst worden, voor Nederland en ver daarbuiten. 

Gelukkig zijn er veel ondernemingen bezig om de problemen van droogte tegen te gaan. Zo haalt Sponsh water uit de lucht. Een concrete bijdrage aan de oplossing voor wereldwijde waterschaarste. 

Verder kun je zelf de volgende dingen doen om het klimaat minder te belasten: