Je straat of buurt groener maken, zonder er ook maar een euro aan uit te geven. Klinkt als muziek in de oren, toch? In steeds meer gemeenten is het mogelijk dankzij een burgerbegroting. Hiermee mogen inwoners zelf beslissen hoe gemeentelijk budget besteed wordt. Dit gebeurt onder andere in Amsterdam en Maastricht. En daar zetten buurtbewoners massaal in op meer groen in de wijk én sociale cohesie.
Amsterdammers die hun parkeerplaatsen ombouwen tot buurtmoestuin, ofwel Parkeertuin (zie headerfoto). Een stenen brug in Maastricht die binnenkort omgetoverd wordt tot bloemenbrug. Vergroening van het Wallengebied in Amsterdam. Het zijn slechts enkele voorbeelden van projecten die tot stand kwamen dankzij een burgerbegroting, ook wel burgerbudget genoemd.
Wat is een burgerbudget?
Maar wat is een burgerbegroting eigenlijk? In een notendop: het is een budget dat een gemeente, provincie of andere overheidsinstantie beschikbaar stelt aan burgers. Zij mogen vervolgens zelf bepalen waar dat geld aan besteed wordt. Power to the people dus. Steeds meer gemeenten werken (of werkten) met zo’n burgerbudget, zoals Culemborg, Deventer, Groningen, Breda en Emmen.
In Amsterdam wordt de burgerbegroting zelfs al jaren ingezet. Elk stadsdeel krijgt jaarlijks een budget dat bewoners mogen besteden aan projecten die zij zelf indienen en uitkiezen. Zo mocht het stadsdeel Centrum vorig jaar € 450.000 besteden. Gemeente Maastricht experimenteerde in 2020 voor het eerst met een burgerbegroting en stelde € 300.000 beschikbaar. Door de coronapandemie liep het project in Maastricht enige vertraging op, maar eind vorig jaar werd het budget over de ‘winnende’ projecten verdeeld en die worden dit jaar uitgevoerd.
Zelf budget verdelen
Dat geld kan op verschillende manieren verdeeld worden, met één voorwaarde: de burger bepaalt. In Amsterdam pakken de stadsdelen het bijvoorbeeld al anders aan. Anita Jolink, projectleider democratisering bij Gemeente Amsterdam: “Stadsdeel Zuidoost heeft bijvoorbeeld een bewonerscollectief, gerund door inwoners zelf. Die bepaalt waar het geld naartoe gaat. In andere stadsdelen wordt een bewonerspanel opgericht, waar inwoners zich voor kunnen aanmelden. Dat panel mag het budget vervolgens verdelen. In stadsdeel Centrum werken we met een online platform. Daar kunnen alle inwoners van het stadsdeel hun plannen indienen.”
Via dit platform kunnen inwoners ook stemmen op de ingediende plannen. Het plan met de meeste stemmen wordt als eerste uitgevoerd, dan de volgende, dan de volgende… Net zolang tot het budget op is. “Als een project nét buiten de boot valt, onderzoeken we altijd even of die ook nog haalbaar is. Zo ja, dan pakken we die er gewoon bij”, zegt Jolink. “Vorig jaar werden er 103 plannen ingediend, waarvan we er 24 konden uitvoeren. Van de ongeveer 82.000 inwoners brachten ruim 10.000 mensen een stem uit.”
Maastricht ook enthousiast over burgerbegroting
Gemeente Maastricht pakte het wéér anders aan. Via verschillende rondes werd het beschikbare budget verdeeld. Eerst werden de thema’s bepaald, vervolgens werd het geld verdeeld over die thema’s en daarna werd het geld toegekend aan specifieke projecten. “We wilden het proces zo leuk en persoonlijk mogelijk maken”, zegt Renan Schulze, projectleider Burgerbegroting. Voor elke ronde huurde de gemeente daarom een zaal af, waar inwoners in spelvorm hun stem mochten laten horen. Aan grote tafels moesten zij coalities met elkaar vormen en het budget (in de vorm van pokerchips) verdelen.
Schulze: “Er hing echt een voetbalstadion-sfeer in de zaal. Boegeroep, gejuich, enthousiasme… Het was heel gezellig en laagdrempelig. Dat is wat je wilt. Het laat inwoners zien hoe leuk het is om betrokken te zijn en zorgt ervoor dat ze terugkomen voor volgende rondes.” Ook in Maastricht was de burgerbegroting een groot succes. “We werden totaal overrompeld door het enthousiasme van de stad”, aldus Schulze. “We hadden altijd volle zalen en er werden maar liefst 113 projecten ingediend, waarvan we er nu 38 kunnen uitvoeren.”
Maastrichtenaren mochten zelf (en in spelvorm) bepalen hoe het burgerbudget verdeeld werd.
Zo gemakkelijk mogelijk
Het indienen van plannen wordt zowel in Amsterdam als Maastricht zo gemakkelijk mogelijk gemaakt. Jolink: “We vragen mensen om online een korte tekst in te vullen met je plan en het benodigde budget. De plannen worden natuurlijk wel getoetst door gemeente. Dat maakt het weleens lastig. Enerzijds vragen we bewoners om creatieve plannen in te dienen, anderzijds moeten we die langs de lat van allerlei beleidskaders leggen. Maar de meeste plannen kunnen gelukkig gewoon uitgevoerd worden.”
Jorien Wallast, initiatiefnemer van de eerdergenoemde Parkeertuin in Amsterdam, ervaarde het aanvraagproces inderdaad als gemakkelijk. “Het idee voor de Parkeertuin ontstond tijdens een buurtborrel. Ik ben voorstander van minder auto’s op straat en een buurman heeft een voorliefde voor aardappels telen. Zo kwamen we op dit idee. Ik had al ergens gezien dat Amsterdam Oost een burgerbegroting had, dus na de borrel dook ik meteen even het internet op. Binnen een half uur had ik ons plan ingediend. Het werd goedgekeurd door de gemeente, het plan ontving ook ontzettend veel stemmen en voordat we het wisten hadden we 10.000 euro binnen om ons plan uit voeren. Het was de gemakkelijkste fondsaanvraag die ik ooit heb gedaan.”
Ook in Maastricht wordt het indienen van plannen zo gemakkelijk mogelijk gemaakt. “Maar het is geen wensenbox”, benadrukt Schulze. “Je moet wel weten wat je wilt doen, voor wie je dat wilt doen, hoe je dat gaat doen en hoeveel budget je er ongeveer voor nodig hebt. En het moet natuurlijk haalbaar zijn.”
Van grijze aanmeeroever naar groene oase
Wat voor plannen leveren die spelregels op? Amsterdammers en Maastrichtenaren zetten bijvoorbeeld massaal in op het vergroenen van hun omgeving. Van het aanleggen van groente- en bloementuinen en plukbossen tot het vergroenen van pleinen, straten, bruggen en zelfs Jeu de Boulesbanen. “Wat ik een heel mooi voorbeeld vind, is de vergroening van een oude, stenen aanmeeroever voor pontjes aan de Westerdoksdijk”, zegt Jolink. “Omwonenden wilden er een paar kleine plantenbakken neerzetten, maar een ontwerper van de gemeente vond dat er meer mogelijk was. Samen met bewoners werd een ambitieuzer plan ontwikkeld, met meer en gevarieerdere planten, waar we vanuit de gemeente ook extra budget voor hebben vrijgemaakt. Tegenwoordig is de aanmeeroever een groene oase, die goed onderhouden wordt door de omwonenden. Wat begon als een klein idee, werd een ambitieus vergroeningsproject.”
De stenen aanmeeroever aan de Westerdoksdijk in Amsterdam kreeg dankzij de burgerbegroting een groene make-over.
Flyeren voor een bloemenbrug
In Maastricht waren inwoners ook creatief met vergroening. Zo wordt de grijze, stenen Bassinbrug dit jaar omgetoverd tot bloemenbrug. “Heel leuk. De initiatiefneemster is zelfs gaan flyeren om andere Maastrichtenaren enthousiast te maken voor dit idee”, zegt Schulze. “De Bassinbrug is echt een centrale plek in de stad, veel mensen gaan dit zien.”
Maar ook sociale initiatieven waren razend populair in Maastricht. Zo vindt er deze zomer een buurtbarbecue plaats op de binnenplaats Boschpoort, waar omwonenden elkaar beter kunnen leren kennen. En er worden dit jaar meerdere busreizen georganiseerd voor eenzame senioren. Een ander mooi voorbeeld is het Orleansplein. “Omwonenden willen het plein graag vaker gebruiken om samen te komen en muziekavonden te organiseren”, vertelt Schulze. “Daarom worden er nu elektriciteitspunten geïnstalleerd. En het plein krijgt een nieuwe speel- en sportplek en watertappunten, zodat bewoners de planten op het plein water kunnen geven.”
Maak gebruik van het burgerbudget
Klinkt dit je als muziek in de oren? Misschien heeft je gemeente al een burgerbegroting en kun je stemmen op een van de ingediende plannen. Of natuurlijk zélf een plan indienen. Typ de naam van je gemeente in op Google met een term als ‘burgerbegroting’, ‘burgerbudget’ of ‘wijkbudget’ en je weet meteen of je die mogelijkheden hebt.
Maar ook als je gemeente nog geen burgerbegroting heeft, kun je in actie komen, zegt Jolink: “Burgers kunnen zich in alle gemeenten als spreker aanmelden, om hun wensen te laten horen of een onderwerp (zoals de burgerbegroting) op de agenda van de gemeenteraad te zetten.” Dat heet burgeragendering. Om een voorbeeld te geven: in de gemeente Utrecht heb je honderd handtekeningen van andere burgers nodig om een onderwerp aan de raadscommissie te presenteren. Die is vervolgens verplicht om erover te debatteren en een conclusie te vormen. “Spreken voor de raadscommissie kan best spannend zijn, maar ik zeg: gewoon doen”, vervolgt Jolink. “Het is mijn ervaring dat er echt wel naar je geluisterd wordt.”
Schulze beaamt dat: “Participatie is een steeds belangrijker onderwerp voor gemeenten, dus die hebben er echt wel oren naar.” Voor degenen die spreken voor de raadscommissie te spannend vinden, heeft Schulze een andere tip: “Zoek eens uit welke wethouder participatie in zijn of haar portefeuille heeft en benader die over de mogelijkheden van een burgerbegroting. Wie weet zet je wel iets heel moois in gang.”
