De meeste schoolpleinen zijn nu nog één grote tegelvlakte. Heel onderhoudsarm maar ook vreselijk saai. Niet gek dus dat groene schoolpleinen steeds populairder worden. Geen tegelplein met glijbaan dus, maar bosjes om in te struinen en grond om in te wroeten.
Je kunt er prima tikkertje spelen, maar verder is het gemiddelde schoolplein maar een saaie bedoening waar verder niks leeft. Toch komt daar langzaam verandering in. Steeds meer scholen kiezen voor een groen schoolplein en voor meer buiten zijn en bewegen. Ze worden daarbij aangemoedigd door organisaties als IVN Natuureducatie en Jantje Beton, die samen de website Gezonde schoolpleinen opzetten. Een ‘Gezond Schoolplein’ geeft kinderen ‘de ruimte om te bewegen en te spelen in een uitdagende, groene en rookvrije omgeving, tijdens én na schooltijd’, zo luidt hun missie. Zij helpen scholen aan ideeën en een stappenplan.
Het plein van IKC Kindertuin in Maassluis na een make-over. Foto: groenblauweschoolpleinen
Betere ontwikkeling op groen schoolplein
Geen tegelplein met glijbaan dus, maar een natuurlijke omgeving waar je kunt struinen, verstoppen en ontdekken. Want, zo weet Sophia van Dam van IVN, groene schoolpleinen zijn beter voor de ontwikkeling van kinderen dan een stenen woestijn. “Een groene omgeving stimuleert de creativiteit bij kinderen en daagt ze meer uit”, aldus Van Dam. “Alleen al natuurlijke speelelementen zijn een stuk beter voor de ontwikkeling van kinderen. Een schommel of een glijbaan heeft maar één functie, waar een boomstam juist vrij is voor interpretatie. Een kind wordt uitgedaagd om er een eigen spel van te maken. Op een tegelplein beperkt het spelen zich al snel tot voetballen of andere spelletjes waarbij het vaak vooral om fysieke prestatie gaat, je hebt dan altijd kinderen die daar minder goed in zijn. Als er een grotere variatie aan speelgelegenheden is, kunnen kinderen veel meer zelf hun spel bepalen.”
Groen schoolplein is klimaatbestendig
Om scholen en subsidieverstrekkers te overtuigen lieten de organisaties eerder dit jaar onderzoekers van de Vrije Universiteit van Amsterdam alle wetenschappelijke kennis over de positieve impact van groene schoolpleinen op de ontwikkeling van kinderen en de kwaliteit van het onderwijs bundelen in een whitepaper. Er wordt hierin ook ingegaan op de positieve effecten op de klimaatbestendigheid van de omgeving. “Voor IVN is het ook belangrijk dat een schoolplein bijdraagt aan biodiversiteit van de bebouwde omgeving”, zegt van Dam. “En daarmee ook de klimaatbestendigheid. Een stenen schoolplein bevordert hittestress, terwijl bomen en struiken voor afkoeling zorgen. En open grond ervoor zorgt dat water beter weg kan.”
Een belevingstuin met waterpomp leert kinderen van de basisschool meteen over omgaan met water. Foto: IVN
Van simpele speelboom tot wildernis
Groene schoolpleinen heb je in alle vormen en maten. Sommige scholen hebben alleen meer natuurlijke speeltoestellen, zoals een speelboom of een zandbak omringd door houten palen. Iets verder gaan levende speelelementen, zoals een hut of boog van wilgentenen die weer kunnen uitlopen. Natuurlijk zijn ook bosjes, rietkragen en bloemenrijke plekken interessante studieobjecten én speelplekken. Op de website Groenblauwe schoolpleinen van de Provincie Zuid-Holland en Hoogheemraadschap van Delfland staan diverse voorbeelden ter inspiratie.
Op De Algemene School Oost in Bergen op Zoom vindt een groot deel van het onderwijs buiten plaats. Foto: Brede School Oost
Hoe ver een groen schoolplein kan gaan, laat De Algemene School Oost in Bergen op Zoom zien. De buitenruimte kent een wildweide, een vlindertuin, een vijver, een paddenpoel, een bos, een klimboom, een boomhut én een moestuin. De omgeving van de school wordt ook regelmatig als lesruimte gebruikt. Zeer inspirerend, vindt Van Dam. “Bij hen is het een vanzelfsprekend onderdeel van het onderwijs geworden. Het is een heel andere mindset, de natuur wordt als basis gezien. De mens is onderdeel van de natuur en dat wil de school al op jonge leeftijd laten ervaren.”
Op de website van IVN vind je een interview met de directie van de school.
Buiten leren lezen en rekenen
Wanneer je dan een groen schoolplein hebt, moet je er natuurlijk ook optimaal gebruik van maken. Dat kan door regelmatig de les naar buiten te verhuizen. Zelfs vakken als rekenen en taal kun je prima spelenderwijs in de buitenlucht geven. “Wij willen leerkrachten ervan overtuigen dat het geen extra les hoeft te zijn. Want vaak horen we dat ze er geen tijd voor hebben, maar je kunt een binnenles ook prima vervangen door een buitenles. Buitenles blijkt ook goed voor de concentratie. Ook als ze weer binnen zitten, zijn ze de rest van de dag een stuk rustiger en geconcentreerder dan normaal”, aldus Van Dam.
Lesgeven kan in de klas, maar ook prima in een wilgenhut. Foto: IVN
Eigen voedsel verbouwen in een schooltuin
Naast een levendig schoolplein is ook een ouderwetse schooltuin een perfecte manier om kinderen lekker in het groen bezig te laten zijn en ze meer te leren over hoe dingen groeien en bloeien. Volgens de onlangs opgerichte Alliantie Schooltuinen heeft slechts één op de vijf leerkrachten met hun klas een moestuin, terwijl 85% aangeeft wel wat te zien in tuinieren en groente oogsten met de klas. Gek genoeg beschikt 45 procent van de basisscholen over een schooltuin, maar van deze tuinen wordt nu nog geen 20% ook gebruikt.
"Gewoon omdat ze niet goed weten hoe ze dat moeten organiseren, of denken dat het te veel tijd kost”, zegt kwartiermaker Annerie Rutenfrans van bureau Beleef & Weet. Samen met Vereniging Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling, IVN Natuureducatie en ondernemers Rob Baan en Simon Groot vormt zij de alliantie. “Ieder kind een schooltuin, is ons doel. Een schooltuin moet eigenlijk net zo gewoon worden als een gymzaal. Het is ook net zo belangrijk voor de gezondheid van kinderen. Uit onderzoek bij scholen met schooltuinen blijkt dat die kinderen ook thuis meer groenten gaan eten. Doordat ze er zelf mee bezig zijn en zien hoe het groeit, hebben ze daar een positief gevoel bij.“ De Alliantie Schooltuinen gaat regionale kennisbijeenkomsten organiseren om scholen te enthousiasmeren voor een schooltuin. “Wij proberen scholen en gemeenten te helpen om zoiets op te zetten”, aldus Rutenfrans. “Dat kan bijvoorbeeld door een moestuincoach aan te stellen vanuit de gemeente op meerdere scholen.”
Kinderen leren weer waar aardappels vandaan komen. Foto: Annerie Ruttenfrans / Beleef & Weet
Zelf aan de slag met een schooltuin of groen schoolplein
Ben je docent en wil je graag ook jouw school vergroenen? Of wil je als ouder of als leerling het schoolbestuur overtuigen dit te gaan doen? Op de website van Gezonde Schoolpleinen staat een heel stappenplan per type onderwijs: basisonderwijs, voortgezet onderwijs en mbo.
Het is slim ook eens te zoeken naar subsidieprogramma’s van bijvoorbeeld de provincie, al dan niet in samenwerking met andere partijen zoals de waterschappen. Wees er wel snel bij, want bijvoorbeeld bij het project Schoolplein van de toekomst, dat een impuls vormt voor groene schoolpleinen in Noord-Brabant, is de subsidiepot van dit jaar al op.
De alliantie schooltuinen is begin september pas officieel van start gegaan en is nog bezig een bruikbare selectie van kennis en tips over schooltuinen te verzamelen die een beginnende schooltuinier op weg kan helpen. Ook wordt gewerkt aan samenwerkingen met onder andere gemeenten en bedrijven om sponsoring van schooltuinen van de grond te krijgen. Geïnteresseerden kunnen zich alvast opgeven voor de nieuwsbrief.
