Vroeger of later – hopelijk later – krijgen we allemaal te maken met het verlies van geliefden of onze eigen sterfelijkheid. Tijdens de eerste dagen na een overlijden overheersen rouw en verdriet, maar moet ook de uitvaart geregeld worden. Nu steeds meer mensen tijdens hun leven duurzame keuzes maken, vroegen wij ons af: wat zijn de mogelijkheden om te kiezen voor een duurzame uitvaart?
Een milieuvriendelijke uitvaart
Susanne Duijvestein van Susanne bij Afscheid is uitvaartondernemer en in Nederland voorloper op het gebied van milieuvriendelijke uitvaarten. Ze stond in 2019 in de DJ100 vanwege haar werkwijze en was ze gastcurator Pro Mortem bij kunstinstelling Mediamatic. Vanuit die rol laat ze mensen kennis maken met alternatieve vormen van begraven en cremeren, milieubewust materiaalgebruik en eigentijdse rituelen.
Volgens haar is een uitvaart per definitie niet echt milieuvriendelijk. Zo reist er een groep mensen vanuit een wijde omgeving naar één plek, wordt het lichaam van de overledene tot die dag intensief gekoeld en bevindt het zich meestal in een omhulsel waar een boom voor is gekapt. TNO berekende bovendien dat een crematie al snel evenveel CO₂ uitstoot als een enkele vlucht van Amsterdam naar Madrid. Toch zijn er meer milieuvriendelijke opties dan je denkt. Soms zit dit in kleine(re) keuzes, zoals de kleding die de overledene draagt of duurzame catering tijdens de uitvaart. Maar met deze opties kun je (nog) meer impact maken.
Natuurbegraven: voor eeuwig rusten in de natuur
Bij natuurbegraven wordt het lichaam begraven in een natuurgebied in plaats van op een begraafplaats. Met een natuurgraf krijgt jouw lichaam een eeuwige plek in de natuur: het grafrecht hoeft nooit verlengd te worden en de natuurbegraafplaats blijft voor altijd natuur. Een mooie gedachte!
Omdat het graf uiteindelijk volledig in de natuur opgaat, gelden er strikte regels over bijvoorbeeld de materialen van de kist en de kleding van de overledene. Susanne zegt daarover het volgende. 'Natuurbegraven is enorm in opkomst, omdat ook de beleving van het bezoeken van een graf totaal anders is, je wandelt door een bos of over de heide. Bovendien is natuurbegraven een financieringsvorm voor de onder druk staande natuur in ons land.'
Natuurbegraafplaats Schoorsveld in Heeze | Foto: Natuurbegraven Nederland
Natuurmonumenten is een van de natuurbeheerders die natuurbegraven mogelijk maakt, samen met Natuurbegraven Nederland. Hiermee wil Natuurmonumenten voorzien in een groeiende behoefte van mensen die zich verbonden voelen met de natuur. Het ontwikkelen van natuurbegraafplaatsen gebeurt alleen als daardoor de natuur meer ruimte krijgt en sterker gemaakt wordt. Zo wordt het geld dat Natuurmonumenten verdient aan natuurbegraafplaatsen geïnvesteerd in extra natuurprojecten in het gebied.
Resomeren: cremeren met water
Op dit moment zijn er in Nederland drie opties na het overlijden: begraven, cremeren of je lichaam beschikbaar stellen voor de wetenschap. Dit zijn al geruime tijd de enige opties en de behoefte naar (milieuvriendelijkere) alternatieven groeit. Resomeren, ook wel bio-cremeren genoemd, is daar een voorbeeld van.
Resomeren lijkt op cremeren, maar in plaats van vuur wordt water gebruikt. Een vloeibare crematie wordt het ook wel genoemd. Het belangrijkste element hierbij is dus water, dat gemengd met een speciale vloeistof (kaliumhydroxide) het lichaam in zo'n 3 uur ontbindt. Het is minder belastend dan begraven en cremeren - en vaak ook goedkoper. In sommige delen van de VS en Canada kun je je lichaam al laten resomeren. De verwachting is dat Nederland snel volgt met de aanstaande aanpassing van de Wet op Lijkbezorging.
In deze video van NOS op 3 wordt uitgelegd hoe resomeren precies werkt:
Humusatie: humaan composteren
Washington is de eerste Amerikaanse staat die een wet heeft aangenomen die 'bovengrondse ontbinding' legaal maakt. Oftewel een lichaam na de dood composteren. Dit wordt ook wel humusatie genoemd en wordt gezien als een milieuvriendelijker alternatief voor begraven en cremeren. In België wordt met deze methode ook geëxperimenteerd, in een beschermd openlucht-laboratorium.
Susanne: 'De overledene wordt gewikkeld in een lijkwade van ecologisch afbreekbare stof, zonder kleding en sieraden. Het lichaam wordt op een bed van gesnoeid hout en plantenresten geplaatst en vervolgens bedekt met een laag compost van plantaardige materie.' Na ongeveer 3 maanden is de compostlaag sterk in omvang afgenomen en na 9 maanden zijn de stoffelijke resten verworden tot vruchtbare grond. Na ongeveer een jaar kan de familie van de overledene deze compost ophalen. 'Dit kan worden gebruikt op eigen erf, bijvoorbeeld om een nieuwe boom mee te planten ter nagedachtenis aan iemands leven.'
In 2020 heeft de Gezondheidsraad aan het kabinet aangegeven dat er nog te weinig informatie over humaan composteren beschikbaar is om deze optie goed te beoordelen. De verwachting is dan ook niet dat humusatie op korte termijn mogelijk is in Nederland.
100% afbreekbare uitvaartkisten
Ook de keuze voor een uitvaartkist heeft flinke impact op hoe duurzaam een begrafenis is. Veel uitvaartkisten worden van spaanplaat gemaakt en hier zit veel lijm in verwerkt. Niet bepaald duurzaam. Daar besloot voormalig verpakkingsontwikkelaar Marieke iets aan te doen: ze startte Onora, een bedrijf in duurzame uitvaartkisten. Inmiddels is Onora een voorloper in betaalbare en natuurlijk afbreekbare kisten. De kisten zijn gemaakt van bioplastics die gemaakt zijn van aardappelzetmeel of mais. 100% afbreekbaar dus. Daarmee zorgen de kisten voor de helft minder milieubelasting dan een gemiddelde doodskist.
De uitvaartkist van Onora is gemaakt van bioplastic en is 100% afbreekbaar. | Foto: Onora
Ook ASN Bank Wereldprijs-winnaar Loop Biotech maakt volledig afbreekbare uitvaartkisten, van wondermateriaal mycelium. Mycelium is het wortelnetwerk van paddenstoelen dat dode organische stoffen omzet in plantaardig voedsel. Door mycelium in de vorm van een kist te laten groeien, ontstaat in woorden van de uitvinders zelf ‘de eerste leven doodskist die de aarde voedt.’
De levende doodskist van Loop Biotech voedt de aarde | Foto: Loop Biotech
Van as tot boom
Het Spaanse bedrijf Bios ontwikkelde de Bios urn die, naast crematie-as van de overledene, een compartiment bevat met daarin een boomzaadje en aarde. Dit compartiment wordt als dekseltje op de biologisch afbreekbare urn geplaatst en als het zaadje groeit komen de wortels in contact met de as en vormt het de voedingsbodem voor een boom of plant. De urn is te koop vanaf zo'n 150 euro en er is ook een variant voor huisdieren.
In de Bios Urn zit een compartiment met een zaadje en aarde voor de groei van een boom of plant | Foto: Bios Incube
De wereld mooier doorgeven
Met een duurzame uitvaart kun je je groene idealen blijven uitdragen, ook als je er niet meer bent. Naast de grotere keuzes voor het type uitvaart, de kist en de urn, zijn er ook talloze kleinere keuzes die je uitvaart een stuikje duurzamer maken. Denk bijvoorbeeld aan duurzame bloemen, biologische catering en rouwkaarten van gerecycled materiaal. Het is zelfs mogelijk om te kiezen voor een fietsende rouwstoet, waarbij ook de kist per fiets wordt vervoerd. Welke keuzes je ook maakt – voor jezelf of een geliefde die je verloren bent – met een duurzame uitvaart geef je de wereld net een stukje schoner en mooier door aan toekomstige generaties.
