Nam je jezelf nog zo stellig voor om eigenhandig die biologische pompoen te slachten, trek je tóch weer een zak voorgesneden groenten open. Of je wilde op de fiets naar je werk, maar die plensbui drijft je tóch weer de auto in. Waarom is het soms best lastig om duurzame keuzes te maken? En hoe hou je duurzame gewoontes vol? Wij legden deze vragen voor aan (ervarings)experts.
De eerste halte van onze reis naar een groener leven is de Rijksuniversiteit Groningen. Hier buigt een team van wetenschappers zich over de vraag: ‘Wat motiveert mensen om duurzaam gedrag te vertonen?’ Eén van de onderzoekers is hoogleraar omgevingspsychologie Linda Steg. Zij schrijft ook mee aan de rapporten van het IPCC-klimaatpanel. Deze IPCC-rapporten stemmen meestal niet vrolijk, tóch laat onderzoek zien dat mensen veel kunnen bijdragen aan het klimaat, aldus Steg.
Voor we het gaan hebben over de groene keuzes die we (soms) niet maken, kijken we eerst eens naar wat we al wél doen voor het klimaat. ‘Uit onze onderzoeken blijkt dat de meeste mensen natuur en milieu belangrijk vinden en zich zorgen maken over klimaatverandering’, begint Steg. ‘Vaak wordt gedacht dat mensen er weinig tegen doen, omdat klimaatverandering ver weg lijkt; tientallen jaren of in andere delen van de wereld. Maar voor die aanname is weinig bewijs. Sterker nog: heel veel mensen vinden dat klimaatverandering al dichtbij is en zeggen zelf de negatieve gevolgen te kunnen zien.’
‘Iedereen doet daarom wel iets om die ontwikkeling tegen te gaan’, vervolgt Steg. ‘We recyclen bijvoorbeeld massaal. Daar zijn veel voorzieningen voor gecreëerd en dat is relatief makkelijk. In de media en reclamecampagnes zien we vooral de dingen die fout gaan. Het is belangrijk om ons te beseffen dat we al veel duurzame dingen doen en dat die wél zin hebben. Vooral omdat we onszelf dan meer als een duurzaam persoon gaan zien, en dat motiveert ons om meer duurzaam te handelen.’
Een groene gewoonte die we al massaal volhouden: recyclen | Foto: SHVETS Productions, Pexels
Gedrag van individuele mensen kan 40 tot 70 procent CO₂-uitstoot schelen, zo stond in het IPCC-rapport van 2022. ‘Als collectief kunnen we grote impact maken’, zegt Steg. ‘Door minder dierlijke eiwitten te eten, minder voedsel weg te gooien, duurzaam te reizen, ons huis te verduurzamen en duurzame energie te gebruiken.’ Maar dat kan alleen als dat allemaal haalbaar en betaalbaar is. ‘Bedrijven, de media, politiek en overheden kunnen barrières voor gedragsverandering weghalen. Een beter milieu begint bij iedereen’, aldus Steg.
Welke obstakels maken dat we zelfs met de beste intenties niet tot duurzame acties overgaan?
Voor Jelle bleef kipsaté lang de reden om vlees te blijven eten. ‘Ik wilde de momenten dat ik vlees at vervangen door vegetarische opties, zonder het leven minder leuk te maken. Dat bleek zelfs met kipsaté mogelijk: de pindasaus kon blijven, de kip verving ik met gemarineerde tofu of tempeh. Dat smaakte zo goed, dat ik achteraf het gevoel had dat ik mijn kipsaté-fix had gehad.’
Jelle stoomde zichzelf in kleine stapjes klaar voor een vegetarische leefstijl | Foto: Marieke Zelisse
Om het klimaat te sparen besloot Maartje van Dijk (24) in 2019 niet meer te vliegen en via het spoor te reizen. ‘Ik vloog alleen naar Europese bestemmingen, zoals naar de camping van mijn oom en tante in Zuid-Frankrijk. Naarmate ik meer leerde over de CO₂-uitstoot van vliegen, kon ik die manier van reizen niet meer naar mezelf toe verkopen. De trein bleek een goede alternatieve optie: naar Frankrijk pak je de Thalys. Vanuit Parijs kun je overstappen naar de rest van het land.’
Niet meer vliegen? De trein is een goede optie voor veel Europese bestemmingen | Foto: Ketut Subiyanto, Pexels
Stel: je bent lekker op weg en houdt je groene voornemen al jaren vol. Maar dan krijg je een duurzaam dilemma voor de kiezen waardoor je noodgedwongen een niet-groene keuze moet maken. Maartje kan erover meepraten: 'Mijn zus woont sinds twee jaar in Malawi, een land in Oost-Afrika. Ze heeft daar met haar vriend een nieuw leven opgebouwd. Ook al komt ze nog twee keer per jaar naar Nederland, ik wil ook graag haar leven dáár zien. Ik vind het een moeilijke afweging, maar neig er toch naar om haar te gaan bezoeken.’
‘Dit is een lastig waardenconflict; als je de ene waarde boven de andere stelt, breng je die andere waarde schade toe', zegt Steg. ‘Iedereen heeft duurzame dilemma’s; altijd op alle vlakken consistent duurzaam handelen, is bijna niet te doen. Als je heel bewust keuzes maakt met het milieu in je achterhoofd en daarbij doet wat jij kunt: dan lijkt me dat een prima uitgangspunt.’
Voor wie bang is dat groene gewoontes het leven minder leuk maken, hebben we goed nieuws: duurzaam gedrag kan juist veel voordelen opleveren. ‘Goed doen, geeft een goed gevoel’, zegt Steg. ‘De Griekse filosoof Aristoteles had het al over ‘eudaimonia’, wat inhoudt dat je gelukkig wordt door betekenisvolle dingen te doen.’
Maartje voelt zich vooral bevoorrecht dat ze met de trein kan reizen: ‘Ik besef heel goed dat ik in een welvarend deel van de wereld woon met een redelijk goed treinnetwerk.
Het is leuk om nieuwe bestemmingen redelijk dichtbij te ontdekken, zoals Albanië en de Baltische staten. En ik heb fietsvakanties ontdekt. Zo ben ik met een groep naar Zuid-Duitsland getreind om vanuit daar naar München, Zagreb, Boedapest en Praag te fietsen. Daarna namen we een fietsbus terug naar huis. Heel tof.’
Groene keuzes leveren vele voordelen op | Foto: Mockup Graphic, Unsplash
Jelle ziet alleen maar voordelen in zijn nieuwe leefstijl: ‘Ik heb helemaal niet het gevoel dat ik een offer breng; ik ben gezonder, heb geen darmproblemen meer, blijf makkelijker op gewicht en voel me minder belast met de ellende die wordt veroorzaakt door mijn eetpatroon. Ik voel meer compassie richting leven, in alle vormen.’
