Duurzame keuzes: zo hou je ze wél vol

De eerste halte van onze reis naar een groener leven is de Rijksuniversiteit Groningen. Hier buigt een team van wetenschappers zich over de vraag: ‘Wat motiveert mensen om duurzaam gedrag te vertonen?’ Eén van de onderzoekers is hoogleraar omgevingspsychologie Linda Steg. Zij schrijft ook mee aan de rapporten van het IPCC-klimaatpanel. Deze IPCC-rapporten stemmen meestal niet vrolijk, tóch laat onderzoek zien dat mensen veel kunnen bijdragen aan het klimaat, aldus Steg. 

Bijna iedereen doet al iets voor het klimaat

Voor we het gaan hebben over de groene keuzes die we (soms) niet maken, kijken we eerst eens naar wat we al wél doen voor het klimaat. ‘Uit onze onderzoeken blijkt dat de meeste mensen natuur en milieu belangrijk vinden en zich zorgen maken over klimaatverandering’, begint Steg. ‘Vaak wordt gedacht dat mensen er weinig tegen doen, omdat klimaatverandering ver weg lijkt; tientallen jaren of in andere delen van de wereld. Maar voor die aanname is weinig bewijs. Sterker nog: heel veel mensen vinden dat klimaatverandering al dichtbij is en zeggen zelf de negatieve gevolgen te kunnen zien.’

‘Iedereen doet daarom wel iets om die ontwikkeling tegen te gaan’, vervolgt Steg. ‘We recyclen bijvoorbeeld massaal. Daar zijn veel voorzieningen voor gecreëerd en dat is relatief makkelijk. In de media en reclamecampagnes zien we vooral de dingen die fout gaan. Het is belangrijk om ons te beseffen dat we al veel duurzame dingen doen en dat die wél zin hebben. Vooral omdat we onszelf dan meer als een duurzaam persoon gaan zien, en dat motiveert ons om meer duurzaam te handelen.’

Impact op het klimaat als individu

Gedrag van individuele mensen kan 40 tot 70 procent CO₂-uitstoot schelen, zo stond in het IPCC-rapport van 2022. ‘Als collectief kunnen we grote impact maken’, zegt Steg. ‘Door minder dierlijke eiwitten te eten, minder voedsel weg te gooien, duurzaam te reizen, ons huis te verduurzamen en duurzame energie te gebruiken.’ Maar dat kan alleen als dat allemaal haalbaar en betaalbaar is. ‘Bedrijven, de media, politiek en overheden kunnen barrières voor gedragsverandering weghalen. Een beter milieu begint bij iedereen’, aldus Steg.

Hobbels op weg naar een duurzamere leefstijl

Welke obstakels maken dat we zelfs met de beste intenties niet tot duurzame acties overgaan?

• Te veel moeite en kosten: Hoe meer gedoe en kosten er met een duurzame keuze gemoeid gaan, hoe lastiger het is om naar je principes te handelen. Neem vliegen: in de meeste gevallen is een vliegreis sneller en goedkoper dan een treinvakantie. ‘Dat komt doordat vliegen gesubsidieerd wordt, net als vlees eten’, zegt Steg. ‘Ons systeem is nog steeds niet zo ingericht dat duurzaamheid de meest vanzelfsprekende keuze is. Er zijn nog altijd prikkels die de andere kant op wijzen.’ Wat kun je hier als individu aan doen? ‘Actievoeren of op een groene partij stemmen. Daarmee motiveer je de overheid en bedrijven om duurzaam gedrag beter mogelijk en aantrekkelijker te maken’, zegt Steg.
   
• Onwetendheid en misverstanden: een andere reden dat mensen het beste voor kunnen hebben met de planeet, maar niet duurzaam handelen, is onwetendheid. Een voorbeeld: bijvriendelijke plantjes in de tuin zetten die onder de giftige bestrijdingsmiddelen zitten. Wat niet weet, wat wél deert. Steg: ‘Mensen weten niet van bepaalde duurzame opties af of ze beoordelen deze bij gebrek aan kennis negatief. De overheid kan daar verandering in brengen met voorlichting en door mensen de voordelen van duurzaam gedrag te laten ervaren.’

• Ingesleten gewoonten: mensen vinden veranderen lastig, dat komt doordat we gewoontedieren zijn. ‘We moeten wel gewoontes hebben; als je bij alles diep nadenkt, heb je geen leven’, zegt Steg. ‘Ingesleten gewoontes kunnen wel verandering tegenhouden. Sommige dingen zitten in onze cultuur gebakken. De traditionele Nederlandse maaltijd bestaat uit groente, aardappelen en vlees. Als dat stukje vlees van het bord verdwijnt, ziet het er ineens kaal uit.’

Tips: zo hou je groene keuzes vol

• Zet kleine stappen: voelt cold turkey omschakelen naar een groene gewoonte wel heel drastisch? Zet dan kleine stapjes richting je groene doel. Jelle Hermus (36) at op 3 februari 2016 zijn laatste stukje vlees bij zijn schoonmoeder. Daar ging een jarenlang when-at-home-vegan-protocol aan vooraf. ‘In 2014 wilde ik al vegetariër worden, vooral uit gezondheidsoverwegingen. Ik had vaak last van een prikkelbare darm. Mijn man en ik besloten thuis alleen nog maar vegetarisch te eten en buiten de deur aten we waar we zin in hadden. Dat heeft me klaargestoomd om uiteindelijk moeiteloos de switch te kunnen maken.’
   
• Experimenteer met wissels: om ingesleten gewoontes te doorbreken, is het volgens Linda Steg goed om te experimenteren met nieuwe groene keuzes. ‘Het is belangrijk om de positieve gevolgen te ervaren. Zo creëer je een nieuwe gewoonte zonder het gevoel te hebben dat je iets opgeeft.’

Voor Jelle bleef kipsaté lang de reden om vlees te blijven eten. ‘Ik wilde de momenten dat ik vlees at vervangen door vegetarische opties, zonder het leven minder leuk te maken. Dat bleek zelfs met kipsaté mogelijk: de pindasaus kon blijven, de kip verving ik met gemarineerde tofu of tempeh. Dat smaakte zo goed, dat ik achteraf het gevoel had dat ik mijn kipsaté-fix had gehad.’

Om het klimaat te sparen besloot Maartje van Dijk (24) in 2019 niet meer te vliegen en via het spoor te reizen. ‘Ik vloog alleen naar Europese bestemmingen, zoals naar de camping van mijn oom en tante in Zuid-Frankrijk. Naarmate ik meer leerde over de CO₂-uitstoot van vliegen, kon ik die manier van reizen niet meer naar mezelf toe verkopen. De trein bleek een goede alternatieve optie: naar Frankrijk pak je de Thalys. Vanuit Parijs kun je overstappen naar de rest van het land.’

• Anticipeer op mogelijke hobbels: ‘Bedenk van tevoren welke hobbels je kunt tegenkomen en wat je kunt doen om daar omheen te bewegen’, adviseert Steg. ‘Dat is echt een mindset die je aan moet nemen om je duurzame voornemen vol te houden’, beaamt Maartje. Haar laatste vlucht maakte ze in april 2019 naar Kopenhagen, terwijl ze toen al liever de trein had gepakt. ‘Het was een lastminute actie, de trein was zó duur, dat kon ik niet betalen. Inmiddels weet ik dat de trein niet duurder hoeft te zijn als je vroeg boekt en je reisdagen goed plant.’

• Spreek je voornemens uit: Volgens Steg is dit een beproefde strategie: ‘Als je een voornemen uitspreekt, al is het maar naar jezelf toe, dan ben je gemotiveerd om je aan die belofte te houden. Het levert negatieve emoties op als je iets zegt te gaan doen en je het toch niet doet. Bij publiekelijk uitspreken krijg je dan geen sociale beloningen of zelfs sociale afkeuring als je die belofte breekt’, vertelt Steg. Dit is wat Jelle Hermus betreft dan ook de gouden tip: ‘Na een reis door India, waar ik uitsluitend vegetarisch at, besloot ik de switch te maken. Bij thuiskomst vertelde ik mensen dat ik vegetariër was en vroeg of ze daar rekening mee wilden houden. Dat motiveerde me om consistent te zijn; het zou raar zijn als mensen moeite voor mij doen met koken en ik vervolgens een frikandelletje ga halen.’
   
• Besef dat je niet de enige bent: ‘Veel mensen denken dat wat zij doen een druppel op de gloeiende plaat is’, zegt Steg. ‘Omdat ze het idee hebben dat zij veel meer om het milieu geven dan andere mensen. Vertel daarom aan anderen wat je doet en waarom, vaak besef je dat je niet de enige bent die groene keuzes maakt. Of je inspireert anderen om te volgen.’ Jelle timmert hard aan deze weg: op zijn platform soChicken deelt hij handige tips en inzichten over hoe je het leven leuker én de wereld mooier kunt maken. Over zijn when-at-home-vegan-strategie bijvoorbeeld.

Duurzaam dilemma: een zus in verweggistan

Stel: je bent lekker op weg en houdt je groene voornemen al jaren vol. Maar dan krijg je een duurzaam dilemma voor de kiezen waardoor je noodgedwongen een niet-groene keuze moet maken. Maartje kan erover meepraten: 'Mijn zus woont sinds twee jaar in Malawi, een land in Oost-Afrika. Ze heeft daar met haar vriend een nieuw leven opgebouwd. Ook al komt ze nog twee keer per jaar naar Nederland, ik wil ook graag haar leven dáár zien. Ik vind het een moeilijke afweging, maar neig er toch naar om haar te gaan bezoeken.’

‘Dit is een lastig waardenconflict; als je de ene waarde boven de andere stelt, breng je die andere waarde schade toe', zegt Steg. ‘Iedereen heeft duurzame dilemma’s; altijd op alle vlakken consistent duurzaam handelen, is bijna niet te doen. Als je heel bewust keuzes maakt met het milieu in je achterhoofd en daarbij doet wat jij kunt: dan lijkt me dat een prima uitgangspunt.’

Deze voordelen leveren groene gewoontes op

Voor wie bang is dat groene gewoontes het leven minder leuk maken, hebben we goed nieuws: duurzaam gedrag kan juist veel voordelen opleveren. ‘Goed doen, geeft een goed gevoel’, zegt Steg. ‘De Griekse filosoof Aristoteles had het al over ‘eudaimonia’, wat inhoudt dat je gelukkig wordt door betekenisvolle dingen te doen.’

Maartje voelt zich vooral bevoorrecht dat ze met de trein kan reizen: ‘Ik besef heel goed dat ik in een welvarend deel van de wereld woon met een redelijk goed treinnetwerk. 

Het is leuk om nieuwe bestemmingen redelijk dichtbij te ontdekken, zoals Albanië en de Baltische staten. En ik heb fietsvakanties ontdekt. Zo ben ik met een groep naar Zuid-Duitsland getreind om vanuit daar naar München, Zagreb, Boedapest en Praag te fietsen. Daarna namen we een fietsbus terug naar huis. Heel tof.’

Jelle ziet alleen maar voordelen in zijn nieuwe leefstijl: ‘Ik heb helemaal niet het gevoel dat ik een offer breng; ik ben gezonder, heb geen darmproblemen meer, blijf makkelijker op gewicht en voel me minder belast met de ellende die wordt veroorzaakt door mijn eetpatroon. Ik voel meer compassie richting leven, in alle vormen.’