Hoewel we alles op alles moeten zetten om klimaatverandering tegen te gaan, merken we nu al de gevolgen van het veranderende klimaat. Daarom moeten we niet alleen inzetten op preventie maar ook op adaptatie: we moeten ons aanpassen aan het nieuwe klimaat.

De gevolgen van klimaatverandering hebben een impact op bijna alle facetten van de samenleving. Je herinnert je vast nog wel de overstromingen in Limburg die plotseling voor gigantische schade en leed zorgde. We zullen vaker met extreem weer te maken krijgen wat leidt tot nattere winters en heviger regenval. Maar ook hogere temperaturen, langere periodes van droogte in de zomer en meer stormen zijn een direct gevolg van klimaatverandering.

Extreem weer en de temperatuurstijging hebben directe impact op onze huizen en infrastructuur (denk aan water- en stormschade), maar ook bijvoorbeeld op de landbouw: oogsten kunnen vaker mislukken en er is meer kans op plagen en ziektes. Ook de natuur loopt schade op door verlies van biodiversiteit en doordat gebieden onder druk komen te staan door droogte of juist wateroverlast.

De kosten van klimaatschade

Dat de temperatuur stijgt heeft ook gezondheidsgevolgen voor mens en dier: denk aan hittestress en sterfte door langere, warme periodes. Kans op infecties van ziekteverwekkers zoals salmonella nemen toe, en ook de kans op zoönosen, (ziektes die overspringen van dier op mens, zoals corona) wordt groter dankzij klimaatverandering. Als we niks doen lopen de kosten van klimaatverandering voor de Nederlandse samenleving dan ook enorm op. Naar verwachting gaat dat ons tot 2050 tussen de 77,5 en 173,6 miljard aan klimaatschade kosten.

Door klimaatverandering warmen met name steden razendsnel op: het hitte-eiland effect

Aanpassen aan het nieuwe klimaat

In het laatste klimaatrapport van het IPCC staat dan ook dat we niet alleen de temperatuurstijging op aarde moeten beperken, maar dat we ons ook moeten aanpassen aan de nieuwe omstandigheden. Met klimaatadaptatie maken we ons weerbaarder tegen dit soort risico's. Nederland is daar al volop mee aan de slag. Bijvoorbeeld met een Deltaplan dat ons land moet beschermen tegen bijvoorbeeld overstromingen en hoog water. Maar er wordt ook gekeken hoe we steden klimaat-proof kunnen maken. Het IPCC-rapport staat dat 'nature-based solutions,' heel effectief zijn: door meer ruimte te geven aan de natuur wordt de omgeving weerbaarder tegen klimaatverandering én de stad wordt een fijnere plek om te wonen.

Klimaatverandering bedreigt steden

Want steden vormen grote risico's voor klimaatverandering. Door de dichte bebouwing blijft warmte langer hangen en kan het in de stad wel zes of zeven graden warmer worden dan op het platteland. Steden die aan rivieren of de zee liggen kunnen te maken krijgen met overstromingsgevaar. Ook lopen steden risico bij hevige regenval: rioleringen, souterrains en kelder kunnen overstromen, de infrastructuur van de stad komt in gevaar en het groen kan schade oplopen.

Lange periodes van droogte zorgen weer voor andere problemen: de bodem krimpt dan in waardoor gebouwen kunnen verzakken en beschadigen. We moeten dus op veel fronten aan de slag om steden weerbaarder te maken tegen klimaatverandering. Gelukkig zijn er veel prachtige voorbeelden van hoe we dat kunnen organiseren.

Het Dakpark in Rotterdam

Rotterdam wordt klimaatadaptief

Rotterdam is één van de voorlopers als het gaat om klimaatadaptatie. Het Rotterdamse Weerwoord is een beweging die samen met de lokale politiek, ondernemers en bewoners een antwoord op het veranderende klimaat. Maartje Visser is adviseur stedelijke planning en klimaatadaptatie bij Weerwoord. Ze ziet dat de stad veel voor z'n kiezen krijgt: "Rotterdam ligt in een delta. Oude stadshavens waar vroeger industrie was, zoals de Kop van Zuid, zijn ontwikkeld tot woongebieden. Die gebieden zijn op de lange termijn kwetsbaar voor overstromingsrisico’s. Rotterdam is verder voor een groot deel gebouwd in diepgelegen polders waar de kans op wateroverlast bij hoosbuien toeneemt. Ook kan de stad 's zomers behoorlijk heet worden en daalt de bodem bij langdurige droogte, wat tot schade aan woningen kan leiden."

Steden opnieuw inrichten

In Rotterdam pakken ze met klimaatadaptatie verschillende problemen tegelijk aan. Visser: "We hebben een energietransitie, een biodiversiteitscrisis én we moeten ons aanpassen aan het nieuwe klimaat. Dat betekent een structurele verandering van hoe we steden moeten inrichten. Tegelijkertijd willen we door klimaatadaptief te bouwen de stad ook prettiger leefbaar maken voor iedereen".

De afgelopen jaren heeft Rotterdam verschillende projecten op touw gezet, zoals waterbergende speelpleinen met extra watercapaciteit onder de grond. Ook is er onder de museumparkgarage een waterberging aangelegd, de grootste van Europa. En de blauwe verbinding is een waterroute die ook extra water kan opslaan, maar is daarnaast ook een mooie natuurgebied waar mensen kunnen kanoën.

De Blauwe Verbinding in Rotterdam. Foto: Eric Fecken

De stad vergroenen

Er zijn de afgelopen jaren ook veel pilots ontwikkeld om de Rotterdam te vergroenen. "We hebben een dakpark aangelegd op een parkeergarage en winkelcentrum," vertelt Visser. "Het park zorgt voor verkoeling en kan extra regenwater opvangen." Bij veel van dit soort projecten is er 'bottom-up' gewerkt: dus samen met bewoners en sociaal ondernemers. "Want zij weten het beste waar hun buurt behoefte aan heeft. Zo zijn er in het Oude Westen veel toffe initiatieven om de buitenruimte te vergroenen en tegelijkertijd socialer te maken. Bijvoorbeeld met een publieke binnentuin waar ook leuke activiteiten worden georganiseerd. Er is een geveltuinenproject waarbij de huizen in de Bloemkwekersstraat een kleine voortuin hebben gekregen. We willen dus niet alleen bakken voor regenwater onder snelwegen plaatsen, maar ook echt iets toevoegen aan de wijken.”

Het Dakpark in Rotterdam. Foto: Stijn Brakkee, Stichting Dakpark

Flink opschalen

Hoewel er veel mooie projecten zijn gerealiseerd, is dit nog lang niet genoeg. Visser: "Om het grootser aan te pakken wil Rotterdam klimaatadaptatie meenemen in élk project in de stad. Als we woningen gaan verduurzamen, willen we ze gelijk klimaatadaptief maken. Als er rioleringen vervangen moeten worden of infrastructuur hersteld, dan hoort klimaatadaptie daarbij. Ook willen we iedereen erbij betrekken: woningcorporaties, waterschappen, projectontwikkelaars, het drinkwaterbedrijf en sociaal ondernemers. En we willen bewoners enthousiasmeren zodat ze ook hun eigen omgeving gaan vergroenen."

Wereldsteden

Rotterdam is een voorbeeldstad als het gaat om klimaatadaptatie. Delegaties uit heel de wereld komen naar Rotterdam om te kijken en te leren. De stad huisvest ook de Global Center on Adaptation, een internationaal kennisinstituut met een hoofdkwartier in een drijvend kantoor. Ook is Rotterdam onderdeel van het C40-netwerk: 40 steden die zich inzetten om de klimaatcrisis te lijf te gaan. Want steden over heel de wereld werken al aan klimaatadaptatie.

Het drijvende kantoor van de The Global Center on Adaptation in de Rijnhaven in Rotterdam

Fukuoka, Japan

Deze stad begon noodgedwongen al heel vroeg met het vergroenen van de gebouwde omgeving. Fukuoka warmt sneller op dan op andere plekken in het land, en daarom begon de stad al in 1994 met klimaatplannen. Niet alleen door tuinen en parken, maar ook door gebouwen zelf te vergroenen. De groene gebouwen zorgen voor verkoeling en kunnen hevige neerslag beter opvangen.

Het ACROS gebouw in Fukuoka is een uithangbord van groen bouwen

Chicago, VS

Chicago ligt aan het water en moet rekening houden met overstromingen en wateroverlast. Daarom heeft de stad een groot 'stormwaterplan' opgesteld met bijvoorbeeld bassins onder stoepen die water kunnen opslaan. Maar de stad doet meer. Zo is er de grootste 'horizontale boerderij' ter wereld, waar gewassen in een soort flats worden verbouwd. Voedsel verbouwen in de volle grond wordt steeds moeilijker vanwege klimaatverandering, terwijl binnen de condities goed gereguleerd kunnen worden. Ook zorgt deze ultralokale productie dat de gewassen nauwelijks vervoerd hoeven te worden, wat weer goed is voor het klimaat.

Horizontale boerderijen kunnen lokaal, duurzaam voedsel verbouwen

Medellín, Colombia

Medellín is een stad van bijna 2,5 miljoen inwoners en kampt met enorme hitte-eilanden. Daarom heeft de stad dertig 'groene corridors' aangelegd, een netwerk van groene lanen, vooral op drukke en vervuilde plekken, die parken met elkaar verbindt. De extra 30 hectare aan groen moet de temperatuur in de stad met 2 graden helpen dalen. Ook zorgt de vergroening voor een betere luchtkwaliteit in de stad, zorgt het voor meer CO2-reductie én is het goed voor de biodiversiteit.

Wat kun je zelf doen?

We kunnen onze steden alleen weerbaar maken tegen klimaatverandering als iedereen meedoet. Je kunt je huis en tuin zelf klimaat-proof maken door ook in je eigen omgeving meer ruimte te maken voor groen. Dus tegels eruit, planten en bomen erin. Visser: "Een boom in je tuin of een plant zoals een witte regen tegen je gevel is veel beter dan een energie slurpende airco. Geveltuinen en groene daken maken de omgeving niet alleen mooier en koeler, ze helpen ook bij waterberging.”

Visser benadrukt verder dat goede informatievoorziening belangrijk is: "Check of waar jij woont je wel verzekerd bent tegen bijvoorbeeld overstromingen. Ook is het goed om aan je gemeente te vragen of ze je kunnen helpen met bijvoorbeeld met het aanleggen van geveltuinen of met subsidies voor groene daken."

Van 12 t/m 15 april 2022 is het de Week van de Groene Tuin. Op de website vind je tips om je huis, tuin, balkon of straat te vergroenen.