Meer ruimte voor fietsen, wandelen en groen; minder vervuilde lucht en geluidsoverlast. Berlijn wordt vanaf 2023 misschien wel de stad met de grootste autovrije zone ter wereld. Met een burgerinitiatief wil ‘Volksentscheid Berlin autofrei’ voor elkaar krijgen dat binnen de S-bahn ring auto’s plaatsmaken voor leefruimte. De eerste 50.000 stemmen zijn al binnen!
Als je ooit een city trip naar Berlijn hebt gemaakt weet je dat het openbaar vervoer in deze wereldstad prima geregeld is. Er rijden volop bussen en trams, en met de U-bahn en S-bahn (de Berlijnse metro) doorkruis je Berlijn in een mum van tijd. Toch nemen rijdende en geparkeerde auto’s ruim de helft van de Berlijnse ‘verkeersgebieden’ in – de ruimte in de stad die gebruikt wordt voor verkeer en voertuigen. En dat terwijl slechts één derde van de reizen in Berlijn met de auto worden gemaakt, en in centrum Berlijn zelfs minder dan 1 op de 5 reizen.
Referendum voor een leefbare, schone en groene stad
De initiatiefnemers van Volksentscheid Berlin autofrei (in het Nederlands: referendum Berlijn autovrij) vinden dat het anders kan. In een drukke stad als Berlijn is publieke ruimte schaars. Dat een groot deel van deze ruimte wordt ingenomen door vervuilende en stilstaande auto’s, past niet in een leefbare stad. Door deze ruimte terug te geven aan de Berliners ontstaat plek voor meer openbaar vervoer, voor wandel- en fietspaden en voor groene plekken om te spelen en elkaar te ontmoeten. Bovendien is een autoluwe stad goed voor de volksgezondheid. Niet alleen de luchtkwaliteit zal verbeteren, ook geluidsoverlast vermindert én een autovrije stad nodigt uit tot meer buiten leven en bewegen.
Een belangrijk punt uit de motivatie van Volksentscheid Berlin autofrei is uiteraard ook het klimaat. Wil Duitsland zijn eigen doelen met betrekking tot transportemissies halen dan moet er drastisch minder autogereden worden, zo zegt woordvoerder Nik Kaestner tegen The Guardian. Elektrisch rijden is volgens de organisatie geen oplossing. Ook elektrische auto’s verbruiken fossiele brandstoffen, zowel in de productie als indirect tijdens het rijden. En ook elektrische auto’s zorgen voor fijnstof in de lucht door het slijten van de banden. Bovendien nemen elektrische auto’s evenveel plek in als fossiele auto’s, plek die ook kan gaan naar groen en de uitbreiding van duurzaam vervoer.
Van parkeerplaatsen naar parken. Foto: Volksentscheid Berlin autofrei / CC by-sa 4.0
De autovrije stad in de praktijk
Een stad zonder uitlaatgassen en lawaai, veel groen en leefruimte klinkt natuurlijk heerlijk. Maar hoe werkt zo’n stad in de praktijk? Wat als je moet verhuizen, slecht ter been bent of je een winkel hebt die bevoorraad moet worden? En wat als je een auto nodig hebt om bestemmingen buiten de stad te bereiken? Over al dit soort vragen is nagedacht. Zo mag elke Berliner maximaal 12 keer per jaar een auto huren voor ritjes die echt niet met het openbaar vervoer kunnen. Ook zijn er uitzonderingen voor mindervaliden en natuurlijk voor hulpdiensten zoals brandweer en ambulance.
Ook Natuur & Milieu heeft nagedacht over hoe de autovrije stad eruit kan zien. In hun rapport ‘Van autovol naar autovrij’ uit 2019 omschrijven ze de toekomst van stedelijke mobiliteit, en wat dat betekent voor de gebiedsontwikkeling in steden. In hun toekomstvisie staan ‘leefzones’ centraal: groene, compacte stadsgebieden waar alles te vinden is wat je nodig hebt – van werk tot winkels, scholen en groen.
Bewoners verplaatsen zich hoofdzakelijk te fiets of te voet en pakketjes worden met elektrische bakfietsen bezorgd. Winkels krijgen hun voorraad geleverd met elektrische, zelfrijdende auto’s en voor verhuizingen kun je een ontheffing krijgen. Voor reizen naar andere delen van de stad is er slim elektrisch openbaar vervoer, en bij mobiliteitshubs kun je elektrische deelauto’s huren voor tripjes buiten de stad. En al de ruimte die vrijkomt door het vertrek van de auto? Daar komen parken, sportfaciliteiten en woningen voor in de plaats.
Toekomstmuziek of nabije toekomst?
De autovrije, groene stad klinkt misschien als toekomstmuziek, maar in steeds meer Europese steden zijn plannen om (vervuilende) auto’s te weren en steden groener en leefbaarder te maken. Zo experimenteert Parijs sinds 2020 met het idee van de ’15-minutenstad’, waar alles wat inwoners nodig hebben op maximaal een kwartiertje fietsen afstand ligt. In Oslo plukt men al de vruchten van een stadscentrum dat zo goed als autovrij is, en in Madrid mogen alleen locals nog met hun auto de stad in.
Nederland is helaas nog niet echt een koploper op dit gebied, maar ook een aantal Nederlandse steden werken aan autovrij leefzones of experimenteren met nieuwe vormen van mobiliteit. Zo verrijst in Utrecht de autovrije stadswijk Merwede en lopen er pilots voor elektrisch deelvervoer in onder andere Amsterdam en Den Haag.
De Utrechtse wijk Merwede – nu nog in ontwikkeling – is ontworpen als autovrije leefzone. Beeld: marco.broekman en OKRA
Terug naar het Berlijnse burgerinitiatief
Voordat Berlijn echt autovrij wordt, zijn er nog wel wat hordes te nemen. Het burgerinitiatief bestaat uit meerdere stappen, maar de eerste belangrijke mijlpaal is in ieder geval gehaald. Om aan te geven dat er draagvlak is voor het burgerinitiatief, moest Volksentscheid Berlin autofrei 20.000 handtekeningen ophalen. Dat is met meer dan 50.000 handtekeningen ruimschoots gelukt.
Als het plan door de Berlijnse overheid op haalbaarheid is getoetst, moeten er in een tweede peiling nog eens 170.000 handtekeningen worden opgehaald. Neemt de Berlijnse overheid het voorstel hierna niet over? Dan mogen Berliners naar de stembus om zelf te laten weten of ze een autovrije stad willen of niet. Dat gebeurt pas in 2023, dus het blijft dus nog even spannend!
