We spoelen dagelijks gemiddeld 130 liter water per persoon door het riool, dat uiteindelijk terecht komt in de rioolwaterzuivering van je lokale waterschap. Hier wordt het water schoon gemaakt voordat het terug de rivier in stroomt. Met het afval doen de waterschappen steeds vaker slimme dingen. Zo kunnen ze nu al 19 grondstoffen uit het water halen waar ze onder andere elektriciteit en bouwmaterialen van maken.

Zo werd in 2022 in Dordrecht een fabriek geopend waar een afbreekbare plasticvervanger wordt gemaakt uit zuiveringsslib, het slib dat achterblijft bij de zuivering van rioolwater. De fabriek is een samenwerking van onder andere vijf waterschappen: De Dommel, Wetterskip Fryslân, Hollandse Delta, Brabantse Delta en Scheldestromen.

Vier metershoge ronde zwarte tanks, met in het midden een schuine blauwe tank, vormen het hart van de fabriek. De eerste tank is bijna zo groot als een kleine silo. “Daar komt het zuiveringsslib in”, aldus operator Renco. “Dat bezinkt, het gaat daarna naar de volgende tank waar allerlei bacteriën in zitten.” Hij wijst naar een even hoge maar minder dikke ronde zwarte tank.

Bij het zuiveren van rioolwater blijft o.a. zuiveringsslib over. Foto: Waternet/AVV

Die bacteriën vreten zich compleet vol aan het afvalwater, zo zegt projectleider Leon Korving. “Daar zitten namelijk veel vetzuren in. De bacteriën eten die op en slaan het als biologisch afbreekbaar materiaal (PHA) op in hun cellen. Als de bacteriën vol zitten met PHA , gaan ze naar een gigantische centrifuge met een kracht van maar liefst 3000G”, legt Korving uit. “Daarmee scheiden we het water van het PHA.”

Inmiddels rolt er wekelijks 50 kilo van een soort plasticpoeder van de bank  “Dit plasticpoeder, een halffabrikaat, gaat naar Duitsland waar ze er een natuurlijke plasticvervanger van maken. Daarna gaat het naar de eindklant,” zegt Korving. Een van de klanten is Maan Biobased Products dat van het bioplastic kweeknetjes (Growcoon) maakt om jonge plantjes in de eerste maanden te ondersteunen door de wortels bij elkaar te houden.

De growcoon is volledig afbreekbaar en wordt gebruikt om jonge plantjes te kweken. Foto: Maan Biobased Products

Zelfhelend beton en schuim voor planten

Maar er kan ook zelfhelend beton van het materiaal worden gemaakt. Korving pakt een steen. “Onze plasticvervanger wordt samen met bacteriën gemengd met het beton en als er een scheur in komt, wordt de plasticvervanger door de bacteriën omgezet in kalksteen waardoor het beton zichzelf hersteld.”

Daarna toont hij een klein stukje schuim. “Hierbij is het plasticpoeder door de scale-up Foamplant verwerkt tot schuim, waar je planten op kunt laten groeien. De mogelijkheden zijn legio.”

50 kilo van het biologische plasticpoeder per week is nog niet veel. Maar het is genoeg voor geïnteresseerde bedrijven om te kunnen testen of ze hiermee een minder duurzame grondstof kunnen vervangen.

Met foamplant kun je planten op schuim laten groeien. Foto: Growfoam

Het kan snel gaan, verwacht Korving. Zo is het vanaf 2026 verboden om kunstmestkorrels met een plastic coating te gebruiken. “Dat plastic laagje blijft achter in de bodem. Onze afbreekbare plasticvervanger kan dan een goede oplossing zijn.”

WC-papier krijgt nieuwe toekomst 

Nederland telt 350 rioolwaterzuiveringen en ook andere waterschappen recyclen grondstoffen. “In de Utrechtse wijk Leidsche Rijn staat een fabriek waar ze cellulose uit het afvalwater halen, dit is het restant van gezuiverd wc-papier.” De cellulose kan bijvoorbeeld worden verwerkt in isolatiemateriaal, gevelbekleding of asfalt en vervangt zo oud papier en houtvezels.

"En in Epe en Zutphen staan proefinstallaties waarbij een gelachtig materiaal (kaumera), wordt geproduceerd. Dit materiaal is brandwerend en kan onder meer in de bouw gebruikt worden." aldus Korving. 

Stroom maken uit poep

Het waterschap Vechtstromen in Twente probeert ook afvalstoffen te recyclen. “Stroom maken uit poep", zo kopt het waterschap op haar site.  “Zoals een boer uit mest biogas kan maken, kun je ook biogas uit rioolslib maken,” legt Jos Jogems, programmaleider Waterketen bij het waterschap Vechtstromen uit. 

Het rioolslib komt van waterzuiveringsinstallaties in Twente, noordoost-Overijssel (gemeente Hardenberg) en zuidoost-Drenthe (Emmen, Sleen en Coevorden), zegt Jogems. “Bacterieslib, het restproduct van het zuiveringsproces, wordt onder hoge druk gekookt. Het gas vangen we op en we verbranden het. Je kunt het systeem zien als een soort van dynamo. Zo maken we elektra van het biogas.”

Hergebruik stuit op wetgeving

De 21 waterschappen werken samen in de Energie- en Grondstoffenfabriek. Ze kunnen momenteel 19 grondstoffen uit het afvalwater halen, zo vertelt Sander Mager, bestuurslid bij de Unie van Waterschappen. Maar; die grondstoffen mogen niet zomaar op de markt gebracht worden. 

"Stoffen die worden teruggewonnen uit afvalwater krijgen van het ministerie van infrastructuur en waterstaat in eerste instantie het stempel afval. Per stof moet beoordeeld worden of er geen schadelijke stoffen zoals pathogenen en medicijnen in zitten. Dat duurt jaren.”

Bouwblokken van gebruikt wc-papier

Ook op andere vlakken zit wetgeving in de weg, zo zegt Huub Looze, medeoprichter van ontwerpstudio Omlab. Hij werkt met ge-3D-printe bouwblokken. Het gaat om volledig circulair materiaal van calciet (een kalkkorrel die vrijkomt bij het ontharden van drinkwater), cellulose (van oud wc-papier) en kaumera.

Hij toont foto's van een kleine muur, gemaakt van zijn ge3D-printe blokken. “Van de wet mag je de muren nog niet leveren aan de bouw. Een ingenieur moet dan eerst kunnen berekenen of het wel sterk genoeg is.” Omlab 3D-print daarom ook andere toepassingen van het materiaal, zoals zwaluwnestjes die normaliter van beton worden gemaakt. 

De bouwblokken van de muur bestaan onder meer uit gerecyceld wc-papier. Foto: Omlab.

Zoeken naar beste receptuur

Innoveren is experimenteren. Het was niet makkelijk om tot een goede receptuur voor de bouwblokken te komen, zegt Looze: “We zochten een grondstof die goed te printen was en tevens stevig bleef tijdens het printen. Maar met wat we nu maken kun je zowel binnen als buiten bouwen. En mocht je het materiaal niet meer nodig hebben, dan is het biologisch geheel afbreekbaar."

De waterschappen werken hard aan schoon water én slimme innovaties. Maar mínder afvalwater is het beste, wil je helpen; douche dan minder lang en gebruik een spaardouchekop. Of kies voor een toilet met een stortbak met twee druktoetsen, één voor een grote en één voor een kleine spoeling. En spoel vooral geen dingen door die niét in het riool horen.