In Den Bosch timmert een groep huurders aan hun eigen duurzame wijk: Boschgaard. Ze kwamen zelf met het idee, bepalen zelf hoe het pand eruit komt te zien, nemen zelf belangrijke beslissingen én klussen ook nog eens mee. Toekomstige bewoner Jochem Kromhout (35) vertelt hoe ze dit voor elkaar boksen.
Jarenlang stond een voormalig buurtcentrum in Den Bosch leeg om te worden gesloopt. Een groep vrienden kraakte het pand en buurtbewoners legden er een buurtakker aan. In elf jaar jaar tijd werd het buurtcentrum een woon-, werk- en ontmoetingsplek door én voor de buurt. Totdat het gebouw in 2016 echt op was en er een uitzettingsbevel van de eigenaar, woningcorporatie Zayaz, op de mat viel.
Buurtbewoners zamelden 1000 handtekeningen in voor behoud van de plek. De vriendengroep ging nog een stap verder en stelde aan de woningcorporatie voor om het pand te kopen. Ze wilden er graag een permanente woonplek bouwen. Tot hun verrassing stelde Zayaz voor om het bouwplan sámen uit te voeren, met de toekomstige bewoners aan het roer. En zo was het collectieve woonproject ‘Boschgaard’ geboren.
Alle huurders hebben evenveel zeggenschap
In 2021 startte de bouw van Boschgaard: een nieuw buurtcentrum met 19 sociale huurwoningen er bovenop. De toekomstige bewoners zijn de opdrachtgever: zij nemen beslissingen over alle stappen in het project. ‘Boschgaarder’ Jochem: ‘We hebben met elkaar een wooncoöperatie opgericht. Iedereen heeft evenveel zeggenschap over het reilen en zeilen van het project. Wij bepalen hoe het gebouw eruit komt te zien, hebben een aannemer en architect in de hand genomen, voeren onderhandelingen en nemen belangrijke beslissingen. Als we er eenmaal wonen beheren wij het pand.’
Woningcorporatie Zayaz blijft de eigenaar en financiert de bouw. De Boschgaarders - zo’n dertig personen in de leeftijden van 23 tot 75 - betalen straks collectief (sociale) huur aan Zayaz.
Meebouwen aan een duurzame plek
Naast zijn werk als fietskoerier en werkplaatsmeester bij een sociale fietswerkplaats klust Jochem wekelijks mee op de bouwplaats. En zo doen alle Boschgaarders dat, naast hun andere dagelijkse bezigheden. ‘We verwachten van elkaar dat we minstens één dag per week meedraaien met de bouwvakkers. Het gaat dan voornamelijk om de afbouw. Daarnaast hebben we een maandelijkse ledenvergadering en moet er tussendoor veel geregeld en overlegd worden.’
Wat drijft deze bewoners om zoveel tijd en energie te steken in een gebouw dat uiteindelijk niet hun eigendom wordt? Jochem: ‘Onze winst is dat we een permanente plek bouwen waar we collectief kunnen wonen en waar ruimte is voor de buurt. Daarnaast willen we in een duurzaam pand wonen met een minimale ecologische impact. Daar hebben we veel voor over.’
Boschgaarders Susan en Jochem (rechts) in actie op de bouwplaats | Foto: Peter Bakker
Wonen met een minimale ecologische voetafdruk
De woningen van de toekomstige bewoners zullen expres klein zijn, van 30 m2 voor een eenpersoonshuishouden tot 85m2 voor een gezin. Ze hebben een keukenblokje en kleine woonkamer. Uitgebreider koken en elkaar ontmoeten kan in de ruimere gezamenlijke woonkamers en keukens. Ook zullen de Boschgaarders auto’s en wasmachines delen. Dat scheelt ruimte en energie. De meest radicale stap die ze zetten in het minimaliseren van hun ecologische voetafdruk? Jochem: ‘Ons streven is om 90% van onze bouwmaterialen hergebruikt te laten zijn.’
Daar wordt vanaf het begin van de bouw rekening mee gehouden. Jochem: ‘We werken samen met een architect van Superuse Studio’s. Dit architectencollectief is gewend om eerst te kijken welke hergebruikte materialen beschikbaar zijn en aan de hand daarvan een ontwerp te maken. Dynamisch ontwerpen noemen ze dit. Ik vind het superlogisch klinken. Als ik een surprise ga knutselen, kijk ik ook eerst welke schoenendoos ik in huis heb.’
‘Het vraagt wel veel creativiteit en maatwerk om vervolgens met al die rare materialen te bouwen. Daarom moesten we op zoek naar een partij die ons hierbij kon helpen. Dat werd Bouwbedrijf Versteegden, een bedrijf met veel vakmanschap voor het werken met tweedehands materialen. Onze aannemer denkt goed met ons mee én geeft ons de ruimte om mee te bouwen.’
Bouwen met sloopmaterialen en restpartijen
Het bouwbedrijf stuurt de toekomstige bewoners op pad met boodschappenlijstjes voor de benodigde bouwmaterialen. Jochem: ‘Hergebruik is daarbij het allerbelangrijkst. Daarom gebruiken we óók glaswol en piepschuim. Als die materialen er eenmaal zijn, is het beste wat je kunt doen ze zo lang mogelijk gebruiken.’
‘We oogsten materialen bij sloop- en renovatieprojecten, zoals kozijnen, deuren en balken. De draagconstructie van ons pand is bijvoorbeeld gemaakt van de enorme houten balken die uit de overkapping van een oud tankstation komen. Maar we redden ook materialen van de schroothoop die b-keuze zijn, vanwege beschadigingen bijvoorbeeld. Onze gevel is gemaakt van afgedankte sandwichpanelen, dat zijn twee platen staal met PIR-isolatiemateriaal ertussen. De fabriek deed ze weg vanwege overproductie.’
‘Momenteel zitten we op 84% aan tweedehands bouwmaterialen, onze architect houdt de score bij. De grootste winst zit erin dat we de betonnen fundering van het oude buurthuis grotendeels hebben laten liggen en dus geen nieuw beton hoefden te storten.’
En wat als er geen hergebruikte materialen beschikbaar zijn voor een bouwonderdeel? In die gevallen is het gebruik van natuurlijke materialen, zoals leem en hout, wél een belangrijk criterium.
Deze loods ligt vol hergebruikte materialen. Helemaal links: balken gezaagd uit de overkapping van een oud tankstation | Foto: Bob van Brunschot
Zonne-energie, aardwarmte en regenwater
Ook voor wat de energievoorzieningen betreft, kiezen de Boschgaarders voor de duurzaamste opties. Jochem: ‘De belangrijkste stap is zo min mogelijk energie verbruiken. Daarom krijgen de gevels aan de zuidkant serres, om de warmte van de zon in huis te halen. De gevels achterin het pand hebben juist minder glas en isoleren we goed om warmte vast te houden. Op koudere dagen verwarmen we bij met vloerverwarming.’
Boschgaard maakt gebruik van aardwarmte. ‘We hebben 80 meter diepe putten gegraven, die de warmtepompen met behulp van een soort sondes een stabiele temperatuur van 12 graden geven. Die verwarmen we licht bij met zonne-energie van de 234 panelen op onze schuine daken.’
Op die manier kunnen de bewoners gebruik maken van vloerverwarming en warm water zonder stroom van het net af te hoeven nemen. Ieder appartement heeft een normale douche voor het snelle afspoelwerk. Jochem: ‘Wie luxer wil douchen kan gebruik maken van de gezamenlijke badkamer met bad en recirculatiedouche, die het douchewater gefilterd weer terug op je hoofd gooit waardoor er veel minder water verwarmd hoeft te worden.’
Voor het doorspoelen van de wc’s, draaien van de wasmachines en het water geven van de planten gebruikt Boschgaard regenwater. ‘Dat vangen we vanaf de schuine daken op in grote tanks en loopt door een filter voordat we het gebruiken’, vertelt Jochem. Maar ook op andere delen van het dak, die plat zijn, gaat geen regendruppel verloren. ‘Daarop leggen we groendaken. De planten zullen regenwater vasthouden en biodiversiteit aantrekken. Net als de gevels waar we planten tegenaan laten groeien en leefruimte bieden aan vogels en insecten.’
Alle bewoners zijn betrokken
Tot nu toe verloopt het bouwproces gesmeerd. De bewoners organiseren zich in verschillende werkgroepen en nemen beslissingen op basis van consensus. Dat betekent dat een knoop pas wordt doorgehakt als iedereen het met die keuze eens is. Jochem: ‘Dit werkt goed. Doordat we allemaal evenveel inspraak hebben, is iedereen betrokken. Dit systeem zorgt niet per se voor de snelste of makkelijkste oplossingen, soms moet je een moeilijker gesprek voeren. Maar we nemen zo wel de eerlijkste beslissingen waarmee we als groep vooruit kunnen. Het vereist een constructieve houding; iedereen moet bereid zijn om concessies te doen en te denken in oplossingen.’
Alle toekomstige bewoners zijn even betrokken bij het bouwproces
De buurt over de vloer
Niet alleen de vrienden worden straks huurders binnen Boschgaard, ook Stichting Transfarmers neemt er plaats. Dat is de organisatie die de aangrenzende buurttuin, De Graafse Akker bestiert. ‘Het is een openluchtbuurthuis waar buurtbewoners samen eten verbouwen en elkaar ontmoeten’, vertelt Jochem. ‘Boschgaard wordt een plek waar de buurt over de vloer komt. In de tuin, maar ook in onze ontmoetingsruimte en buurtschuur, waar mensen een kastje kunnen schuren of hun fiets kunnen repareren.’
Op een hectare grond grenzend aan het voormalige buurthuis legden buurtbewoners deze buurtmoestuin aan: De Graafse Akker
Als alles goed gaat, is Boschgaard in oktober 2023 klaar. Jochem: ‘Waar ik het meest naar uitkijk is om de allereerste ochtend in mijn pyjama de trap af te komen en koffie te drinken met mijn huisgenoten.’
Ook in Boschgaard wonen? Er zijn nog woningen vrij!
Klinkt wonen in Boschgaard jou als muziek in de oren? Dan heeft Jochem goed nieuws: er zijn nog appartementen beschikbaar. ‘We zoeken vooral mensen met kinderen. Jonge gezinnen stappen niet in of zijn afgevallen, omdat zij niet de tijd en energie hebben om in dit zelfbouwproces mee te draaien. Mocht je dat wél zien zitten, stuur ons dan een mailtje. Dan kijken we of we een match zijn.’ Op de website van Boschgaard staat aan welke voorwaarden je precies moet voldoen en hoe je je aanmeldt.
Jochems tips voor meer zelfbeheer als huurder
- ‘Gewoon doen. Kijk aan welke boom je moet schudden en ga met die partij aan tafel zitten. Laat je niet intimideren door professionals, zij moeten net als jij opzoeken en bedenken hoe ze iets gaan regelen.’
- ‘Zelfbeheer kan ook op kleinere schaal. Bijvoorbeeld: als je in een rijtje met sociale huurwoningen woont en je wilt samen met je buren een groendak op een schuurtje leggen. Dan is het een kwestie van naar de woningbouw stappen en vertellen wat jullie collectief willen gaan regelen.’
- ‘Wees brutaal. Vraag niet of je iets mag, maar zeg: “Dit gaan we doen, hoe gaan we dit regelen?”’
Zo komt Boschgaard eruit te zien: onder het buurthuis, bovenop de 19 sociale huurwoningen | Beeld: Superuse Studios
