Sta je graag te kokkerellen? Dan is het ook goed een keer kritisch naar je koekenpan te kijken. Uit pannen met een anti-aanbaklaag kan PFAS ‘lekken’. En PFAS is een ongezond goedje waarvan je zo weinig mogelijk in je lijf en in de natuur wilt hebben. Is je oude pan nog prima of of wordt het tijd voor een duurzame, PFAS-vrije pan? Iwan helpt je met een 'p(l)an van aanpak'.
Misschien heb je wel eens van PFAS gehoord. Het zijn door de mens gemaakte chemicaliën die niet afbreken in de natuur. Ze worden ook wel eeuwige chemicaliën – in het Engels: forever chemicals genoemd.
PFAS zitten in heel veel dingen die je bijna dagelijks gebruikt. In je regenkleding, in plakkende notitiebriefjes, in doppen van frisdrankflessen, in bakpapier, in een pizzadoos, soms in tandflos én vaak in de anti-aanbaklaag van je oude koekenpan.
Teflon niet meer zo tof
Politieke verslaggevers zeiden over de langstzittende premier van Nederland (Mark Rutte) regelmatig dat problemen afketsten op zijn Teflon-laag. Ook Teflon hoort bij de grote PFAS-familie. Het is de eerste generatie PFAS die in de jaren ’30 in de VS werd ontdekt. Twintig jaar later kwam de Franse ingenieur Marc Grégoire (de latere oprichter van Tefal) op het idee om Teflon als anti-aanbaklaag in een koekenpan te gebruiken.
Premiers met een teflonlaagje; Mark Rutte was niet de eerste die dit etiket kreeg opgeplakt. Ronald Reagan - tussen '81 en '89 president van de VS - ging hem voor. Foto: Wikipedia
Het is nu 70 jaar later en de reputatie van Teflon en PFAS is schrikbarend verslechterd. Volgens de overheid kan het je immuunsysteem beschadigen en kanker veroorzaken. En het zit zonder dat je het door hebt waarschijnlijk al - in kleine hoeveelheden - in je lijf. Sorry dat we je laten schrikken. Maar PFAS is dus een serieuze bedreiging. Om de risico’s op aandoeningen te verkleinen en de verspreiding van PFAS-deeltjes via je vaatwasser of je gootsteen te verminderen doe je er goed aan je koekenpan nog eens grondig te checken.
Zo doe je een PFAS-check
De hoogste tijd om je keukenkastje of -la te openen en je pan grondig te onderzoeken. Zie je een gladde, plastic-achtige laag op de bodem van je pan die glad aanvoelt? Dan heeft jouw pan in ieder geval een anti-aanbaklaag. Voor het checken van beschadigingen kun je een lamp of de camera van je telefoon (even inzoomen) gebruiken. Zie je beschadigingen? Dan doe je jezelf en het milieu een plezier als je pan naar het afvalbrengstation in jouw gemeente brengt. Daar wordt het samen met ander ijzer gerecycled.
Ook ik deed de pannencheck. Van de bovenste 4 pannen heb ik inmiddels afscheid genomen. Foto: Iwan Oving
Uit welke PFAS-vrije pannen kun je kiezen?
Globaal zijn er twee soorten: pannen zonder en pannen mét een anti-aanbaklaag.
Pan zonder anti-aanbaklaag: het onverslijtbare alternatief
Chef-koks en andere professionele maaltijdbereiders zweren bij dit type pan. Ze zijn wat duurder in aanschaf, geleiden de warmte goed en worden heter. Daarnaast gaan ze veel langer mee. Dus je gaat hier voor een pan die je ‘eeuwig’ kan gebruiken in plaats van een pan die eeuwige chemicaliën in je burger of vis lekt.
- Prijs: € 35 - € 269
- Levensduur: tientallen jaren tot levenslang
- Krasvast: ja
- Onderhoud: meestal niet in de vaatwasser en bij plaatstaal regelmatig insmeren met bakolie
- Gewicht: zwaarder dan je misschien gewend bent: tussen 1 en 2 kilo (voor diameter 24 cm)
- Kan ook in de oven omdat ze meestal een volledig metalen handgreep hebben
1 Roestvrij staal RVS
De pannen waarin je groente en pasta kookt zijn waarschijnlijk van roestvrij staal (ook wel RVS genoemd). Er zijn ook koekenpannen van. Hoe meer lagen staal en aluminium, hoe duurder de pan. Ze zijn er van € 42 tot - schrik niet - € 269. Je hebt geen onderhoud aan deze pan en je kunt er gewoon met je vork in prikken. En good old Tefal heeft deze variant ook in het assortiment.
Hoe meer lagen staal in een pan van het Belgische merk Demeyere, hoe hoger de bakprestaties én de prijs. Foto: Demeyere/Zwilling
2 Gietijzer (cast iron)
Van dit materiaal is niet de koekenpan maar de braadpan het bekendst. Vooral die van het kleurige Franse pannenmerk Le Creuset. Is je budget bescheidener? Voor iets meer dan € 40 koop je een betaalbaar alternatief bij Hema of Lidl. Deze braadpan is ideaal voor het bereiden van draadjesvlees, goulash en soep. Koop je een koekenpan of wokpan van gietijzer dan heb je de zwaarste pan zonder anti-aanbaklaag te pakken.
Een gietijzeren koekenpan regelmatig insmeren met een laagje olie voorkomt roestvorming. Foto: Canva
3 Plaatstaal (carbon steel)
Waarschijnlijk de minst bekende van het drietal. Deze pan kost € 35 tot € 90 en bakt zalm, tonijn of een burger met een krokant korstje. Enige pan die je zelf moet ‘inbranden’ en die je na gebruik moet insmeren met een dun laagje bakolie.
Pan met anti-aanbaklaag 2.0: gemakkelijk en betaalbaar
De nieuwste generatie anti-aanbaklaag heeft een keramische laag. Dat klinkt heel authentiek maar het is nog steeds een laagje waarin chemicaliën zijn verwerkt. Aan de andere kant is deze pan makkelijk in gebruik voor onervaren koks. Deze pan zit in het assortiment van bekende merken als Tefal, GreenPan en BK en kost € 37 tot € 72.
Maar oriënteer je wel eerst even. Een pan die wordt aangeprezen als een PFOA-vrije pan kan nog steeds PFAS bevatten. PFOA is maar een van de vele soorten PFAS.
- Prijs: € 37 - € 72
- Levensduur: 1 – 5 jaar
- Krasvast: nee
- Onderhoud: kan in vaatwasser, gebruik geen schuursponsje
- Gewicht: meestal onder 1 kilo
Tefal bracht ooit de pan met anti-aanbaklaag naar Nederland. In de nieuwste generatie pannen is geen PFAS verwerkt maar een keramische laag. Nadeel is de korte levensduur. Foto: Canva
Kook je op inductie?
De meeste pannen die voor een gasfornuis geschikt zijn, werken ook op inductie. In webshops staat dit altijd duidelijk vermeld en je kunt het in de winkel zelf testen door een koelkastmagneetje van huis mee te nemen. Blijft hij hangen dan is de pan geschikt voor inductie.
Welke PFAS-vrije koekenpan past bij jouw kookstijl? Bron: Demeyere
PFAS-vrije pan kopen? Denk aan de kookwinkel bij jou in de buurt
Twijfel je over de beschadigingen in je pan en over het type pan dat je wilt kiezen? Breng eens een bezoek aan een kookwinkel bij jou in de buurt. Daar kijken ze niet vreemd op als je je oude pan meeneemt voor een pfas-check. Ik deed dat zelf bij Kookwinkel Mulder in Alkmaar en werd er uitstekend geholpen. Succes met je p(l)an van aanpak.
Foto: Mulders Kookwinkel in Alkmaar
