Natuur herstellen kun je het beste aan de natuur zelf overlaten. Dat is de redenatie van Rewilding Europe, een in Nederland gevestigde organisatie die in heel Europa wilde natuur terug brengt. De lokale bewoners profiteren: toeristen komen maar wat graag de wilde natuur beleven.
Je bent je er misschien niet van bewust, maar op nog geen anderhalf uur rijden van Rome lopen beren en wolven door uitgestrekte bossen en scheren gieren boven het bergdal. Op de grens van Polen en Duitsland, niet ver van Berlijn, broeden honderden zeearenden en lopen elanden rond in de Oderdelta. En in de delta van de Donau jagen goudjakhalzen en vissen pelikanen. Het zijn allemaal plekken waar lokale partijen bezig zijn met rewilding: het ruimte geven aan natuurlijke processen waardoor de natuur zichzelf kan herstellen.
Wanneer natuurlijke processen zoals begrazing door runderen en paarden terugkeren, ontstaat vanzelf een gevarieerd landschap. Zoals hier in de Donau-delta. Foto: Staffan Widstrand / Rewilding Europe
Kickstart voor wilde natuur
Het is niet zo dat al deze wildernis door rewilding is ontstaan, veel dieren waren al – of beter gezegd nog – aanwezig. Maar in Europa is de ooit zo wilde natuur vaak beperkt tot nationale parken. “Beren, wolven en lynxen leven nu vooral in gebieden die beschermd zijn, maar het zijn kleine gebieden en er zijn maar weinig dieren over”, vertelt Laurien Holtjer van Rewilding Europe, de overkoepelende organisatie die kantoor houdt in Nederland en de activiteiten in de rewildinggebieden ondersteunt.
“Rewilding gaat juist niet over het beschermen van stukken natuur achter een hek, maar die natuur letterlijk meer ruimte geven, juist ook buiten de parken. We verbinden de leefgebieden met elkaar door van het gebied ertussen een veilige corridor te maken, te zorgen dat wilde dieren daar geaccepteerd worden en niet doodgereden of verjaagd worden. Rewilding gaat voor groot deel om mensen, de relatie van inwoners met de natuur. En we proberen natuurlijke processen te herstellen, door bijvoorbeeld een dam in de rivier weg te halen of door grote grazers terug te brengen die met hun gegraas en gegraaf voor een afwisselend landschap zorgen. Herstel van die belangrijke natuurlijke processen geeft de natuur een kickstart, vervolgens kan het zichzelf redden.”
Natuurlijke delta herstellen
Een voorbeeld is de Donau-delta op de grens van Roemenië, Oekraïne en Moldavië. Hier zet Rewilding Danube Delta opnieuw waterbuffels uit die hier in vroegere tijden ook voorkwamen. De waterbuffels maken dichtgegroeide plassen weer open, zorgen met hun gewoel door de modder voor nieuwe poelen en creëren met hun gegraas een gevarieerd mozaïeklandschap. Resultaat: meer biodiversiteit. Ook dammen die hun nut hebben verloren worden weggehaald, zodat de rivier weer vrij kan stromen en stukken water weer verbonden zijn.
Waterbufels in de Donau-delta zorgen met hun gewoel door de modder voor nieuwe poelen, waar andere dieren weer gebruik van maken. Foto: Andrey Nekrasov / Rewilding Europe
Van spookkdorp naar toeristische pleister
Ruimte geven aan natuur kan doordat veel gebieden in Europa juist door de mens worden verlaten. Holtjer: “Mensen trekken weg uit gebieden die niet meer geschikt zijn voor landbouw. Jongeren trekken naar de stad, er ontstaan zelfs spookdorpen waar niemand meer wil wonen. Door natuur te laten ontwikkelen in deze gebieden ontstaat een nieuw perspectief. De lokale gemeenschap profiteert ervan doordat de wilde natuur ook toeristen rekt. Mensen kunnen hun inkomen halen uit werk als natuurgids, uit fotohutten om wild te spotten, B&B’s, noem maar op.” Ook in de eerder genoemde Donau-delta bloeit ecotoerisme op. Rewilding Europe helpt ondernemers de switch te maken naar natuurtoerisme en maakt het gebied aantrekkelijker door het bouwen van uitkijktorens en schuilhutten. Deze en andere rewildinggebieden zijn te bezoeken via European Safari Company, die gebruik maakt van deze lokale gidsen.
Wilde natuur trekt ook natuurliefhebbers en avonturiers aan, een bron van inkomsten voor de lokale bevolking. Foto; Bruno D’Amicis / Rewilding Europe
Rewilding in Nederland
Rewilding Europe heeft negen grote voorbeeldgebieden in Portugal, Roemenië, Polen, Duitsland, Bulgarije, Schotland, Italië en Zweden, waar op grote schaal het concept wordt uitgevoerd. Nederland zit daar niet tussen, maar dat betekent niet dat er hier geen rewilding plaatsvindt. Nederland is zelfs een van de pioniers op dat gebied, benadrukt Liesbeth Bakker, bijzonder hoogleraar Rewilding Ecology aan Wageningen Universiteit. “In de jaren ’70 waren er al natuurbeheerders die beseften dat grote grazers eigenlijk in onze natuur thuishoren en de afstammelingen van het vroegere wilde rund en paard opnieuw introduceerden. En een van de duidelijke voorbeelden van wat rewilding is, is de natuurontwikkeling in Ruimte voor de Rivier, een grootschalig project waarbij uiterwaarden werden afgegraven en de Rijn en de Waal weer ruimte kregen om te overstromen. Het bekendste voorbeeld is de Millingerwaard. Daar zijn oude rivierstructuren hersteld en bepalen grote grazers en bijvoorbeeld de bever weer grotendeels wat er aan natuur ontstaat. Het is een voorbeeld van het ruimte geven aan natuurlijke processen in plaats van ze te beteugelen. Het was eigenlijk een soort rewilding avant la lettre.”
Sleutelrol voor roofdieren en grazers
De term rewilding is eind vorige eeuw ontstaan in Noord-Amerika, met de herintroductie van de wolf in Yellowstone National Park (zie video How wolves chage rivers) . “In Noord-Amerika wordt ingezet op 3 c’s: cores, corridors and carnivors”, zegt Bakker. “Dus zorgen voor grote natuurgebieden zoals de nationale parken, zorgen voor verbindingen daartussen en zorgen voor roofdieren die een sleutelrol spelen in het ecosysteem. In Amerika richtte zich men met name op de herintroductie van belangrijke roofdieren als de wolf. Later is dat naar Europa overgewaaid, maar daar is er een andere invulling aan gegeven. Hier waren deze roofdieren nog aanwezig en bleken ze zich dankzij bescherming ook weer opnieuw te verspreiden over het continent. Hier kwam de nadruk meer te liggen op terugbrengen van grote grazers en hun rol in het landschap.”
Niet alleen roofdieren hebben een belangrijke rol in het ecosysteem, ook gieren. In veel Europese gebieden keren ze terug. Foto: Roberto Navarro / Unsplash
Samenleven met wolven en beren
Toch vragen in Europa de grote roofdieren veel aandacht, met name om te voorkomen dat ze in conflict raken met de mens. “Op veel plekken kijken we samen met bewoners hoe ze goed kunnen samenleven met wolven en beren”, vertelt Holtjer. “In Italië staan bijvoorbeeld dorpen middenin de corridor, de verbinding tussen twee natuurgebieden. Die dorpen worden af en toe bezocht door beren, wat soms voor problemen zorgt. Daar kijken we hoe we het leefgebied buiten de dorpen kunnen verbeteren, zodat de dieren uit de dorpen wegblijven. En we werken bijvoorbeeld met imkers aan hekken om de bijenkasten, zodat de beer daar niet op zoek gaat naar honing. Door samen met dorpsbewoners hiermee bezig te zijn, merk je dat ze langzaam de beer niet meer als probleem zien en zelfs als een meerwaarde voor hun leefomgeving. Zeker als ze zelf ervaren dat de natuur juist ook voordelen met zich meebrengt, zoals werkgelegenheid. Mensen voelen zich juist heel erg betrokken bij natuurbescherming en zijn ook trots op de aanwezigheid van wilde dieren. Italiaanse hotels en winkels in het gebied plaatsen een embleem met een beer bij de deur.”
Door samen met bewoners maatregelen te nemen, komen conflicten tussen beren en mensen steeds minder voor. Foto: Zdeněk Macháček / Unsplash
Rewilding voor klimaatadaptatie
Ook Nederland kan wel een stukje wilder, vindt hoogleraar Bakker. “Je hoort vaak dat ons land daar te klein voor is, maar het is een misvatting dat rewilding betekent dat we terug moeten naar een ongerepte wildernis. Als er op kleine schaal meer ruimte komt voor natuur en natuurlijke processen is dat ook geslaagd.”
In Nederland zijn er vooral in relatie tot water veel kansen, of zelfs een noodzaak, aldus Bakker. “Herstel van overgangen van zoet naar zout bijvoorbeeld”, zegt Bakker. “Vissen gingen vroeger van zee de rivier op of andersom, maar dat is door dijken en sluizen verhinderd. In het Haringvliet staat nu de sluis op een kier, waardoor vis er deels weer doorheen kan. Het is maar een klein stapje, maar het is wel het herstellen van natuurlijke processen.
En met de klimaatverandering zullen we nog veel meer ruimte moeten geven aan onze rivieren en de zee. En als dat dan toch moet, is het toch mooi dat dat ons een kans geeft om onze natuur weer wilder te maken.”
Rewilding dicht bij huis ervaren? Nederland kent enkele kleinschalige initiatieven, te vinden op de kaart van het European Rewilding Netwerk
