Na schemertijd kruipen de meesten van ons naar binnen en knippen het licht aan. Terwijl er buiten, in het donker, van alles te beleven valt. Wist je dat duisternis zelfs onmisbaar is? Voor ons, maar ook voor de natuur. Samen met nachtambassadeur Marjolijn van Heemstra gaan we op ontdekkingstocht in het donker.
Het eerste dat je zal opvallen als je naar buiten stapt na schemertijd is… hoe licht het is! We leven in één van de meest verlichte landen ter wereld. Dat kun je goed zien als je de aarde vanuit het heelal bekijkt. Al dat licht komt door lichtvervuiling, het overmatig kunstmatig verlichten van onze omgeving. Door bijvoorbeeld lantaarnpalen, verlichting in kantoorpanden en de havens. Kunstlicht lijkt misschien onschuldig, maar heeft een negatieve impact op ons en onze omgeving. Zonde, want veel van dat licht is onnodig en het maakt ons blind voor alle pracht van de nacht.
Steeds minder sterren
Vanaf de plek waar we deze zinnen schrijven (Den Haag), zijn er bij helder weer ‘s nachts 119 sterren te zien. Ter vergelijking: op de donkerste plek van Nederland, het Dark Sky Park De Boschplaat op Terschelling, kun je bij helder weer meer dan 10.000 sterren bewonderen. De grootste lichtvervuilers van ons land zijn de kassen, met name in het Westland. Op een onbewolkte avond zie je daar met een beetje geluk slechts tien sterren.
Het besef dat we in Nederland op de meeste plekken een armzalig uitzicht op de sterrenhemel hebben, zette theatermaker en schrijver Marjolijn van Heemstra aan tot actie. ‘80 procent van de kinderen die nu in het Westen geboren worden, zullen nooit in hun leven de Melkweg in zijn volle glorie zien’, schreef ze in het stuk ‘De schaduwkant van al ons licht’ voor de Correspondent.
Met De Nacht-Wacht zet Marjolijn Heemstra zich in als nachtambassadeur | Foto: Dana van Leeuwen
Met haar project De Nacht-Wacht zet ze zich samen met andere ‘nachtwachters’ in om onze liefde voor de nachtelijke duisternis te helpen vergroten. Zo organiseerde ze al 150 nachtwandelingen op de donkerste plekken van Amsterdam. Om iedereen te laten ervaren hoe mooi de nacht is, maar ook om het belang van een donkere nacht te onderzoeken. ‘Want door al dat kunstlicht verliezen we meer dan uitzicht alleen’, aldus Marjolijn.
Gezond dankzij het donker
Het voortdurende licht dat ons - ook ‘s nachts - omringt, maakt ons moe en soms zelfs ziek. ‘Uit verschillende onderzoeken, zoals dat van Bioclock naar de effecten van lichtvervuiling, blijkt dat teveel kunstlicht ons immuunsysteem aantast’, vertelt Marjolijn. ‘Kunstlicht houdt ons lichaam actief wanneer het eigenlijk zou moeten rusten. We maken in het licht te weinig melatonine aan, een hormoon dat ons juist helpt om te slapen.’
Sinds de komst van de elektrische lamp slapen we gemiddeld 1,5 uur minder dan voorheen. Handig om meer in een dag gedaan te krijgen misschien, minder fijn als je bedenkt dat een verstoord bioritme stress, slaaptekorten en uiteindelijk gezondheidsproblemen oplevert.
Het medicijn in een oververlichte wereld? Zoek het donker op. ‘Verschillende deelnemers van onze nachtwandelingen lieten achteraf weten dat ze supergoed hadden geslapen die nacht’, zegt Marjolijn.
Echt donker wordt het in steden als Amsterdam nooit | Foto: Shane Rounce via Unsplash.com
Licht verstoort het bioritme van de natuur
Niet alleen mensen lijden onder lichtvervuiling, ook dieren. Zo vertelt Feline Zwaan, boswachter op De Boschplaat in Terschelling, in het tv-programma ‘Ruimteschip Aarde’ hoe trekvogels op zee 's nachts aangetrokken worden door kunstlicht van het booreiland. Normaal gesproken navigeren ze op de sterren, nu blijven de vogels rondjes rondom het booreiland vliegen en storten uiteindelijk uitgeput in zee.
Andere dieren komen door lichtvervuiling niet in winterslaap, gaan niet op jacht of broeden hun jongen te vroeg uit in een periode waarin er nog geen voedsel voorhanden is. De nachtvlinder is misschien wel het bekendste ‘slachtoffer’. Nachtvlinders worden aangetrokken door licht, waardoor ze beter zichtbaar zijn door andere dieren en worden opgegeten. Door verstoring van hun biologische klok eten en paren de vlinders ook minder. Het aantal nachtvlinders holt achteruit, en met hen vele andere (nacht)diersoorten.
Mag het licht uit?
Zonder kunstlicht ervaar je de nacht op z’n mooist | Foto: Marjolijnvanheemstra.nl
Het mag duidelijk zijn: een natuurlijk dag-en-nachtritme is voor de natuur (inclusief mensen) van levensbelang. Maar hoe zorgen we dat de nacht weer donker wordt? In je eigen huis kun je zorgen dat je onnodige lichten uitdoet, maar in de openbare ruimte is dat een tikje lastiger. Toch kun je als particulier invloed uitoefenen.
Zie je onnodige (kantoor)verlichting aan staan, dan kun je die lichthinder doorgeven aan het meldpunt van de Natuur- en Milieuorganisaties. Zij nemen contact op met organisaties met het verzoek iets aan het licht te doen.
Je kunt ook ieder jaar op een zaterdag eind oktober meedoen aan de Nacht van de Nacht, een initiatief van de Nederlandse provinciale milieufederaties. Op deze avond en nacht doven gemeentes, bedrijven en huishoudens hun verlichting om aandacht te vragen voor lichtvervuiling en energiebesparing. Nacht van de Nacht ontwierp een methode om als particulier lichtvervuiling tegen te gaan.
Of volg de tips en inspiratie die Marjolijn deelt op haar website en ontdek hoe verhelderend het doven van licht kan zijn!