Lichtvervuiling: wat is het en wat kunnen we er aan doen?

Wat is lichtvervuiling?

Lichtvervuiling is het overmatig verlichten van de omgeving in de nacht. Als je de aarde vanuit het heelal bekijkt, zie je dat Nederland één van de meest verlichte landen ter wereld is. Dit neemt jaarlijks ook nog eens toe: de hemel boven Nederland wordt elk jaar 5 tot 9 procent lichter. Wereldwijd is dat ongeveer 2 procent.

Oorzaken van lichtvervuiling

Lichtvervuiling ontstaat dus door het overmatig, kunstmatig verlichten van de omgeving. De grootste veroorzakers van lichtvervuiling zijn:

• Glastuinbouw – Nederland is één van de grootste exporteurs van landbouwproducten ter wereld (op de Verenigde Staten na). Daar zijn we trots op, maar het kunstmatige verlichten van de kassen is een grote veroorzaker van lichtvervuiling in Nederland.
• Weg- en straatverlichting – Openbare verlichting van straten en publieke ruimtes is een grote bron van lichtvervuiling. Wist je dat er in Nederland zo’n 3,5 miljoen (!) lantaarnpalen onze straten verlichten?
• Reclameverlichting – In de huidige 24-uurseconomie biedt ook de nacht kansen voor bedrijven om hun producten aan de man te brengen. Reclameverlichting is daarmee ook een belangrijke veroorzaker van lichtvervuiling.   
• Sierverlichting – Het ziet er fantastisch uit: nachtelijk verlichte monumenten, musea, bruggen en andere bezienswaardigheden. Toch wordt deze sierverlichting ook aangemerkt als een grote boosdoener als het gaat om lichtvervuiling. 
• Terreinverlichting - Veel terreinen worden ’s nachts verlicht om inbraken te voorkomen. Denk hierbij aan parkeergarages, bedrijventerreinen, sportvelden, bouwterreinen etc. Dit wordt vaak gedaan door middel van hoge verlichtingspalen, waardoor er ook een groot deel van de omgeving (onnodig) wordt verlicht. Daarmee is terreinverlichting ook een belangrijke bron van lichtvervuiling.

De gevolgen van lichtvervuiling

Een voor velen direct herkenbaar (en jammerlijk) gevolg van lichtvervuiling is dat we op veel plaatsen in Nederland niet meer kunnen genieten van de sterrenhemel. Waar we 100 jaar geleden in de stad nog makkelijk de Melkweg konden zien, is deze inmiddels voor 60% van de Europeanen - en zelfs 80% van de Amerikanen - onzichtbaar geworden. Maar misschien is dat nog wel onze minst grote zorg…

De gevolgen van lichtvervuiling op onze gezondheid

Door overmachtige belichting tijdens de nachturen wordt ons slaapritme verstoord. Sinds de komst van de elektrische lamp slapen we al 1,5 uur minder dan voorheen! Het hormoon melatonine speelt hierin een belangrijke rol. Melatonine – ook wel het slaaphormoon genoemd – wordt aangemaakt wanneer het donker wordt en zorgt ervoor dat je in slaap valt.

Kunstmatige verlichting zorgt voor een verstoring van dit proces. Bij te veel blootstelling aan kunstmatig licht – vooral blauw licht – kan je op den duur zelfs slaapstoornissen ontwikkelen.

De gevolgen van lichtvervuiling op de natuur

Lichtvervuiling verstoort niet alleen de biologische klok van de mens, ook de natuur heeft last van overmatig licht. Zo is gebleken dat sommige planten niet, of afwijkend, groeien bij blootstelling aan te veel licht. Ook hebben verschillende onderzoeken aangetoond dat lichtvervuiling bij dieren leidt tot verandering in trek- en broedgedrag.

De nachtvlinder is misschien wel het bekendste ‘slachtoffer’ van lichtvervuiling in Nederland. De populatie van nachtvlinders gaat al jaren achteruit en lichtvervuiling wordt gezien als de belangrijkste oorzaak. Nachtvlinders worden namelijk aangetrokken door licht, waardoor ze beter zichtbaar zijn en zo sneller ten prooi vallen aan andere dieren. Ook heeft onderzoek aangetoond dat te veel licht de biologische klok van de nachtvlinder verstoort, waardoor ze minder gaan eten en minder paren. 

Maar er zijn meer dieren die last hebben van lichtvervuiling. Zo raken trekvogels 's nachts gedesoriënteerd door kunstmatige verlichting en komen sommige dieren te vroeg uit hun winterslaap, waardoor uitputting en sterfte van deze dieren op de loer ligt. 

Kortom, lichtvervuiling is niet alleen schadelijk voor onze eigen gezondheid, maar tast ook de biodiversiteit aan in Nederland. 

Welke maatregelen kunnen we treffen tegen lichtvervuiling?

Hoe kunnen we lichtvervuiling terugdringen? Op landelijk niveau zouden we enkele maatregelen kunnen nemen als:

• Straat-, sier- en reclameverlichting tussen bepaalde uren (op onnodige plaatsen) uitschakelen
• Lichtbronnen efficiënter inzetten: minder lichtbronnen of minder grote lichtbronnen plaatsen waar dat kan
• Lichten zo veel mogelijk dimmen
• Gewone lampen vervangen voor lampen die aangaan op bewegings- of warmtesensoren (op plaatsen waar dit kan)

Maar je kan ook zelf actie ondernemen! Hier volgen enkele tips:

• Kijk om je heen waar je zelf het licht uit kan doen of kan dimmen. Denk hierbij niet alleen aan jouw eigen woning, maar bijvoorbeeld ook op je werk of sportclubs. Heb je dit zelf niet in de hand? Kijk dan eens wie je hierop aan zou kunnen spreken en probeer samen tot een alternatief te komen.
• Maak eens een wandeling door de stad waarin je woont. Waar brandt er volgens jou te veel (onnodig) licht? Maak er foto's van en probeer hiermee een gesprek aan te knopen met de verantwoordelijke persoon bij de gemeente. Wil je tips voor hoe je dit aan kunt pakken? Kijk dan hier!
• Doe het licht uit tijdens Earth Hour op 28 maart van 20.30 tot 21.30 uur en draag je steentje bij aan bewustwording rondom lichtvervuiling op deze dag.
• Doe het licht uit óf organiseer een activiteit als particulier of als bedrijf tijdens de 'Nacht van de Nacht' op 24 oktober 2020. Kijk hier voor meer inspiratie van wat je zou kunnen doen.