Schoon water is van levensbelang voor planten, dieren en mensen. Het speelt een centrale rol in de voedselvoorziening, de biodiversiteit en onze vrijetijdsbesteding. Door klimaatverandering en vervuiling staat de Nederlandse waterkwaliteit onder steeds grotere druk. Dit heeft negatieve gevolgen voor ons allemaal.
Daarom is het van belang om continu te meten hoe schoon ons water. Wanneer dit ondermaats is, moeten we in actie komen. Traditionele methodes zoals het testen van monsters in het lab kosten veel tijd en geld, maar de natuur heeft een betere oplossing. Zo wordt de waterkwaliteit in Warschau, de hoofdstad van Polen, gemonitord en bewaakt door mosselen. Een oplossing voor vroegtijdige detectie van de slechte waterkwaliteit in Nederland?
Meten is weten. Om erachter te komen hoe schoon het water bij jou in de buurt is, moet je een watermonster nemen en deze in een laboratorium laten onderzoeken | Foto: Wikimedia Commons
Waarom is een goede waterkwaliteit belangrijk?
Schoon water is een bron van leven. Roel Nozeman, biodiversiteitsexpert bij ASN Bank, legt uit: “Schoon water is water met zuurstof. En zonder dierlijke mest, bestrijdingsmiddelen, rioolafval en medicijnresten. Je denkt misschien vooral aan ons drinkwater. Maar we gebruiken water ook om gewassen te besproeien en als zwemwater”.
Maar dat is niet het enige, legt Roel uit: “Vliegende insecten zoals bijen zijn deels afhankelijk van een goede waterkwaliteit. Zij zijn onmisbaar omdat ze ons voedsel bestuiven en belangrijk zijn voor het ecosysteem dat ons in leven houdt."
Vervuild water kan leiden tot ziekten bij mens en dier. Dit kan bijvoorbeeld door huidcontact van blauwalg of door het inslikken van vervuild water. Veel voorkomende gezondheidsklachten zijn maagdarminfecties, huidklachten, oor- en oogontstekingen en griep. Check daarom voordat je gaat zwemmen altijd de waterkwaliteit van de zwemlocatie op Zwemwater.nl.
De Nederlandse waterkwaliteit staat onder grote druk: 99% van al het oppervlaktewater voldoet niet aan de ecologische waterkwaliteitseisen. | Foto: Paul van de Velde via Flickr
De huidige stand van de Nederlandse waterkwaliteit
Hoe goed of slecht het water is wordt bepaald door twee eigenschappen: de chemische waterkwaleit (de samenstelling van het water) en de ecologische waterkwaliteit (de hoeveelheid voedingsstoffen, planten en dieren die in het water zitten).
ASN Bank en Natuur & Milieu zijn in 2019 begonnen met een burgeronderzoek naar de kwaliteit van het Nederlandse oppervlaktewater. Daaruit blijkt dat het Nederlandse water een dikke onvoldoende scoort. Zo voldoet 99% van het oppervlaktewater niet aan de ecologische waterkwaliteitsnormen van de Kaderrichtlijn Water (KRW).
Met de chemische waterkwaliteit is het niet veel beter gesteld: 58% is ondermaats. Omdat veel van het Nederlandse water in beken, sloten en grachten buiten de huidige rapportages vallen kan de watervervuiling hier onbelemmerd doorgaan. En dat terwijl deze wateren ruim een derde van het totale water in Nederland vormt!
De slechte Hollandse waterkwaliteit wordt verergerd door klimaatverandering. Zo leidt extreme droogte tot de verzilting van kustgebieden, door een tekort aan zoet regen- en smeltwater. Dit is niet alleen schadelijk voor de natuur, maar vormt ook een bedreiging voor de landbouw en de leefomgeving van zoetwatervissen.
Eén van de grootste veroorzakers van de slechte waterkwaliteit in Nederland was het lozen van afvalwater. | Foto: Wikimedia Commons
Waterkwaliteit meten met mosselen
Het testen van de waterkwaliteit kost veel tijd en geld, waardoor veel van ons water niet of nauwelijks wordt getest. Er moeten regelmatig monsters van het water worden genomen die vervolgens in een lab worden geanalyseerd. Aan de hand van deze resultaten wordt bepaald of er sprake is van alarmerende verontreiniging.
Idealiter wil je vroegtijdig veranderingen in de waterkwaliteit opmerken. Biomonitoring, online bewaking met behulp van biologische meetsystemen, biedt hierbij een uitkomst. In Warschau, de hoofdstad van Polen, wordt deze techniek al toegepast. Hier wordt de waterkwaliteit met behulp van mosselen gemonitord.
Het klinkt misschien een beetje gek, maar mosselen zijn de ideale waarnemers van waterverontreiniging. De dieren zijn namelijk helemaal afgestemd op hun leefomgeving. In schoon water openen en sluiten de mosselen hun schelpen in een herhaald patroon: ze staan meestal open om zich te voeden en gaan af en toe een tijdje dicht. Wanneer de waterkwaliteit slecht is, of afwijkt van wat ze gewend zijn, laten de mosselen een ander bewegingspatroon zien dat sterk afwijkt: het steeds minder ver openen van de schelpen en uiteindelijk het compleet sluiten van de schelpen voor een langere periode.
Een Tumblr-gebruiker legt uit hoe het in de Poolse hoofdstad in z’n gang gaat: “[Warschau] haalt zijn water uit een nabijgelegen rivier. In de hoofdwaterpomp zijn 8 mosselen die een trekker aan hun schelpen hebben bevestigd. Als het water te giftig wordt, gaan ze dicht en sluiten de trekkers de watervoorziening van de stad automatisch af.” Er is zelfs een documentaire over gemaakt, genaamd Fat Kathy. De trailer vind je hier.
8 van deze ingenieuze mosselen bewaken en monitoren de waterkwaliteit van zo'n 8 miljoen Polen | Foto: Fat Kathy
Van gewone mossel tot waarnemer van de waterkwaliteit
Er komt wat bij kijken voordat een mossel kan worden ingezet als waterkwaliteitmeter. Nadat de weekdieren zijn verzameld, ondergaan ze een acclimatisatieproces in een laboratorium. Gedurende twee weken bepalen wetenschappers de natuurlijke opening van hun schaal. Per uur kan het schelpdier 1,5 liter water filteren en de kwaliteit ervan analyseren.
Als er teveel giftige stoffen in het water zitten, sluiten de schelpen en isoleren ze zich. Dit activeert automatisch een alarm dat de watervoorziening van de stad afsluit. Wanneer het water weer schoon is en de mosselen open gaan, gaat de pomp weer open.
Om te voorkomen dat de weekdieren wennen aan het vieze water, gaan ze na slechts drie maanden met pensioen. Nadat hun werk erop zit, worden ze teruggevoerd naar dezelfde plek waaruit ze zijn gehaald. Ook worden ze gemarkeerd door de wetenschappers, zodat ze niet telkens dezelfde mosselen pakken.
Volgens het Poolse waterleidingbedrijf Warsaw Waterworks, dat de hoofdwaterpomp beheert, is deze biomonitoring de effectiefste bewezen manier om de waterkwaliteit te bewaken. De mosselen leven tot 50 jaar, werken 24/7 en leven in hun natuurlijk habitat. Volgens het bedrijf bewaken de mosselen bewaken de waterkwaliteit van meer dan 8 miljoen mensen in Polen.
