De afgelopen twee jaar hebben we dankzij corona al even mogen proeven aan een vuurwerkverbod. Maar hoe slecht is vuurwerk eigenlijk voor het milieu, en hoe haalbaar is het dat zo’n verbod er ook echt komt?
De één haat het, voor de ander is zelf vuurwerk afsteken het hoogtepunt van het jaar. Toch lijkt een verbod op consumentenvuurwerk steeds reëler te worden. GroenLinks en de Partij voor de Dieren wachten niet op plannen van het kabinet, maar komen zelf met een initiatief tot een vuurwerkverbod. De wet is inmiddels gecheckt door de Raad van State, en is nu klaar voor behandeling door de Tweede Kamer. Dat betekent dat het vuurwerkverbod komende oud & nieuw al van kracht zou kunnen zijn.
Dit betekent het vuurwerkverbod
Als het wetsvoorstel wordt aangenomen, komt er straks een algeheel verbod op consumentenvuurwerk, mét een kleine uitzondering. Dat betekent dat je dan alleen nog vuurwerk uit de categorie F1, zoals sterretjes en grondbloemen, kunt afsteken. De verkoop, het bezit en het afsteken van vuurwerk van type F2 en F3, zoals vuurpijlen en knalvuurwerk, wordt dan verboden. Wel zal er extra ruimte komen voor professionele vuurwerkshows en krijgen gemeentes geld om dit te organiseren.
Foto: Rathnahar Sriom via Pexels
Veel mensen hebben elk jaar weer last van het vuurwerk. De initiatiefnemers van het wetsvoorstel noemen bijvoorbeeld de slachtoffers die in de ziekenhuizen terechtkomen, hulpverleners die vuurwerk naar zich toe gegooid krijgen, de schade door brandjes en vernieling. Maar ook de schade aan natuur en milieu is een belangrijke reden om vuurwerk te verbieden.
Hoe slecht is vuurwerk voor het milieu?
Hoe groot de impact op het milieu is, hangt af van het type vuurwerk. Knalvuurwerk kan gevaarlijk zijn en is behoorlijk heftig voor dieren, denk aan honden die van schrik weglopen, en ook voor bijvoorbeeld mensen met PTSS-klachten. Maar de milieu-impact van die knallers is relatief laag.
Voor siervuurwerk is dat een ander verhaal. Het bevat naast buskruit ook zware metalen zoals barium, strontium en koper die zorgen voor de mooie kleuren en geluiden. Die zware metalen komen na het afsteken in het milieu terecht. Ook komt er bij het afsteken van siervuurwerk meer rook en dus fijnstof vrij. Zowel zware metalen als fijnstof zijn slecht voor de gezondheid en voor het milieu.
Zware metalen: slecht voor het milieu en voor ons
Op zichzelf zijn zware metalen niet goed of slecht. Van nature komen die metalen in kleine concentraties gewoon voor in de natuur. Maar door industrie, transport en bij het verbranden van fossiele brandstoffen, komen er te hoge concentraties in het milieu terecht. Vuurwerk maakt dat probleem alleen maar groter.
Het RIVM berekende dat ongeveer 10% van de zware metalen uit vuurwerk in de lucht terecht komt. De rest verdwijnt in het riool of komt na 1 januari via regen- en afvalwater van rioolzuiveringsinstallaties in de bodem en het oppervlaktewater terecht. Daar kan het zich ophopen in bijvoorbeeld planten, gewassen, vee en vissen - zodat wij die via voeding weer binnen kunnen krijgen. Je kent dit probleem misschien al van het kwik dat zich in vissen nestelt. Met name in kleine riviertjes en meren kunnen de metalen uit vuurwerk moeilijk wegstromen.
Hoeveel schade die zware metalen aan kunnen richten, is niet heel precies te zeggen. Maar dat het niet gezond is, is wel zeker. Na één oud & nieuw valt de impact nog mee, maar door het decennialang afsteken van vuurwerk hopen de zware metalen op in het milieu en dus in ons voedsel. Volgens het Voedingscentrum kunnen ze vervolgens schade toebrengen aan de nieren, lever, hersenen en het zenuwstelsel. Langdurige blootstelling aan bijvoorbeeld cadmium (dat komt veel voor in illegaal vuurwerk) verhoogt de kans op huid- en longkanker.
Piekwaarden fijnstof door vuurwerk
Van zware metalen merken veel mensen niet direct de nadelen. Voor de rook uit vuurwerk is dat een ander verhaal. Die rook zit vol met kleine deeltjes, ook wel fijnstof genoemd, die in je longen terechtkomen. Fijnstof wordt niet alleen uitgestoten door vuurwerk, maar ook door de industrie en verkeer, en door bijvoorbeeld houtkachels en door de veehouderij. Het aandeel fijnstof in de lucht door vuurwerk wordt alleen wel steeds groter. Want sinds 1990 steken we steeds meer vuurwerk af, terwijl er op andere plekken minder fijnstof wordt uitgestoten, bijvoorbeeld dankzij roetfilters.
Om een beeld te geven van de impact van vuurwerk op de hoeveelheid fijnstof: op een normale dag ‘hangt’ er gemiddeld ongeveer 20 microgram fijnstof per kubieke meter in de lucht. Op een oud & nieuw kan de piekwaarde oplopen tot 1000 microgram per kubieke meter. Alles boven de 50 microgram wordt gezien als slecht voor de gezondheid.
Vuurwerk zorgt voor fijnstof in de lucht - ontzettend ongezond. Foto: Alvar Reyes via Unsplash
Alle remmen los met oud & nieuw
Maar is dat erg? "Fijnstof is ontzettend ongezond," zegt Paulien van der Geest van Milieu Centraal. “Kinderen, ouderen en mensen met luchtwegaandoeningen maar ook met hart- en vaatziekten krijgen er extra last van kortademigheid en moeten en moeten bij hoge fijnstofconcentratries door vuurwerk echt naar adem happen. Dat is een aanzienlijk deel van de bevolking.”
Bovendien is er volgens Van der Geest een Schone Lucht Akkoord: “Daarin streven gemeente naar een gezondheidswinst van 50%. In dat opzicht is vuurwerk afsteken wel gek. We doen op allerlei plekken ons best om de lucht zo schoon mogelijk te houden, maar met oud & nieuw gaan alle remmen los.”
Vuurwerkafval en geluidsoverlast
Wat het RIVM niet meet maar wat wél in het milieu terecht komt, is het vuurwerkafval. “Er wordt ongeveer tien miljoen kilo afval geveegd na een gemiddelde oud & nieuw”, zegt Van der Geest. “Het is belangrijk dat alles snel wordt opgeruimd. Hoe langer met name onverbrande delen blijven liggen, hoe groter de kans dat de zware metalen alsnog in het milieu terecht komen, bijvoorbeeld via regen. Ook de plastics uit sommige vuurwerksoorten valt uiteen en komt in de natuur terecht, waar het nauwelijks vergaat.”
Foto door meineresterampe via Pixabay
Verder zegt Van der Geest dat we ook geluidsoverlast niet moeten uitvlakken. “Ook dat is onderdeel van de milieuschade. Het is niet alleen vervelend voor mensen en huisdieren, maar het heeft ook impact op wilde dieren.” Uit metingen blijkt bijvoorbeeld dat vogels gedesoriënteerd raken van het vuurwerk, en uit blinde paniek tegen ramen en hoogspanningskabels vliegen.
Wat leverde het eerder (tijdelijke) vuurwerkverbod op?
De oud & nieuw van 2020-2021 leverde de eerste gegevens op over hoe de wereld eruit kan zien met een vuurwerkverbod. Hoewel er alsnog veel vuurwerk de lucht in werd geknald was het verschil goed merkbaar. Behalve dat er 70% (!) minder vuurwerkslachtoffers waren, was ook de luchtvervuiling een stuk minder. Waar het jaar ervoor nog een fijnstofpiek van ruim 600 microgram per kubieke meter werd gemeten, was dat de eerste uren van 2021 “maar” ongeveer 250 microgram.
Lost een vuurwerkverbod dan al onze problemen op? Dat ligt eraan, ziet ook Milieu Centraal. “Naleving en handhaving zijn belangrijk,” zegt Van der Geest. De afgelopen twee jaar werd er ondanks een verbod toch veel afgestoken. De winst die we boeken hangt af van hoeveel illegaal vuurwerk er straks toch de lucht ingaat en hoeveel professioneel vuurwerk er wordt afgestoken.”
Deur vuurwerkverbod staat op een kier
Of de Tweede Kamer voor de wet gaat stemmen, is nog onzeker. Een eerdere motie van de BoerBurgerBeweging om voorlopig geen vuurwerkverbod in te voeren werd eind december door een grote meerderheid van de Tweede Kamer afgewezen. De deur naar een verbod staat dus in elk geval op een kier.
Ook lijken de geesten wel rijp te zijn voor verandering. Verschillende stichtingen en belangenorganisaties hebben al petities in het leven geroepen om de druk op de politiek te vergroten. Een meerderheid van ongeveer twee derde van de Nederlanders is inmiddels voor een algeheel verbod op consumentenvuurwerk.
Wat kun je zelf doen?
Vuurwerkverbod of niet, je kunt zelf meehelpen om de impact van vuurwerk op het milieu te verkleinen. Steun je het verbod, dan kun je bijvoorbeeld de komende gemeenteraadsverkiezingen stemmen op een partij die zich hard maakt voor een verbod. Ook kun je je nog steeds aansluiten bij het vuurwerkmanifest.
Mocht het verbod er niet van komen, en je wil toch graag vuurwerk afsteken, dan kun je met deze tips de milieu-impact beperken:
- Het ligt voor de hand, maar steek alleen toegestaan vuurwerk af. Illegaal vuurwerk bevat vaak meer zware metalen en giftige stoffen.
- Vermijd vuurwerk waar plastics in zitten verwerkt, zoals knetterballen en rotjes in plastic hulzen.
- Organiseer samen met buurtgenoten een gecontroleerde, veilige “vuurwerkshow”. Steek zelf minder af en kijk samen.
- Ruim je vuurwerkafval zo snel mogelijk op, organiseer schoonmaakacties met je buren.
