Duurzame kieswijzer

Economie

Met onze portemonnee stemmen we elke dag. Met het geld dat je uitgeeft, laat je zien wat je belangrijk vindt. Koop je producten die met respect voor mens, dier en milieu zijn gemaakt? En wat doe je met een product als het stuk gaat? Het kan soms voelen als té veel verantwoordelijkheid. En voor jou als individuele consument is dat het ook.

Dat is waar de politiek om de hoek komt kijken. Onze regering kan namelijk bepalen welke producten wel en niet in Nederland mogen worden verkocht. Zij kunnen wetten opstellen die ervoor zorgen dat onze producten uit veilige materialen bestaan die goed te recyclen zijn. Of dat producten onder eerlijke omstandigheden worden gemaakt, zonder dat de makers worden uitgebuit. Zo hebben onze politieke leiders de macht om een eerlijke en circulaire economie vorm te geven. En hoef jij dat niet allemaal zelf uit te zoeken voordat je iets in je winkelmandje legt.

Stem tijdens de Tweede Kamerverkiezingen op een partij die past bij wat jíj belangrijk vindt. Lees hieronder hoe de politieke partijen denken over onze stellingen over economie. 

Eens

De partij is het eens met de stelling

Neutraal

De partij is het niet eens of oneens met de stelling

Oneens

De partij is het niet eens met de stelling

Geen antwoord

De partij heeft geen reactie gegeven op de stelling

Stelling 1

In de prijs van producten moeten alle kosten zijn meegenomen, ook die van klimaat- en milieuschade en leefbaar loon
Antwoorden
  • BBB Oneens
  • CDA Eens
  • ChristenUnie Eens
  • D66 Eens
  • GroenLinks-PvdA Eens
  • Partij voor de Dieren Eens
  • SP Oneens
  • Volt Eens
  • VVD Oneens
  • Nieuw Sociaal Contract Geen antwoord
  • PVV Geen antwoord
CDA

Het CDA vindt vanuit het principe van ‘de vervuiler betaalt’ dat de negatieve effecten van producten op onder andere het milieu en klimaat zoveel mogelijk terug te zien zouden moeten zijn in de kosten van een product. De verantwoordelijkheid voor de prijs van producten ligt in eerste instantie bij de producenten. Dat neemt niet weg dat het beprijzen van bijvoorbeeld de uitstoot van CO₂ al gebeurt met onder andere de CO₂-heffing industrie.

ChristenUnie

De ChristenUnie wil dat in de prijs de ware kosten worden meegenomen en niet afgewenteld op natuur of kwetsbare mensen.

D66

Voor D66 geldt het principe dat de vervuiler betaalt. Wij zetten ons in voor zogenaamde eerlijke prijzen voor producten en diensten. We willen aan de andere kant dat de duurzame keuze ook de goedkope keuze is, zodat we groen gedrag belonen. Verder willen we de lonen en uitkeringen verhogen, zodat mensen eventuele prijsverhogingen ook echt kunnen betalen.

GroenLinks-PvdA

Voor klimaat- en milieuschade moet een eerlijke prijs worden betaald. Daarom bouwen we fossiele subsidies af en willen we een ambitieuzere en effectievere CO₂-heffing We stimuleren groen ondernemerschap juist. We belonen werkgevers die mensen in vaste dienst nemen en we ondersteunen kleine ondernemers bij loondoorbetaling bij ziekte. Bedrijven die hun aandeel willen leveren aan een circulair, klimaatneutraal en natuur inclusief Nederland, kunnen eveneens op onze steun rekenen.

Partij voor de Dieren

De Partij voor de Dieren wil dat duurzame en eerlijke producten voor iedereen betaalbaar worden en dat maatschappelijke schade aan milieu, klimaat, dierenwelzijn, en gezondheid worden doorberekend in de prijs van producten. Door enerzijds diervriendelijke, ecologisch en sociaal verantwoorde producten te stimuleren, en anderzijds een prijs te zetten op negatieve maatschappelijke effecten, worden gezonde, diervriendelijke en duurzame producten de goedkopere optie. Zo brengen we de btw op groente, fruit, granen, peulvruchten en noten naar het nultarief, en verbieden we stuntprijzen voor vlees en zuivel, zoals kiloknallers. Zo worden consumenten gestimuleerd om voor duurzame en diervriendelijke producten te kiezen.

Volt

Er komt een Europees ecolabel dat duurzaamheidseisen meeneemt en bepaalt wat een eerlijke prijs is voor een product.

BBB

BBB steunt een rechtvaardige kostenverdeling gerelateerd aan energiegebruik en milieuschade, alsook transparantie en betaalbaarheid in energiebeleid. Ze pleiten voor een CO2-heffing op transport en investeringen in duurzame energie, wat aansluit bij de stelling dat alle kosten in de prijs moeten zijn meegenomen.

SP

Wij vinden dat de kosten voor milieuschade en leefbaar loon door de grote bedrijven moeten worden betaald. Vorig jaar hebben bedrijven 327 miljard euro winst kunnen maken. Zij moeten zelf opdraaien voor de schade aan het milieu en mensen fatsoenlijk voor hun werk betalen. De kosten van gewone mensen mogen hier niet voor stijgen.

VVD

In het algemeen is het wel verstandig zoveel mogelijk te voorkomen dat kosten worden afgewenteld op de maatschappij en om duurzame verdienmodellen (bijv. in de landbouw) mogelijk te maken. Daarbij willen we vervuiling zoveel mogelijk bij de bron belasten, zoals bij CO₂-uitstoot ook gebeurt. Er is geen eenduidige methode om dit voor alle producten te doen, zeker als rekening wordt gehouden met de marktmacht in bepaalde sectoren om kosten af te wentelen op de consument of kleinere bedrijven in de keten.

Nieuw Sociaal Contract

Geen antwoord

PVV

Geen antwoord

Stelling 2

Reclame voor klimaatonvriendelijke producten zoals vliegen of vlees eten moet worden verboden
Antwoorden
  • BBB Oneens
  • CDA Oneens
  • ChristenUnie Eens
  • D66 Oneens
  • GroenLinks-PvdA Eens
  • Partij voor de Dieren Eens
  • SP Eens
  • Volt Eens
  • VVD Oneens
  • Nieuw Sociaal Contract Geen antwoord
  • PVV Geen antwoord
ChristenUnie

De ChristenUnie is tegen ‘fossiele’ reclame.

GroenLinks-PvdA

Veel reclames beïnvloeden onze consumptie in negatieve zin. Per 2025 willen we een verbod op fossiele reclames.

Partij voor de Dieren

We werken toe naar alleen nog reclame voor gezonde producten. Gezondheid slaat daarbij niet alleen op het individu, maar ook op onze leefomgeving en de anderen met wie we de aarde delen. We stoppen met misleidende communicatie, verhullende termen en verspilling van belastinggeld aan reclame voor de vee-industrie. We verbieden reclame voor dierlijke en fossiele producten, en er komt een waarschuwing op verkooppunten van fossiele brandstof, vliegreizen, cruisereizen en voertuigen met een fossiele brandstofmotor. Ook kindermarketing en reclame voor alcohol schaffen we af.

SP

De SP vindt dat bedrijven te veel geld uitgeven aan marketing, en dat dit bovendien betaald wordt door de consument.

Volt

Reclame voor het gebruik van fossiele brandstoffen moet verboden worden. En daarnaast komt er een verbod op supermarktaanbiedingen op vlees.

BBB

Reclameverboden beperken de vrije markt en keuzevrijheid. Beter is het stimuleren van bewustwording en duurzame alternatieven, zodat consumenten geïnformeerd kunnen kiezen zonder restrictieve maatregelen.

CDA

Het CDA staat voor een ambitieus, maar realistisch klimaatbeleid. Het verbieden van ‘fossiele reclame’ valt daar niet onder, omdat het niet uitvoerbaar is als de overheid moet bepalen welk product wel klimaatvriendelijk is en welk product niet. Het CDA is wel voor streng optreden tegen greenwashing, bijvoorbeeld als bedrijven misleidende duurzaamheidsclaims doen.

D66

Een reclameverbod roept ingewikkelde vraagstukken op over de grens wat wél en wat niet verboden moet worden. Zo is bijvoorbeeld de kledingindustrie vervuilender dan de lucht- en scheepvaart bij elkaar. D66 wil snel verduurzamen. Een verbod op reclames gaat daar niet per se bij helpen en zorgt voor veel gedoe. D66 wil de aandacht richten op échte verandering om uitstoot omlaag te brengen.

VVD

De overheid moet terughoudend zijn met het reguleren van reclame en zeker met het verbieden ervan. Het is immers een hellend vlak: wie bepaalt wat een fossiele reclame is? We geloven niet dat het verbieden van specifieke reclame-uitingen de verduurzamingsdoelen dichterbij brengt.

Nieuw Sociaal Contract

Geen antwoord

PVV

Geen antwoord

Stelling 3

Er moet een wet komen die een bedrijf verplicht misstanden in eigen productieketen op te lossen (zoals kinderarbeid en milieuschade)
Antwoorden
  • BBB Eens
  • CDA Eens
  • ChristenUnie Eens
  • D66 Eens
  • GroenLinks-PvdA Eens
  • Partij voor de Dieren Eens
  • SP Eens
  • Volt Eens
  • VVD Eens
  • Nieuw Sociaal Contract Geen antwoord
  • PVV Geen antwoord
BBB

Voor een wet die bedrijven verplicht misstanden zoals kinderarbeid en milieuschade in hun productieketen aan te pakken, is een zorgvuldige afweging nodig tussen regelgeving en de complexiteit van internationale ketens. Transparantie en verantwoordelijkheid zijn cruciaal.

CDA

Het CDA is voorstander van bindende en vrijwillige maatregelen, in lijn met de internationale OESO-richtlijnen, om maatschappelijk verantwoord ondernemen de norm te maken. Dit regelen wij op een Europees niveau en moet worden meegenomen in de handels- en klimaatverdragen.

ChristenUnie

De ChristenUnie heeft hierin het voortouw genomen door een initiatiefwet Verantwoord en Duurzaam Internationaal Ondernemen.

D66

Om ook in de toekomst ons geld over de grens te kunnen verdienen, dient handel zo eerlijk en duurzaam mogelijk te zijn. Daarom is het van belang dat er zo snel mogelijk goede regels komen die bedrijven duidelijkheid bieden over de verantwoordelijk die zij hierin dragen, gecombineerd met beleid dat deze bedrijven ook helpt om aan die verantwoordelijkheid te kunnen voldoen.

GroenLinks-PvdA

Het is belangrijk dat grote bedrijven zoveel mogelijk zelf verantwoordelijk worden gehouden aan de misstanden die ze aanrichten, zoals kinderarbeid en milieuschade. Er komt er een Nederlandse wet voor internationaal duurzaam en verantwoord ondernemen. Deze wet dient in lijn te zijn met de door de OESO opgestelde richtlijn voor de zorgplicht van bedrijven.

Partij voor de Dieren

Er komt bindende Nederlandse IMVO-wetgeving in lijn met internationale richtlijnen voor bedrijven en mensenrechten van de OESO en de Verenigde Naties. De wetgeving verplicht bedrijven om schending van mensenrechten (inclusief kinderrechten), milieuvervuiling, aantasting van dierenwelzijn en biodiversiteitsverlies in hun productieketens te identificeren, te voorkomen en aan te pakken. Er komen geen uitzonderingen voor bepaalde sectoren, zoals de financiële sector. Ook moeten bedrijven bijdragen aan herstel van schade. In de wetgeving komen extra verplichtingen voor bedrijven die actief zijn of zakenrelaties hebben in conflict-en hoogrisicogebieden. De IMVO-wetgeving zal ervoor zorgen dat Nederlandse bedrijven in het buitenland niet bijdragen aan landroof en andere vormen van landongelijkheid. Ook op Europees niveau zetten we ons voor dergelijke wetgeving in.

SP

Bedrijven moeten verantwoordelijk worden gemaakt voor de schade die zij toebrengen aan het milieu en voor goede arbeidsvoorwaarden. De SP is mede-indiener van de initiatiefwet voor verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen (WVDIO). Die wet houdt in dat bedrijven die in het buitenland actief zijn verantwoordelijk zijn voor goede werkomstandigheden en het verminderen van milieuschade, ook in hun toeleveringsketen.

Volt

Er komt Europese wetgeving om het klimaat en mensenrechten te waarborgen bij productieprocessen. Ook buiten de EU hebben bedrijven zich hieraan te houden als ze in de EU willen handelen.

VVD

We zetten ons in voor gelijke Europese regels voor internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen in plaats van nationale regels. We verwachten van bedrijven dat zij hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen, in Nederland zelf en over de grens. Tegelijkertijd willen we dat wettelijke eisen aan Nederlandse bedrijven daarbij realistisch zijn.

Nieuw Sociaal Contract

Geen antwoord

PVV

Geen antwoord

Stelling 4

Dierlijke ingrediënten en producten moeten duurder zijn dan de plantaardige alternatieven
Antwoorden
  • BBB Neutraal
  • CDA Oneens
  • ChristenUnie Eens
  • D66 Eens
  • GroenLinks-PvdA Neutraal
  • Partij voor de Dieren Eens
  • SP Oneens
  • Volt Eens
  • VVD Oneens
  • Nieuw Sociaal Contract Geen antwoord
  • PVV Geen antwoord
ChristenUnie

De ChristenUnie wil BTW op groenten en fruit op 0, waardoor vlees en zuivel in een hogere categorie vallen. Daarnaast wil de ChristenUnie een ‘ketenheffing’ voor voor dierlijke producten, suiker, veevoer, kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen.

D66

D66 zet zich dan ook in om het BTW op groente en fruit naar nul te brengen en heeft in haar verkiezingsprogramma een voedselvisie die meer plantaardig en gezond eten stimuleert.

Partij voor de Dieren

De Partij voor de Dieren wil dat duurzame en plantaardige producten voor iedereen betaalbaar worden en dat maatschappelijke schade aan milieu, klimaat, dierenwelzijn, en gezondheid worden doorberekend in de prijs van producten. Door enerzijds plantaardige producten te stimuleren, en anderzijds een prijs te zetten op negatieve maatschappelijke effecten, worden gezonde, diervriendelijke en duurzame producten de goedkopere optie. Zo brengen we de btw op groente, fruit, granen, peulvruchten en noten naar het nultarief, en verbieden we stuntprijzen voor vlees en zuivel, zoals kiloknallers. Ook stoppen we met de Europese miljoenensubsidies voor de promotie van vlees en andere dierlijke producten en zetten we dit om naar de promotie van een plantaardig voedingspatroon.

Volt

We plaatsen een heffing op kunstmest, niet-afbreekbare smeermiddelen, en belastingen op vlees, zuivel en suikerhoudende alcoholvrije dranken. De opbrengsten hiervan worden gebruikt om gebruik en productie van duurzame producten te stimuleren.

BBB

Een prijsverschil tussen dierlijke en plantaardige producten is niet de oplossing, er moet rekening worden gehouden met economische gevolgen en consumentenkeuze. BBB staat voor rechtvaardige prijs voor producten.

GroenLinks-PvdA

Het is belangrijk dat we duurzame keuzes stimuleren. Het is daarom belangrijk dat duurzame keuzes goedkoper worden. Daarom willen we plantaardige alternatieven stimuleren door ze betaalbaar te maken voor iedereen.

CDA

Dierlijke ingrediënten zijn op zichzelf niet ongezond en staan in de schijf van vijf.

SP

Eten kunnen kopen is een basisbehoefte. Door de enorme prijsstijgingen is het doen van boodschappen voor steeds meer mensen een probleem. Bedrijven als Ahold en Unilever hebben ondertussen recordwinsten geboekt door de gestegen prijzen. Deze hoge winsten moeten niet onder de aandeelhouders worden verdeeld, maar ingezet worden om de prijzen te dempen, door de btw op boodschappen te schrappen. Het schrappen van de btw op boodschappen betalen we via de winstbelasting.

VVD

We stimuleren nieuwe verdienmodellen van boeren, waaronder het produceren van plantaardige eiwitten. Dit zorgt voor meer keuze voor consumenten.

Nieuw Sociaal Contract

Geen antwoord

PVV

Geen antwoord

Stelling 5

Het huidige statiegeldsysteem voor plastic flessen en blikjes wordt uitgebreid naar álle drankverpakkingen, zoals sapflesjes en drankenkartons
Antwoorden
  • BBB Oneens
  • CDA Oneens
  • ChristenUnie Eens
  • D66 Eens
  • GroenLinks-PvdA Eens
  • Partij voor de Dieren Eens
  • SP Neutraal
  • Volt Neutraal
  • VVD Oneens
  • Nieuw Sociaal Contract Geen antwoord
  • PVV Geen antwoord
ChristenUnie

Ook sapflesjes verdwijnen nog te vaak in het milieu, en statiegeld is een goed middel om dit tegen te gaan

D66

D66 wil een statiegeldsysteem dat eenvoudig is voor consumenten en dat werkt tegen zwerfafval. Om te voorkomen dat fabrikanten van plastic flesjes overstappen op karton moet statiegeld gaan gelden voor alle drankverpakkingen.

GroenLinks-PvdA

Een uitbreiding van het statiegeldsysteem draagt bij aan een circulaire economie. Daarnaast zorgt het huidige systeem voor veel verwarring.

Partij voor de Dieren

Het huidige statiegeldsysteem voor plastic flessen en blikjes wordt uitgebreid naar álle drankverpakkingen, zoals sapflesjes en drankenkartons. Ook wordt er gewerkt aan het verbeteren van het huidige systeem zodat alle plastic flesjes en blikjes kunnen worden ingeleverd bij de locatie waar ze zijn verkocht, ook als ze gedeukt zijn. De verantwoordelijkheid voor het statiegeldsysteem komt in handen van de overheid in plaats van bij het bedrijfsleven.

SP

De SP vindt de nadruk op financiële prikkels bij huishoudens onvoldoende om echte verduurzaming af te dwingen. We moeten vervuilers verplichten veiligere, schonere en duurzamere producten te maken.

Volt

We willen toe naar goed recyclebare producten. Dat betekent dat we op Europees niveau willen werken aan het definiëren van categorieën voor recyclebare stoffen. Op producten die in de EU verkocht worden moet te zien zijn uit welke categorieën recyclebare stoffen ze bestaan en hoe deze categorieën moeten worden gescheiden aan het einde van de levenscyclus van een product.

BBB

Hoewel uitbreiding van het statiegeldsysteem milieuvoordelen kan hebben, moet rekening gehouden worden met de implementatiekosten en lasten voor bedrijven en consumenten. Alternatieve oplossingen voor recycling en afvalbeheer kunnen verkend worden.

CDA

Het CDA vindt het nog te vroeg om het statiegeldsysteem verder uit te breiden. Voordat het systeem wordt uitgebreid naar álle drankverpakkingen moet er eerst goed worden gekeken naar het nut, de noodzaak en de effecten. Ook moet het huidige systeem voor plastic flesjes en blikjes eerst goed worden geëvalueerd.

VVD

We staan achter de doelen van de circulaire economie, om te zorgen dat het gebruik van grondstoffen afneemt. Statiegeld is daarbij een middel en geen doel op zich. Het statiegeld is uitgebreid naar kleine flesjes en blikjes. Een uitbreiding naar alle verpakkingen is niet per se beter dan het organiseren van goede afvalverwerking.

Nieuw Sociaal Contract

Geen antwoord

PVV

Geen antwoord

Eerlijke en circulaire economie

In een eerlijke economie betaal je de échte prijs voor een product. Dat betekent dat de kosten voor klimaat- en milieuschade zijn doorberekend. Zo betaal je meer voor producten die slechter zijn voor de aarde. Ook moet je ervan uit kunnen gaan dat de makers een leefbaar loon ontvangen, dat ze onder de juiste arbeidsomstandigheden werken en dat er geen kinderen aan je product hebben gewerkt.

Om te voorkomen dat we langzaamaan omkomen in ons eigen afval, is het belangrijk dat onze economie circulair wordt. Zo zorgen we ervoor dat we genoeg grondstoffen overlaten voor onze (klein)kinderen. Uit het Circularity Gap Report 2023 van Circle Economy blijkt dat slechts 7,2 procent van de huidige wereldeconomie circulair is. Oftewel, van alle grondstoffen die we gebruiken belandt 92,8 procent nog altijd als afval. Helaas is hiervoor dus nog wel wat werk te verzetten.