De stemmen zijn geteld, de verkiezingsuitslag is definitief. Deze Kamerverkiezingen gingen niet over links versus rechts, maar over conservatief versus progressief. Ze gingen over een politiek die verandering wil, versus een politiek die wil behouden wat is of wat ooit was.
Thema’s zoals bestaanszekerheid, een hoger minimumloon, goede zorg en betaalbaar wonen zijn inmiddels niet meer specifiek links. Economen noemen zelfs de inkomensparagrafen in het partijprogramma van de PVV ronduit links. Maar ook andere partijen die we vanuit het ‘oude’ denken als rechts zouden aanmerken maken zich daar sterk voor, zoals BBB en NSC. Die laatste is zelfs ontstaan uit een klassiek links thema: onrecht dat mensen is aangedaan die het al moeilijk hebben.
Het traditionele uitgangspunt lagere inkomens steunen (links) versus lagere inkomens ongemoeid laten (rechts) is niet meer aan de orde. GroenLinks-PvdA en PVV zijn voor het verhogen van het minimumloon naar 16 Euro en het afschaffen van het eigen risico in de zorg. SP en BBB willen beiden de btw op groente en fruit afschaffen. SP en PVV willen de AOW terug naar 65 jaar. Van de wat grotere partijen is alleen de VVD nog duidelijk rechts. Maar ook de VVD wil, net als D66 en GroenLinks-PvdA, de stijging van huren afremmen, al is dat niet voor alle huren.
“Als ik kijk naar verduurzaming dan maakt deze uitslag het natuurlijk niet makkelijker. Maar dat wás al een lastige weg vol uitdagingen.”
Duurzaamheidsexpert ASN Bank
De boodschap is helder: de traditionele links-rechtsverdeling bestaat niet meer. Wie wil dat lagere inkomens meer te besteden krijgen, kan tegenwoordig zowel bij links als rechts terecht. Maar dat geldt niet voor andere urgente thema’s. Dat zijn daarom de thema’s waarop partijen zich zijn gaan onderscheiden. Thema’s die zich niet links-rechts maar conservatief-progressief laten verdelen.
Verdeling op thema’s als sociale waarden, langetermijnontwikkelingen, klimaat, geopolitiek en inclusie bestaat nog wel. Of over van het gas af, warmtepompen, zwarte piet, LHBTQ-rechten en de woke-cultuur. Maar ook hoe te reageren op de agressie van Rusland en de rol van Europa. Dát zijn de thema’s waarop partijen zich zijn gaan onderscheiden. Het zijn onderwerpen waar conservatieve denkers graag ver van weg blijven en die ze ongewijzigd willen laten, terwijl progressieve denkers streven naar verandering en ze juist willen oppakken.
In tijden van crisis hebben de progressieve denkers het altijd moeilijk. Maar ook voor de conservatieve denkers die geen verandering willen is het nu lastig. De verandering gaat namelijk sowieso plaatsvinden. De samenleving verandert. De wereld verandert. Mensen veranderen. Juíst door daar rekening mee te houden kun je behouden wat je echt wilt behouden. Als je vast blijft houden aan de traditionele zwarte piet, dreigt het hele sinterklaasfeest te verdwijnen en overgenomen te worden door de kerstman. Omdat de meeste ouders gewoon vrolijke familiesnuiten en geen gedoe rond zo’n feest willen.
Ook de duurzame wereld kent lastige tegenstellingen. Zij ziet zichzelf als progressief. Neem de rechten van toekomstige generaties, een afkeer van nationalisme, of het respecteren van andere culturen, vrouwen en LHBTQ-rechten. Maar ze kent wel degelijk een aantal conservatieve waarden: de voorkeur voor lokaal geproduceerd voedsel, zuinigheid, zorg voor en respect voor elkaar. In deze waarden zit een brug naar verbinding, maar die wordt zelden gebruikt.
“De samenleving verandert. De wereld verandert. Mensen veranderen. Juíst door daar rekening mee te houden kun je behouden wat je echt wil.”
Duurzaamheidsexpert ASN Bank
Ook ik heb wat tijd nodig om de verkiezingsuitslag en de gevolgen te plaatsen. Daar helpt de volgende relativering me bij, die geen geruststelling is maar wel een reality-check. De kiezers zelf zijn niet ineens veranderd. Als ik kijk naar verduurzaming dan maakt deze uitslag het natuurlijk niet makkelijker. Maar dat wás al een lastige weg vol uitdagingen. Ik werk nu zo’n 40 jaar aan verduurzaming en ook voorheen was het nooit makkelijk en vaak roeien tegen de stroom in. Toch is er in die tijd veel bereikt. Ik denk nog steeds dat het met name bedrijven, onderzoekers, actieve burgers, en ondernemende mensen zijn die de veranderingen brengen in plaats van de politiek. De politiek faciliteert en reageert vaak achteraf, terwijl ondernemende bedrijven en mensen altijd hun kansen op verbetering zien en grijpen.
Ik ben er daarom steeds meer van overtuigd dat we voor verandering naar de basis moeten kijken. Daarmee bedoel ik burgerinitiatieven, maar er is meer. Ook bedrijven, klein en groot, culturele centra, onderwijs en onderzoeksinstellingen, maatschappelijke organisaties spelen een essentiële rol. Dáár worden verschillen overbrugd, de eerste stappen gezet en wordt wat klein en kansrijk is groot gemaakt. En van die gedachte krijg ik dan toch weer hoop voor de toekomst.
