Je vraagt het je tijdens het koken waarschijnlijk meerdere keren af: 'Kan ik deze verpakking recyclen?'. Of, als je nog een stapje verder denkt, 'wórdt deze verpakking daadwerkelijk gerecycled?'. Die vraag is niet heel eenvoudig te beantwoorden. De recyclingindustrie is een enorm complex geheel, vol met (economische) belangen. Kan plasticrecycling ons redden van de bergen afval of is dat een illusie?
Recyclingcijfers zijn multi-interpretabel
Laten we om te beginnen eens kijken hoe recycling van plastic er eigenlijk voor staat in Nederland. Veel bronnen beweren dat we in Nederland maximaal 50% van het plastic verpakkingsmateriaal recyclen. Maar plastic zit in meer dan alleen verpakkingen. Een écht duidelijk getal is moeilijk te achterhalen. Zelfs de directeur van de NVRD (een branchevereniging voor gemeenten en afvalinzamelingsbedrijven die samen goed zijn voor de verwerking van ongeveer 90% van al het huishoudelijke afval) heeft geen zicht op de werkelijke hoeveelheid plastic die in Nederland wordt gerecycled.
Je kunt je voorstellen dat het voor mensen zoals jij en ik dus helemáál ontransparant is. Want ook al staat er op de verpakking in de supermarkt misschien dat iets recyclebaar is, dan betekent het niet dat dat ook gebeurt. Als consumenten mogen we ten eerste alleen maar verpakkingen inleveren in onze PMD-bak. Andere items, zoals bijvoorbeeld een plastic kinderschepje, moeten naar de milieustraat.
En soms hoef je helemaal niet te scheiden. Dan hebben de gemeenten gekozen voor nascheiding. Dit houdt in dat je als consument alles op één hoop gooit en de gemeente achteraf gaat kijken wat restafval en wat recyclebaar afval is. Zo krijgen we dus onterecht een beeld voorgeschoteld dat, zolang we ons afval gescheiden inleveren, we goed bezig zijn en alles recyclen.
Niet al het plastic is hetzelfde
Wat maakt eigenlijk dat het zo onduidelijk is hoeveel plastic er wordt gerecycled? Dat begint al bij de eerste stap in het proces: het sorteren. Het sorteren van plastic is namelijk een lastig proces, want er zijn ont-zet-tend veel soorten plastic, die allemaal hun eigen eigenschappen, kleurstoffen en chemische toevoegingen hebben. En vaak bestaan producten ook uit een mix van verschillende materialen of typen plastics.
Volgens onderzoek van Natuur & Milieu uit 2021 blijkt dat 65% van de verpakkingen in de supermarkt niet of beperkt recyclebaar is. Dit komt omdat er een mix is gebruikt van verschillende plastics of omdat er bijvoorbeeld een etiket op zit dat niet op dezelfde manier gerecycled kan worden als het product zelf.
Als PMD-afval voor meer dan 15% vervuild is, door bijvoorbeeld zo’n etiket, kan het niet meer gerecycled worden en gaat het rechtstreeks de verbrandingsoven in. De plastics die uit een mix van soorten bestaan worden voornamelijk geëxporteerd, aldus deskundige op het gebied van afval en recycling Raymond Gradus van de Vrije Universiteit. Jaarlijks gaan er in Nederland en België 18.000 containers met meer dan 350 miljoen kilo plastic afval naar landen buiten de Europese Unie voor ‘recycling’. Hierna is het bijna onmogelijk te controleren of het plastic daadwerkelijk gerecycled zal worden. Dit zijn vaak armere landen die geen goede infrastructuur hebben, waardoor het afval op grote vuilnisbelten terechtkomt of op open vuur wordt verbrand.
Foto door Julia M Cameron
Recyclen is ingewikkeld
Na het inzamelen en sorteren is het tijd om te recyclen. Dat is dus eigenlijk alleen mogelijk voor plastic producten die uit één type plastic bestaan en die niet te maken hebben met uitsteeksels van of etiketten van andere materialen. En zelfs bij deze monoplastic producten is een oneindige recyclingscyclus niet mogelijk. Omdat plastic slijt en in kwaliteit achteruit gaat wanneer het vaak wordt gerecycled, kunnen we de producten in de praktijk vaak slechts één of twee keer recyclen.
Je spreekt hierbij ook wel van ‘downcyclen’. Van de meeste producten maken we bijvoorbeeld tuinmeubels of bermpaaltjes, die vervolgens niet meer gerecycled worden. Ook gelden er allerlei aanvullende regels voor het maken van deze nieuwe producten. Wanneer je bijvoorbeeld voedselverpakkingen van gerecycled materiaal wil maken, moet 95% van dat materiaal eerst ook al voor voedsel bestemd en gekeurd zijn geweest. Dat beperkt de mogelijkheden natuurlijk enorm.
De illusie van plastic recyclen
Plastic recyclen heeft dus nogal wat uitdagingen en de plasticindustrie weet eigenlijk al sinds de jaren 70 dat recycling geen haalbare oplossing is, blijkt uit onderzoek van NPR. In een speech uit 1974 zei een insider uit de industrie al: “Er is serieuze twijfel of plastic recycling ooit economisch haalbaar kan worden”.
Het recyclen is namelijk niet alleen lastig, energie- en tijdsintensief, maar ook kostbaar. Overheidssubsidies zijn nodig om het inkopen van gerecycled plastic aantrekkelijk te maken, want de prijs van nieuw plastic (van aardolie) ligt nog altijd lager. Plasticfabrikanten investeren in recyclinginstallaties, maar gebruiken tegelijkertijd goedkoop schaliegas voor de productie van nieuw (niet gerecycled) plastic. Voor de buitenwereld lijkt het dus of zij recycling omarmen, maar in de praktijk bouwen ze nog steeds fabrieken voor nieuw plastic. Omdat ze wéten dat recycling duur en onhaalbaar is.
Is chemisch recyclen de oplossing?
Toch is de tijd van 'niks doen' voorbij, óók voor producenten. Er zijn veel technische ontwikkelingen sinds de jaren 70 doorgevoerd. Zoals de ontwikkeling van chemisch recyclen. Dit wordt met name toegepast in situaties waar mechanisch recyclen (met de hand sorteren en fijnmalen tot nieuwe stukjes) niet mogelijk is, bijvoorbeeld omdat het verpakkingen van gemengd plastic betreft. Bij chemische recycling worden bijvoorbeeld oplosmiddelen toegevoegd aan de plastics of vindt pyrolyse (verhitten zonder zuurstof, waardoor een olie-achtige substantie of gas ontstaat) plaats.
Er zijn echter nog heel veel uitdagingen in deze technieken (zoals de giftige uitstoot) en het is een kostbaar proces. Maar die nadelen worden vooral aan de kant geschoven. Het is voor kunststofproducenten namelijk veel aantrekkelijker om een recyclingoplossing te creëren dan om minder plastic producten te produceren. Europese kunststofproducenten willen hier de komende jaren dan ook 7,2 miljard euro in investeren. Een behoorlijke smak geld, en daarom is er ook veel weerstand: moeten we niet juist inzetten op het maken van eenvoudiger te recyclen (en minder!) verpakkingen in plaats van het ontwikkelen van dure technieken om moeilijk te recyclen verpakkingen te verwerken?
De berg wordt steeds groter
En eigenlijk zouden we de vraag nóg een stap eerder moeten formuleren. Want… hebben we niet veel te veel plastic om mee te beginnen? Grote (plastic)producenten (zoals Dow, Exxon en Unilever) roepen trots dat ze in 2050 100% recyclebare of gerecyclede grondstoffen willen gebruiken. Maar wat ze er níét bij vertellen is dat ze de komende tien jaar ook een toename van 40% in de plasticproductie voorspellen. Hoe meer plastic (producten) ze verkopen, hoe meer geld dit oplevert. Dit kan onmogelijk zonder extra aardoliewinning, zwerfvuil, microplastics en negatieve gezondheidseffecten.
Door de aandacht af te leiden met uitspraken over recycling, kunnen ze ongemerkt oneindig veel extra verpakkingen ontwikkelen. En daarmee wordt het probleem alleen maar groter. De Plastic Soup Foundation noemt dit dan ook terecht een schijnoplossing. Pas als we minder plastic produceren (absolute reductie) kunnen we écht verschil maken.
Tijd voor verantwoordelijkheid
Gelukkig realiseren steeds meer mensen zich dat recycling niet de oplossing gaat zijn voor het plasticprobleem. De staat Californië heeft zelfs een onderzoek ingesteld naar plasticvervuiling en de rol die oliebedrijven daarbij spelen.
Ook in Nederland wordt de druk opgevoerd. Het Planbureau voor de Leefomgeving onderzoekt elke twee jaar de stand van de circulaire economie in Nederland. Het eerste rapport is overigens niet heel erg geruststellend. Het gebruik van grondstoffen daalt sinds 2010 nauwelijks, een groot deel van de recycling kan veel hoogwaardiger en er wordt toch weer meer afval gestort, aldus Aldert Hanemaaijer van het PBL tegen Trouw.
Er is dus nog genoeg werk aan de winkel, maar er zijn ook móóie ontwikkelingen. Zo hebben we (eindelijk) statiegeld op plastic flesjes (en binnenkort ook blikjes) en is er een Europees verbod op wegwerpplastic. Jij kunt helpen om de druk op te voeren in de politiek én door je eigen plasticgebruik te verminderen.
Begin vandaag nog!
