Terwijl je over straat loopt heb je het misschien niet eens meer door dat je langs allerlei stukken sigarettenpeuk loopt. Zó erg zijn sigarettenpeuken geïntegreerd geraakt in ons straatbeeld. En als iemand een sigaret heeft opgerookt en de peuk op de grond gooit is de kans héél klein dat iemand er iets van zegt. En dat is eigenlijk bizar, want sigaretten zijn misschien wel het slechtste zwerfafval dat er bestaat…

Kleine peuk, groot probleem

De reden dat sigaretten niet vaak worden gezien als zwerfafval is waarschijnlijk omdat ze zo klein zijn. Net als kauwgom, een andere onbewuste vervuiler, is het een standaard onderdeel geworden van ons straatbeeld. Maar ook al is één peuk misschien klein, het probleem is enorm groot. Jaarlijks worden er zo’n 9,5 miljard legale en tientallen miljoenen illegale sigaretten verkocht in Nederland, aldus cijfers van NSO Retail en FIOD. Het merendeel hiervan (naar schatting miljarden per jaar) belandt op straat als afval. En dat gebeurt natuurlijk niet alleen in Nederland. Wereldwijd worden er 6000 miljard sigaretten per jaar geproduceerd en wordt 2/3 van de peuken in het milieu gegooid.

De filters, die aan sigaretten zijn toegevoegd om de indruk te wekken dat de sigaret minder schadelijk voor de gezondheid is, blijken te zorgen voor extra schade aan het milieu. Ze bevatten giftige chemische stoffen die het milieu aantasten. Nederland Rookvrij verklaart ook dat ze níét bijdrage aan minder schade aan de gezondheid. Claims van tabaksfabrikanten dat ze binnen een paar jaar zouden afbreken in het milieu kunnen ook niet wetenschappelijk worden onderbouwd. 

Doordat ze zo klein zijn vallen de peuken nauwelijks op

Van Nederlandse goot tot Arctisch zee-ijs

Een peuk lijkt misschien te bestaan uit een stukje papier met tabak, maar niets is minder waar. Bijna alle sigarettenfilters bestaan uit voornamelijk celluloseacetaat. Dat is een vorm van niet-afbreekbaar plastic. En zo komen de sigarettenfilters altijd in de lijstjes van opruimacties terecht. Al sinds 1986 voert de peuk de lijst met meest gevonden zwerfafvalitems aan. En deze filters blijven natuurlijk niet op het land liggen. Omdat ze zo klein zijn zwerven ze makkelijk met waterstromen mee. In 2018 werden er daardoor al celluloseacetaatvezels (die in sigarettenfilters zitten) gevonden in Arctisch zee-ijs.

Sigarettenpeuken slecht voor biodiversiteit

Volgens het Plastic Peuken Collectief zorgt de nabijheid van een peuk bovendien voor de belemmering van de groei van plantensoorten zoals de witte klaver en raaigras. Ze zorgen ervoor dat de planten minder snel en minder in lengte groeien. Of ook andere planten de effecten van sigarettenfilters in het milieu zullen merken weten we nog niet. Daar is meer onderzoek voor nodig. Maar aangezien sigarettenpeuken gifstoffen zoals nicotine, zink, benzeen en arsenicum bevatten is de kans vrij groot dat ook andere flora en fauna negatieve gevolgen van het zwerfafval ervaart. Studies naar vissen en watervlooien laten al alarmerende resultaten zien: vissen sterven en watervlooien worden immobiel. Sommige onderzoekers bestempelen sigarettenafval daarom als ‘chemisch afval’.

 

Wie ruimt het op

Oké, we moeten dus van sigarettenpeuken af. Maar kan dat wel zo makkelijk? Tabaksproducenten zijn, sinds de invoering van het verbod op wegwerpplastic, verantwoordelijk voor de opruimkosten voor peuken. Dat is afgestemd in artikel 8 van de Single Use Plastics Directive. Hóé dit moet worden gedaan is nog niet helemaal vastgesteld. Daarom is het extra belangrijk dat de Nederlandse overheid de hoeveelheid sigaretten in het milieu monitort en een realistisch kostenplaatje maakt voor de opruimkosten.

Dat opruimen is ook niet eenvoudig. De peuken zitten vaak in kiertjes, hoeken, stoepranden of in de bosjes. Je kunt ze daarom moeilijk zien en ze zitten vaak een beetje vast. Ook kunnen sigarettenfilters niet zomaar uit het zand worden gezeefd, waardoor ze bijna onmogelijk van het strand verwijderd kunnen worden. Dit alles maakt het opruimen natuurlijk ook erg prijzig. De specifieke kosten voor het opruimen van sigarettenzwerfafval zijn niet bekend, omdat ze met de algemene opruimacties worden meegenomen. Aan het opruimen van alle soorten zwerfafval zijn de gemeenten naar schatting al zo’n 250 miljoen euro per jaar kwijt. Van de ‘klein en organisch niet-afval’-categorie (denk aan kauwgom, servetten, zakdoekjes, bonnetjes, lollystokjes etc.) beslaan sigarettenpeuken het grootste deel: 31%.

Opgeraapte sigarettenpeuken. Foto Jasmin Sessler on Unsplash

Politieke actie tegen sigarettenvervuiling

Gelukkig zijn er politieke partijen die dit peukenprobleem niet negeren. GroenLinks heeft een motie ingediend voor 70% minder peuken in het milieu in 2026. Als basisjaar nemen ze 2022, omdat er dan een zwerfafvalmonitoring staat gepland. Ook de Partij voor de Dieren heeft een motie ingediend. Zij willen dat sigarettenfilters van plastic verboden worden.

Dankzij eerdere acties, waaronder het verbod op wegwerpplastics, zijn er ook al wat andere maatregelen. Zo moeten producenten sinds 3 juli 2021 op de verpakking aangeven dat hun sigarettenfilter plastic bevat. Of dit effect heeft is nog niet bekend. 

Buitenlandse sigarettenacties

Ook in andere landen krijgt het probleem steeds meer aandacht. In 2019 besloot de senaat in Californië dat wegwerpfilters niet meer mochten worden verkocht. Deze wet is (nog) niet ingevoerd, maar kreeg onlangs wel weer nieuwe aandacht. Ook in New York wordt aan een verbod gedacht. Maar het kan ook drastischer. Nieuw-Zeeland wil per 2025 roken volledig verbannen en in Spanje wordt roken op stranden waarschijnlijk verboden.

In Zweden pakken ze het weer een beetje anders aan: daar rapen kraaien sigarettenpeuken op. De startup Corvid Cleaning heeft de kraaien zo getraind dat ze de peuken oprapen en in een machine deponeren. In ruil voor de peuk geeft de machine eten voor de kraaien. Volgens de initiatiefnemers is het voor de kraaien volledig vrijwillig en zullen ze minder snel 'per ongeluk' afval opeten. 

Zelf in actie tegen peukmeuk

Door te kijken of/hoe jouw partij over sigaretten(filters) denkt kun je invloed uitoefenen op wetgeving. Als ze nog geen beleid op dit punt hebben kun je hen hierop aanschrijven! Wil je de handen uit de mouwen steken? Sluit je dan aan bij het Plastic Peuken Collectief. Deze groep actievoerders, waar onder andere GoClean, Stichting de Noordzee, Recycling Netwerk Benelux en de Plastic Soup Foundation deel van uitmaken, organiseert landelijke opruimacties. Op 2 juli 2022 kun je tijdens de Plastic PeukMeuk aan de slag met het oprapen van de peuken op straat. Zo haal je potentieel gevaarlijk zwerfafval uit het milieu én draag je bij aan monitoring. Bonus: het is nog gezellig ook.