Kun je in je eentje de wereld verbeteren? Als we naar het verhaal van Dirk Groot (52) uit Purmerend luisteren, is het antwoord volmondig ‘ja’. Met zijn acties pakt hij de grootste bronnen van zwerfafval in Nederland aan. Met succes. Zijn geheime wapen? Niet alleen afval, maar ook data verzamelen.
Toen Dirk Groot negen jaar geleden vader werd, begon hij anders te kijken naar de wereld om hem heen. ‘Achter de kinderwagen liep ik langzamer en keek ik meer naar beneden dan ik gewend was. Ineens viel me op hoeveel troep er op straat lag,’ blikt Dirk terug. 'Ik begon foto’s van afval te maken en plaatste die op social media om er met anderen over te mopperen.'
Dirk: ‘Mijn eerste reactie was dat ik toch niet andermans troep op ging ruimen? Maar blijven klagen en nietsdoen voelde ook niet goed.’ Daarom knoopte hij een vuilniszak aan de kinderwagen en begon te rapen. Dirk: ‘Eerst schaamde ik me een beetje, maar toen voorbijgangers hun duim opstaken, besefte ik dat ik iets positiefs aan het doen was. Ik ruimde niet troep op ván, maar vóór een ander. Voor een schonere wereld.’
Fulltime strijden tegen zwerfafval
‘Ik raakte eraan verslingerd,’ zegt Dirk, die al snel met een professionele uitrusting op pad ging: een bolderkar, twee afvalmanden en een grijpstok. ‘Een ander laat zijn hond uit, ik ga afval rapen. Je bent lekker buiten en je benadert het afvalprobleem op een positieve manier.’ Op social media plaatste hij foto’s van zijn vondsten met #zwerfie. Dirk: ‘Het was mijn coming out als zwerfafvalraper.’
Dirks bedrijfswagen en de rest van zijn uitrusting als hij op afvaljacht gaat
Destijds werkte Dirk als IT’er, maar zijn baan paste hem niet meer. ‘In goed overleg ben ik ontslagen. Toen ben ik me fulltime met zwerfafval bezig gaan houden. Ik merkte dat ik vanuit positiviteit veel mensen inspireerde om ook te gaan rapen. Daarom begon ik ook gastlessen en lezingen te geven.’
De sleutel tot het oplossen van het zwerfafvalprobleem
Na een half jaar begon er iets te wringen. ‘Opruimen was leuk, maar als ik twee weken later naar dezelfde plek terugging, lag er weer net zoveel rotzooi,' vertelt Dirk. 'Ik besefte dat je dit probleem moet aanpakken bij de bron. Om inzicht te krijgen in de omvang, locaties en oorzaken van zwerfafval ben ik onderzoek gaan doen.’ Sindsdien sorteert en weegt Dirk ieder stukje afval, zet het op de foto en voegt daar datalabels aan toe. Alle informatie giet hij in grafieken, tabellen en kaarten waarmee hij het zwerfafvalprobleem in kaart brengt.
Die informatie blijkt dé sleutel te zijn tot de oplossing van het probleem. Een voorbeeld: sinds vijf jaar doet Dirk intensief onderzoek naar drankverpakkingen in het zwerfafval. Door zijn onderzoeksuitkomsten in verschillende media te delen, trok hij veel aandacht voor dit probleem. Rijkswaterstaat heeft zijn data zelfs opgenomen in rapportages die ervoor hebben gezorgd dat er nu statiegeld op kleine plastic flesjes zit en sinds april 2023 ook op blikjes.
Sinds de invoering van statiegeld op plastic flesjes zijn de aantallen hiervan in het zwerfafval flink afgenomen.
Dirk voert ook zwerfafvalonderzoeken uit in opdracht van bedrijven en gemeenten. Zoals voor zijn eigen gemeente, Purmerend. Daar is het zwerfafval sinds zijn eerste onderzoek (2018) gehalveerd in aantal en gewicht. Dat komt doordat de gemeente met Dirks data heel gericht het opvangen en ruimen van afval kan beheren op plekken waar veel mensen (dus afval) samenkomen, zoals scholen en bedrijven.
Succesvolle campagnes tegen zwerfplastic
Tijdens zijn zwerftochten kwam Dirk opvallend veel en vaak plastic ANTA flu-wikkels tegen. De snoepjesfabrikant stond zelfs in Dirks top-vijf van meest gevonden merken van plastic zwerfafval. Toen kreeg hij een wild idee: ‘Via social media riep ik alle afvalrapers in ons land op om gevonden wikkels op de foto te zetten.’
Ook Merijn Tinga, alias Plastic Soup Surfer, zag zijn oproep. De twee milieuactivisten besloten samen actie te voeren. Dirk: ‘Ik ben van het veldwerk en data verzamelen, Merijn van het netwerken en lobbyen. Uiteindelijk stapten we met 16.000 foto’s van ANTA flu-wikkels naar de fabrikant. Die CEO erkende het probleem. Anderhalf jaar later lagen er afbreekbare waspapieren ANTA flu-wikkels in de winkels.’
Meest gevonden merken plastic zwerfafval
- RedBull
- McDonald's
- Coca-Cola
- Heineken
- Slammers (energy drink)
- Marlboro
- Albert Heijn
- Dalphin (mineraalwater)
- Amstel
- Spa
Leuk weetje: ANTA flu stond altijd in deze top-vijf, maar is anno 2021 verdwenen. De wikkels zijn nu van waspapier in plaats van plastic.
Het was de eerste van een reeks succesvolle campagnes van het duo. Eind 2019 trapten ze ‘Operatie knetterbal’ af. Samen trokken Merijn en Dirk ten strijde tegen het plastic kindervuurwerk dat bedoeld is om rechtstreeks op straat te gooien. Weer maakten ze gebruik van de kracht van de massa. Hiervoor ontwikkelden zij samen de Plastic Avengers app, een app waarin iedereen foto's kan uploaden en zo mee kan doen met onderzoek en actievoeren.
Dirk: 'We bereidden al een rechtszaak voor, maar het bewijs - 60.000 foto's - was genoeg. De grootste verkopende partijen, van Hema tot Big Bazar, haalden de knetterballen en ander vuurwerk met plastic uit de schappen.' Ook tekende 95% van de supermarkten, bouwmarkten en andere retail, plus enkele grote vuurwerkimporteurs vrijwillig een door Dirk en Merijn opgestelde overeenkomst waarin ze beloven geen vuurwerk met plastic erin meer te verkopen. 'Het jaar erop lagen er papieren knetterballen in de winkels,' vertelt Dirk tevreden.
Later verdwenen met Operatie Spatplastic ook vrijwel alle waterballonnen, plastic confetti en kunstsneeuw uit de schappen.
Zwerfafval in cijfers
- Sinds 2018 zit er 10% minder plastic in het zwerfafval, mede door de campagnes van Zwerfinator
- 95% van het zwerfafval bestaat uit verpakkingen en eenmalige gebruiksvoorwerpen
- Blikjes kwamen 2,7 keer zoveel voor als plastic drinkflesjes, sinds de invoering van statiegeld op plastic flesjes is dit 10 keer zoveel geworden. Reden: flinke daling van plastic flesjes
- De inhoud van een prullenbak op straat bestaat voor meer dan 50% uit drankverpakkingen
- Geen zwerfafval- maar een Zwerfinatorcijfer: in 2019 werd Dirk nummer 1 in de Trouw Duurzame 100. Zijn reactie? ‘Power to the pickers!’
Wordt Nederland zwerfafvalvrij?
'Zwerfafval is een natuurlijk proces. Zelfs dieren laten troep achter. Alleen is hun troep minder schadelijk,' zegt Dirk. 'Zwerfafval gaat niet alleen over aso's die hun afval op straat gooien. Er zijn meer processen die meespelen. Denk aan vogels die afval uit prullenbakken trekken, spullen die uit zakken waaien of het verliezen van dingen: ik vind zelfs geld. Het idee dat we Nederland voor 100% zwerfafvalvrij kunnen maken, is daarom niet realistisch. Maar we kunnen het probleem wel op heel veel manieren verminderen.'
'Met alle informatie die we met z'n allen verzamelen leggen we de basis voor gerichte acties. Het is belangrijk dat overheden en bedrijven deze data serieus gaan gebruiken. Meer dan 95% van het zwerfafval bestaat nog uit wegwerpverpakkingen en eenmalige artikelen. Daar valt nog een heleboel winst te behalen.'
Meedoen? Download de Plastic Avengers App in de App Store of Play Store en start met zwerfafval tellen.
Met zijn inspanningen maakt Dirk zichtbaar hoe complex het zwerfafvalprobleem is. En dat daar héél veel aan te doen is | Foto: Eelke Dekker
Dirks tips: hoe maak je een verschil als eenpitter?
- 'Doe iets wat je leuk vindt en denk niet meteen te groot. Ik ben ook begonnen vanuit eigen interesse. Zelfs als ik niets met mijn acties zou bereiken, is ieder geraapt stukje afval meegenomen. En ik kom nog lekker buiten ook.'
- 'Grote veranderingen hebben vaak tijd nodig. Wat helpt om gemotiveerd te blijven is kijken naar andere mensen die iets goeds doen op social media. Hoe doen zij het? Welke successen hebben zij behaald?'
- 'Benader je onderwerp vanuit een positieve invalshoek. Dan krijg je veel meer mensen mee, in plaats van dat je bepaalde groepen afstoot.'
- Liever niet alleen iets opstarten? Naast onze Plastic Avengers zijn er meer partijen waar je je bij aan kunt sluiten. Zo organiseert stichting Schone Rivieren onderzoeken naar zwerfafval in de grote rivieren met grote groepen mensen. Daar kun je onderdeel van uitmaken.'
