Ieder menstruerend persoon heeft ermee te maken: menstruatieproducten. De krampen in je buik en stemmingswisselingen zijn natuurlijk al erg genoeg als je ongesteld bent, maar wat als je ook nog eens geen geld hebt voor tampons of maandverband? Ook in Nederland is dit een probleem.
Wat is menstruatiearmoede?
Op elke willekeurige dag zijn wereldwijd zo'n 800 miljoen mensen ongesteld. Maar niet iedereen ervaart daarbij dezelfde ongemakken. Volgens Wikipedia spreek je van menstruatiearmoede 'wanneer mensen niet genoeg geld hebben om menstruatieproducten als tampons, maandverband of menstruatiecups aan te schaffen die nodig zijn om het menstruatiebloed op te vangen als ze ongesteld zijn'.
Period poverty en de alternatieve menstruatieproducten
De Engelstalige term period poverty komt je misschien bekender voor, want de afgelopen jaren is de aandacht voor het probleem mede door social media vergroot. Het alternatief? Wc-papier, vodden of kinderluiers gebruiken. Of tóch die tampons kopen, maar je avondeten overslaan.
De definitie van Stichting de Bovengrondse is nog net iets uitgebreider, en bestaat uit drie aspecten:
- Toegang tot menstruatieproducten
- Toegang tot sanitaire voorzieningen
- Kennis over menstruatie
Menstruatiearmoede in Nederland
Volgens een onderzoek van Stichting de Bovengrondse en Plan International heeft bijna 1 op de 10 vrouwen in Nederland soms te weinig geld om tampons of maandverband aan te schaffen. En dat is schrijnend, aangezien menstruatieproducten geen producten zijn die je voor de lol koopt. 'Vooral vrouwen tussen de 16 en 20 geven aan dat ze wel eens te weinig geld hebben om maandverband of tampons te kopen', zegt Christa Nooitgedagt van Plan International hierover tegen Trouw over menstruatiearmoede in Nederland.
Menstruatieproducten van de overheid
Geen gratis menstruatieproducten in Nederland
Ondanks dat verschillende politici (o.a. Lillianne Ploumen en Gijs van Dijk van de PvdA) de vraag 'waarom worden deze producten niet gratis aangeboden aan mensen die weinig geld hebben?' op tafel hebben gelegd bij de minister voor Medische Zorg en staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, liet Bas van 't Wout in een Kamerbrief weten dat hij niet zover wil gaan. Hij deelt de mening dat het beschikbaar stellen van menstruatieproducten op openbare plekken als buurtcentra, apotheken en scholen helpt om menstruatiearmoede in Nederland uit te bannen niet.
Gratis menstruatieproducten in Schotland
In Schotland is dit inmiddels wél ingevoerd. Tampons en maandverband zijn hier vanaf augustus 2022 bij wet gratis. De wet moet menstruatiearmoede tegengaan en verplicht alle publieke instellingen, zoals scholen, universiteiten, bibliotheken en gemeentehuizen menstruatieproducten gratis aan te bieden voor iedereen die ze nodig heeft. Schotland is het eerste land dat dit doet.
Btw op menstruatieproducten in Engeland
In Engeland wordt sinds 1 januari 2021 niet langer btw belast op menstruatieproducten. Het tarief van 5% komt te vervallen. In de Europese Unie staan menstruatieproducten niet op de lijst van essentiële goederen en wordt er daarom wel belasting over gevoerd. Maar ook dit kan veranderen: sinds 2018 is de EU bezig met het veranderen van de wetgeving omtrent de zogenaamde 'tampon tax'.
Mariah en Wendelien van Yoni maken duurzaam maandverband en tampons. Foto: Yoni
Menstruatie is een taboe
Samen met De Bovengrondse en Plan International willen drie gemeenten in Nederland onderzoeken of de aanschaf van menstruatieproducten kan lopen via stadspassen voor minima. In Gouda zijn de eerste plannen al gemaakt en ook in Arnhem besloot de gemeenteraad het probleem aan te pakken. Daarnaast is het volgens de organisaties belangrijk dat taboes en schaamte worden doorbroken.
Onderzoek van Plan International over menstruatie
Uit onderzoek van Plan International onder duizend deelnemers tussen de 12 en 25 jaar blijkt dat een derde van de ondervraagde deelnemers ongesteldheid maar een ongemakkelijk onderwerp vindt om met vriend(in)en te bespreken. Een vijfde praat ook in het gezin niet openlijk over menstruatie. Daarnaast voelt bijna de helft van de deelnemers zich vies als ze ongesteld is, en wil bijna de helft graag dat we in Nederland openlijker over het onderwerp kunnen praten.
Een bloedserieus probleem
Waar in Nederland pesten, doorlekken en vervelende opmerkingen gevolgen van het menstruatietaboe zijn, is dat in andere landen vaak nog extremer. Volgens Mascha Singeling, water-, sanitatie- en hygiëne-expert bij Plan International, worden meisjes en vrouwen in Nepal een week lang verbannen naar een schuur als ze menstrueren, omdat ze als onrein worden gezien. In Oeganda mag je als je menstrueert niet door de tuin lopen omdat gedacht wordt dat planten anders doodgaan.
Problemen door gebrek aan kennis en menstruatieproducten
Door het gebrek aan kennis en menstruatieproducten missen menstruerende kinderen vaak meerdere schooldagen per maand. In Oeganda gaat bijvoorbeeld 28% van de meisjes niet naar school tijdens haar ongesteldheid, aldus Plan International. 'Maar wat misschien nog wel de gevaarlijkste mythe is, is dat ongesteldheid zou betekenen dat je klaar bent om te trouwen. Met kindhuwelijken en tienerzwangerschappen tot gevolg', aldus Singeling.
Actie tegen menstruatiearmoede
De Bovengrondse startte daarom een inzamelingsactie voor maandverband. Hiermee wil de stichting menstruatieproducten verzamelen voor circa 800 vrouwen in Amsterdam, die ze onder andere via de Voedselbank, het Leger des Heils en het Wereldhuis verspreiden.
De actie leverde maar liefst 45.000 euro op. De Bovengrondse ontving onder meer 25.000 euro van de ASN Foundation, een stichting van ASN Bank die zich inzet voor duurzame projecten. Naast geld ontving De Bovengrondse productdonaties in de vorm van 38.000 maandverbanden van Yoni en 150 menstruatiecups van Organicup. Hiermee kunnen 900 mensen een jaar lang worden geholpen.
Een menstruatiecup heeft een wat hogere aanschafprijs (ongeveer 20 euro), maar kan jaren worden hergebruikt
Samen tegen menstruatiearmoede
Wil jij je ook inzetten voor het uitbannen van menstruatiearmoede in Nederland en de rest van de wereld? Dat kan! Steun initiatieven als De Bovengrondse, het Armoedefonds, Plan International en Kinderhulp. Ook lokaal poppen er steeds meer initiatieven op, zoals Dignity Kits van Neighbourhood Feminists en STIL Utrecht. En je kunt producten doneren aan wijkcentra, voedselbanken en inloophuizen.
Onthoud wel dat niet alle producten voor iedereen geschikt zijn. Iemand die niet altijd toegang heeft tot goed sanitair, kan geen fijn gebruik maken van een menstruatiecup. Ook voor mensen die besneden zijn, een operatie hebben ondergaan of last hebben van vaginisme, is de cup niet de beste optie.
Dit kun je zelf doen tegen menstruatiearmoede
- Doneer aan goede doelen die zich inzetten voor het bestrijden van menstruatiearmoede
- Doorbreek het taboe! Spreek iemand aan op vervelende opmerkingen of flauwe grappen die met menstruatie te maken hebben. En probeer er openlijk over te praten in je omgeving.
- Vermijd in gesprekken over het onderwerp woorden met een negatieve lading zoals 'hygiëne' en 'discreet'. Daarmee kun je iemand de indruk geven dat hij/zij 'onrein' is.
- Raadpleeg de digitale folder van Kinderhulp met praktische tips en tricks over het signaleren, bespreekbaar maken en oplossen van menstruatiearmoede. Je kunt hier ook docenten op attenderen.
- Leg een standaardinventaris aan op jouw vereniging, club of school (of die van je kinderen), die voor iedereen gratis te gebruiken is. Zet bijvoorbeeld een box of schaal in de openbare toiletten.
- Lees het partijprogramma van de partij waarop jij misschien wil stemmen. Hoe staan zij in dit onderwerp? En sta je daar achter? Stel vragen als er uit het partijprogramma geen duidelijkheid komt. Met jouw stem kun je (ook) het verschil maken!
- Maak een 'little free sanitary library'! De Weggeefwinkel aan de 2e Daalsedijk in Utrecht heeft een zelfbenoemd 'Klinikastje' opgehangen met gratis hygiëneproducten. Kopieer het idee naar jouw stad of buurt!
