Het lijkt soms of politici en grote bedrijven alle touwtjes in handen hebben, maar burgers kunnen wel degelijk invloed uitoefenen. Zelfs op continentale schaal. Het European Citizens’ Initiative (in het Nederlands: Europees burgerinitiatief) stelt Europese burgers daar bijvoorbeeld toe in staat. Van dierenrechten tot een verbod op vervuilende pesticiden. Deze inspirerende burgerinitiatieven laten de mogelijkheden zien.
Direct invloed hebben op EU-beleid? Nieuwe wet- en regelgeving opperen? Een belangrijk onderwerp op de agenda van de Europese Commissie zetten? Het kan allemaal met een Europees burgerinitiatief. Deze unieke manier van inspraak stelt inwoners van de Europese Unie in staat om hun stem te laten horen op het hoogste politieke niveau. Dat blijkt geen lege huls. Verschillende burgerinitiatieven maakten al wezenlijke impact op Europees beleid.
Een Europees burgerinitiatief klinkt misschien als heel (héél) veel werk voor een kleine kans op nieuwe wetgeving. En dat is het ook wel, want je moet maar liefst 1 miljoen handtekeningen verzamelen. Maar er zijn al meerdere succesverhalen. Tot nu passeerden zes burgerinitiatieven die magische grens van een miljoen handtekeningen en die leidden allemaal tot (soms kleine, soms verregaande) maatregelen en veranderingen in EU-beleid. Drie succesvolle voorbeelden:
1. End the Cage Age: Vaarwel, dierenkooien
In de EU worden meer dan 300 miljoen boerderijdieren in kooien gehouden voor het merendeel van hun leven. Dat moet anders, vonden de initiatiefnemers van het burgerinitiatief End the Cage Age. Vee houden zónder het gebruik van kooien is namelijk prima mogelijk en is ook economisch haalbaar. Het burgerinitiatief stelde dan ook een verbod voor op kooien voor (onder andere) hennen, zeugen, kalveren, konijnen, ganzen en eenden. Maar liefst 1,4 miljoen EU-inwoners steunden het initiatief.
De Europese Commissie reageerde bijzonder positief op het burgerinitiatief en committeerde zich zelfs aan nieuwe wet- en regelgeving. Aan het einde van 2023 moet een eerste wetsvoorstel op tafel liggen om kooien voor de bovengenoemde dieren uit te faseren en uiteindelijk volledig te verbieden. Als alles volgens planning verloopt, treedt die nieuwe wetgeving vanaf 2027 in werking.
Ook in Nederland werd actief campagne gevoerd voor End the Cage Age. Zo maakte het kunstwerk ‘Ode aan het Varken’ van kunstenaar Jantien Mook in 2018 een reis door Nederland, België en Duitsland en werd op verschillende plekken tentoongesteld, om aandacht te vragen voor het onderwerp.
Een Europa zonder dieren in kooien, daar ging burgerinitiatief End the Cage Age voor | Afbeelding: End the Cage Age
2. Stop Glyphosate: Pesticiden kritisch onder de loep
Glyfosaat, ook wel bekend onder de naam Roundup, is een omstreden goedje. Het gewasbeschermingsmiddel wordt door tegenstanders al jaren in verband gebracht met schade aan mens (zelfs kanker) en milieu. Voorstanders zien het chemische middel juist als de meest effectieve en duurzame manier die nu beschikbaar is om gewassen te beschermen en stellen dat een verbod de voedselzekerheid in gevaar kan brengen.
Die discussie is nog steeds gaande, maar de initiatiefnemers van het burgerinitiatief Stop Glyphosate waren er in 2017 duidelijk over. Zij richtten het burgerinitiatief op om een verbod op het middel te bewerkstelligen. Daarnaast streefden ze naar een hervorming van de goedkeuringsprocedure voor álle pesticiden en wilden ze dat de EU bindende doelen stelde om pesticidegebruik terug te dringen. Het burgerinitiatief ontving (financiële) steun van onder andere Greenpeace en Campact en had slechts vijf maanden nodig om de grens van één miljoen handtekeningen te passeren.
Het resultaat was enigszins teleurstellend. De Europese Commissie concludeerde dat er momenteel geen wetenschappelijke of juridische gronden zijn om een verbod om glyfosaat te rechtvaardigen. Wel diende de commissie een wetgevingsvoorstel in om de goedkeuringsprocedure voor pesticiden transparanter en te maken.
Glyfosaat is een veelbesproken bestrijdingsmiddel. Burgerinitiatief Stop Glyphosate wilde ervan af | Afbeelding: Stop Glyphosate
3. Right2Water: Water als grondrecht
‘Water is een mensenrecht, geen handelswaar’. Met die slogan startte Europese burgers in 2012 de Rigt2Water-campagne. Het doel van het burgerinitiatief: Europese wetgeving die van water en sanitaire voorzieningen een mensenrecht en openbare dienst maakt. Nationale overheden moeten vanuit de EU verplicht worden om alle burgers van schoon drinkwater te voorzien, stelden de initiatiefnemers. Het Europese burgerinitiatief was bijzonder omdat het de eerste was die één miljoen handtekeningen ophaalde. Een belangrijke reden voor dat succes was een comedy-sketch op de Duitse televisie, die tot ruim 200.000 nieuwe handtekeningen leidde.
De Europese Commissie nam een waslijst aan verschillende stappen naar aanleiding van het burgerinitiatief, zoals het vergroten van transparantie en het stimuleren van innovatie rondom drinkwatervoorziening. Daarnaast stelde de commissie een verplichting voor lidstaten voor, om de toegang tot drinkwater te waarborgen voor de meest kwetsbare groepen.
Water als grondrecht. Het klinkt vanzelfsprekend, maar dat is het niet | Afbeelding: Right2Water
Good Clothes, Fair Pay: een leefbaar loon voor kledingarbeiders
Bovenstaande burgerinitiatieven zijn succesvolle voorbeelden uit het verleden, maar ook vandaag is het European Citizens’ Initiative springlevend en zijn verschillende burgerinitiatieven druk bezig om een miljoen handtekeningen in te zamelen. Zo initieerde ASN Bank het Good Clothes, Fair Pay initiatief, samen met verschillende maatschappelijke organisaties en experts. Dit burgerinitiatief maakt zich hard voor een leefbaar loon voor kledingmakers. Dat is hard nodig, want van een T-shirt van 30 euro gaat gemiddeld slechts 18 eurocent naar de maker ervan. Het is voor hen onmogelijk om hiermee in hun levensonderhoud te voorzien, hoe hard ze ook werken.
Grote modemerken beloven al jaren om de arbeidsomstandigheden en het loon van kledingmakers in fabrieken te verbeteren, maar er komt tot nu toe weinig van terecht. Tijd voor actie dus. Met één miljoen handtekeningen van EU-burgers kan Good Clothes, Fair Pay het onderwerp op de agenda van de Europese Commissie zetten en hopelijk wetgeving afdwingen rondom leefbaar loon in de kleding-, textiel- en schoenensector.
Het burgerinitiatief Good Clothes Fair Pay is inmiddels gesloten, je kunt hier dus niet meer voor tekenen. Lees hier hoe we verder gaan om een leefbaar loon te realiseren!
“Het is goed nieuws dat verschillende Europarlementariërs al hun steun voor ons voorstel hebben uitgesproken.”
Mensenrechtenexpert ASN Bank
Eén miljoen handtekeningen verzamelen
Europese wet- en regelgeving beïnvloeden doe je natuurlijk niet zomaar. Een Europees burgerinitiatief komt pas op de agenda van de Europese Commissie te staan als ten minste één miljoen Europese inwoners (uit ten minste zeven verschillende lidstaten) hun steun ervoor hebben betuigd, door een handtekening te zetten. Die handtekeningen worden voor het overgrote deel online gezet, maar ook krabbeltjes op papier tellen mee.
Sta je al klaar om (met pen en papier in de hand) de straat op te rennen en handtekeningen te sprokkelen? Wacht nog heel even. Om een Europees burgerinitiatief überhaupt te mogen starten, moet je eerst een groep van organisatoren oprichten, bestaande uit ten minste zeven EU-burgers uit zeven verschillende lidstaten. Daarna moet het initiatief geregistreerd worden bij de Europese Commissie, die het beoordeeld en wel of niet aanvaard.
Dan kan het echte werk beginnen: handtekeningen verzamelen. En wel binnen twaalf maanden, in ten minste zeven verschillende lidstaten. Lukt dat? Dan wordt het burgerinitiatief ingediend bij de Europese Commissie en mogen de initiatiefnemers hun plannen toelichten in het Europees Parlement. Binnen zes maanden besluit de commissie welke maatregelen het treft naar aanleiding van het burgerinitiatief. Dat kan bijvoorbeeld gaan om het initiëren van vervolgonderzoek over het onderwerp, maar ook om het formeel voorstellen van nieuwe wetgeving.
Meer weten over de precieze gang van zaken? Lees er hier meer over.
