Ruim driekwart van de Nederlanders maakt zich zorgen over klimaatverandering. Toch lijken er steeds meer mensen te komen die niét geloven dat klimaatverandering door de mens wordt veroorzaakt. In 2021 gaf 6% van de Nederlanders aan niet te geloven in klimaatverandering. En dat is gevaarlijk want juist wij mensen moeten in actie komen om klimaatverandering tegen te gaan.
Dit artikel is op 17 oktober 2022 geactualiseerd.
Het is opvallend dat de publieke twijfel groeit terwijl het wetenschappelijk bewijs voor klimaatverandering onomstotelijk is. De kans dat het versneld opwarmen van de aarde niet door menselijk handelen komt is 1 op de 3,5 miljoen. Dit bleek uit een onderzoek dat in het vakblad Nature is gepubliceerd. En ook het meest recente IPPC rapport laat er geen twijfel over bestaan: Ons klimaat verandert ongekend snel en wij mensen hebben dit veroorzaakt. Wat verklaart deze kloof tussen publieke opinie en wetenschap?
Eerst even een korte opfriscursus over klimaatverandering. Hoe ontstaat het eigenlijk? Klimaatverandering heeft verschillende oorzaken, zowel natuurlijk als menselijk.
De zon brengt licht en warmte naar de aarde. Hierdoor kunnen planten groeien en mensen en dieren leven. Het broeikaseffect zorgt ervoor dat de warmte van zonnestralen wordt vastgehouden. Er was altijd al een natuurlijk broeikaseffect. Dat is maar goed ook, want anders zou het ongeveer -18 graden Celcius zijn op aarde. Dankzij broeikasgassen, met name het broeikasgas koolstofdioxide (CO2), bevriezen we niet.
Wij mensen hebben echter voor een versterkt broeikaseffect gezorgd door landbouw, verkeer en energieopwekking. Hierdoor komen er steeds meer broeikasgassen in de lucht. Hoe meer broeikasgassen er zijn, hoe meer warmte wordt vastgehouden op aarde en hoe sneller de aarde opwarmt. Onderzoek heeft uitgewezen dat menselijk handelen sinds 1900 “zeer waarschijnlijk” voor een opwarming van ongeveer 1 graden (pdf / 169 pagina's) heeft gezorgd.
Een van de belangrijkste gevolgen is dus de opwarming van de aarde. Hoe warm het in de toekomst gaat worden hangt af van de hoeveelheid broeikasgassen die we in de lucht pompen. Als we de CO2-uitstoot drastisch weten te verminderen, zal de aarde verder opwarmen met 0,9 tot 2,3 graden Celcius. Als we de uitstoot van broeikasgassen niet beperken, zal de wereldtemperatuur in 2100 met 3,2 à 5,4 graden Celsius stijgen.
Waarom dat erg is? Warmere temperaturen zullen leiden tot meer extreme droogtes en waterschaarste. Voornamelijk ontwikkelingslanden zullen worden getroffen. Ook de zeespiegel zal stijgen, als gevolg van het smelten van grote ijskappen. Dit alles zorgt ervoor dat grote delen van de wereld onbewoonbaar zullen zijn vóór het einde van deze eeuw, voor mens en dier.
Tip van de redactie: Benieuwd naar andere gevolgen van klimaatverandering en wat dit voor Nederland betekent? Lees dan ons artikel Alles over klimaatverandering.
Klimaatsceptici winnen de laatste jaren terrein. Zo stuurde Donald Trump Twitterberichten de wereld in dat klimaatverandering een Chinees complot, een leugen en nepnieuws is. Ook in Nederland groeit de twijfel over klimaatverandering. Zo noemde Thierry Baudet klimaatverandering een hoax en behaalde FvD desondanks meer stemmen tijdens de Tweede Kamerverkiezingen. Toch bewijzen klimaatwetenschappers elke keer weer: de grootste oorzaak van de opwarming van de aarde zijn wij mensen zelf.
De publieke en wetenschappelijke opinie liggen dus ver uit elkaar. Hoe kan dit? Waarom zijn er zoveel klimaatsceptici, terwijl het wetenschappelijke bewijs evident is? En wat drijft een klimaatontkenner?
Een beeld zegt meer dan duizend woorden | Foto: Kayla Velasquez via Unsplash
Het struisvogelgedrag van klimaatontkenners en -sceptici komt niet uit de lucht vallen. Klimaatpsychologie, een recent opgekomen subdiscipline van psychologie, verklaart waarom sommige mensen klimaatverandering ontkennen.
P.A.I.N.
Klimaatverandering is een modern, complex probleem. Ons brein is echter primitief. Dingen die écht onze aandacht opeisen hebben te maken met het begrip P.A.I.N. Volgens psycholoog Daniel Gilbert reageren we sterk op dreigingen die Persoonlijk zijn, die voor Abrupte veranderingen zorgen, die Immoreel zijn en die ons Nu beïnvloeden. Klimaatverandering is een geleidelijke, onpersoonlijke verandering waarvan de levensgevaarlijke bedreigingen pas in de toekomst plaatsvinden. Ons brein vindt dat dus niet interessant.
Rationeel versus emotioneel
Ons brein bestaat eigenlijk uit twee delen: een rationeel en emotioneel deel. Wij mensen denken vaak dat het rationele deel de overhand heeft, maar niets is minder waar. In realiteit zijn deze twee delen vaak in conflict met elkaar en winnen onze emoties. Dit heet ook wel cognitieve dissonantie. Simpel gezegd is dit een innerlijk conflict. Het is het onaangename gevoel dat je krijgt als er een verschil is tussen wat je doet, en wat je daar eigenlijk van vindt. Om de cognitieve dissonantie te overwinnen, verander je je opvatting of gedrag.
In het gedrag van klimaatontkenners en -sceptici speelt deze innerlijke strijd een belangrijke rol. Het idee van klimaatverandering is storend. Om dit gevoel te onderdrukken proberen we er niet aan te denken. Door het klimaatprobleem te negeren of te bagatelliseren – “Het zal allemaal wel meevallen hoe erg klimaatverandering is” – blijft een actieve aanpak van het probleem uit.
Een kunstwerk van Banksy in Londen dat aandacht vraagt voor de klimaatproblematiek.
Smoesjes
Volgens psycholoog Daniel Kahneman komt ons brein met allerlei smoesjes op de proppen wanneer we worden geconfronteerd met bedreigende situaties in de verre toekomst. We praten onszelf bijvoorbeeld een slachtofferrol aan – “Het maakt toch niet uit wat ik doe” –, stellen een nodige gedragsverandering uit – “Ik doe het later wel” – of leggen de verantwoordelijkheid bij iemand anders – “De volgende generatie komt wel met een oplossing”.
Optimism bias
Bij dit laatste smoesje speelt de optimism bias een rol, oftewel het idee dat jij zelf minder risico loopt dan anderen. Vaak gaat dit gepaard met het idee dat de ander, de overheid of het bedrijfsleven, het probleem wel gaat oplossen.
Confirmation bias
Een ander mechanisme dat in werking treedt bij klimaatontkenning is confirmation bias, de voorkeur voor bevestiging. We luisteren voornamelijk naar informatie die onze eerdere overtuigingen bevestigen en negeren informatie die dit tegenspreekt. We halen alleen voorbeelden aan die ons denkbeeld bevestigen.
Onze cognitieve processen staan ons dus in de weg om het klimaatprobleem te begrijpen en aan te pakken. Sommige mensen slaan door en ontkennen het bestaan van het probleem gewoon helemaal. Dit roept de vraag op: hoe overtuig je klimaatontkenners en -sceptici als Trump?
Hoe zorgen we ervoor dat klimaatontkenners in actie komen? | Foto: Jakob Owens via Unsplash
Een van de belangrijkste manieren om de ernst van klimaatverandering te laten doordringen tot mensen, is het verbeteren van de communicatie over klimaatverandering. Juist omdat het zo’n complex probleem is, is het erg belangrijk om het duidelijk uit te leggen.
De meeste nieuwsberichten over klimaatverandering zijn doemberichten. Het gaat over toekomstige natuurrampen of het uitsterven van tientallen diersoorten. Dit soort berichtgeving stipt goed de urgentie van het probleem aan, maar werkt verlammend. Door het klimaatprobleem te concretiseren, met voorbeelden van gevolgen die nú spelen, wordt de afstand tot het onderwerp verkleind. Giet het in een vorm die mensen begrijpen, zodat het duidelijk wordt dat er echt nu iets aan gedaan moet worden.
Het kan niet vaak genoeg worden gezegd, we hebben maar één planeet. Foto: Bob Blob
Een voorbeeld dat duidelijke communicatie over klimaatproblemen wél werkt, is de communicatie omtrent het gat in de onzonlaag. Herinner je je nog het gat in de ozonlaag? Dit gat ontstond doordat halogene gassen, CFK’s die destijds werden gebruikt in spuitbussen, koel- en vriesmachines, de ozonlaag afbraken wanneer ze in de atmosfeer terechtkwamen.
Het gat in de ozonlaag was een concreet voorbeeld dat makkelijk te begrijpen was. Er is een gat in ons “dak” dat moet worden hersteld omdat dit dak ons beschermt tegen UV-straling, een grote veroorzaker van huidkanker. Mensen snapten wat het probleem was, waardoor het was ontstaan en wat de gevolgen waren. Het resultaat? In 1987 werd het gebruik van CFK’s verboden. Het gat zal weer dicht zijn rond 2050, schatten wetenschappers.
De communicatie over klimaatverandering moet dus simpeler en concreter worden. Verder is het belangrijk om ook positief te berichten over het klimaat, bijvoorbeeld dat steeds meer landen het gebruik van wegwerpplastic verbieden of dat steeds meer Nederlanders bezig zijn met het strijden tegen plastic. Wanneer we op deze manier gaan communiceren over klimaatverandering, wordt het veel gemakkelijker voor mensen om in actie te komen. Belangrijk blijft natuur om de urgentie van het probleem niet uit het oog te verliezen.
Weet dat je elke dag de keuze hebt om voor een duurzame lifestyle te kiezen. Met je mes en vork. Met de kleding die je koopt. Met de bank waar je jouw bankzaken doet en nog veel meer. De wereld van morgen begint vandaag!
