Met mijn voeten in het water kijk ik uit over een prachtig meer met lotusringen. Ik besef, zoals iedere keer wanneer ik 'in de natuur' ben, dat het te lang geleden is. Veel te lang geleden. In Nederland bedoelen we met 'in de natuur zijn' meestal dat we niet omringd zijn door beton, gebouwen en verkeer, maar door bomen, planten, dieren en water. Deze definitie van natuur vertelt veel, zo niet alles over onze relatie met de natuur.
We zetten onszelf erbuiten, kijken er van een afstandje naar. Maar hoe zit het dan met dat gevoel van thuiskomen, als we ‘in de natuur’ zijn? Omringd zijn door planten, bomen, dieren, rivieren en de zee voelt als thuiskomen, omdat het onze bron is. Wij zijn niet ín de natuur, we zíjn natuur. En de natuurelementen zijn niet van ons, maar met ons. Maar waarom hebben we dan onszelf, de mens, centraal gesteld in de wereld en hebben we ons ‘de natuur’ toegeëigend? Omdat in ons kapitalistische systeem, waarin economische groei wordt nagestreefd ten koste van alles en iedereen, we ‘de natuur’ nodig hebben als voorraadkast om eindeloos uit te kunnen putten.
De stad
Ik ben in Ulpotha, een stukje paradijs gelegen aan de voet van de Galgiriyawa-berg in Sri Lanka en denk aan Amsterdam, de stad die mij inspireert en vooruit beweegt met haar tomeloze energie, interessante interacties, en eindeloze indrukken. Maar mij met haar dwingende schema's, deadlines, afspraken en vertrektijden tegelijkertijd opbrandt. Hoe ver weg voelt deze realiteit hier. Er is hier geen elektriciteit, dus geen contact met de buitenwereld. Paden en accommodatie worden verlicht door lampen en lantaarns. Er zijn geen andere geluiden te horen dan die van apen en vogels. Dieren die geen bezit zijn, zoals onze huisdieren, maar die hier vanuit hun autonomie samenleven met mensen. Ulpotha is een plek die door een zelfvoorzienende gemeenschap wordt gerund en paar maanden per jaar wordt opengesteld voor toeristen. Ik ben mij bewust van mijn privilege om hier te mogen ervaren dat er wel degelijk een alternatief bestaat voor onze ratrace.
Zonder elektriciteit leef je vanzelfsprekend met het ritme van de dag. Je staat op als de zon opkomt en gaat naar bed als deze onder is. Je bestelt niets, maar eet wat geserveerd wordt en lokaal geproduceerd. Er mag geen fooi worden gegeven aan het personeel, maar een glimlach wordt zeer gewaardeerd. Podcasthost en schrijver van 'Think like a monk' Jay Shetty zegt in één van zijn podcasts "We are naturally wired to serve, but we have been educated for greed." Altijd meer willen is een aangeleerde mindset die nodig is om het kapitalisme te laten floreren.
“Zonder elektriciteit leef je vanzelfsprekend met het ritme van de dag. Je staat op als de zon opkomt en gaat naar bed als deze onder is”
Kapitalisme
Kapitalisme is gebouwd op het idee van schaarste. De bijbehorende angst dat we iets tekortkomen ligt diep genesteld in onze maatschappij, ons denken en handelen. Het kapitalistische gedachtengoed heeft ons geleerd onszelf centraal te stellen, het individu boven het collectief te plaatsen. Dat we in de eerste plaats voor onszelf moeten zorgen, niet voor het collectief. Dat financiële middelen ons beschermen voor tekort. Dat efficiëntie ons verder brengt, of dat nou gaat om onze eigen tijd of het gebruik van (natuurlijke) bronnen. Hoe vaak we ook horen dat geld niet gelukkig maakt, diep van binnen ligt die overtuiging verankerd dat het wel zo is. We geloven dat groei vooruitgang is en stilstand achteruitgang betekent.
Schaalvergroting
Op een avond zit ik met een Britse man aan het kampvuur te reflecteren op onze levens in Europa en het Verenigd Koninkrijk. Hij is een vermogende man die hier is omdat hij tot het besef kwam dat geld zijn persoonlijke problemen niet kon oplossen. We hebben het over hoe geïnspireerd we zijn door hoe Ulpotha wordt gerund. Hij denkt hardop na over wat hij van deze plek kan leren over regenerative growth en wanneer ik hem zeg dat ik het gemeenschapselement zo bewonder zegt hij: 'Ja, maar dat is niet op te schalen.' Het horen van schaalvergroting, het toverwoord van het kapitalisme, irriteert mij direct. Als het niet op te schalen is, dan werkt het niet. ‘Maar wat we nu doen, dat werkt toch ook niet?’, vraag ik hem. Retorisch.
“Hoe vrij is een markt waarvan de regels worden bepaald door een kleine groep machtige mensen?”
Dit kun je alleen vanuit een bevoorrechte positie zeggen. Kijk je vanuit het perspectief van alle mensen en de natuur, dan kun je stellen dat het totaal niet werkt. Het bevoordeelt een zeer kleine groep mensen ten koste van de planeet en ten koste van een hele grote groep mensen.
Deze ongelijkwaardigheid is ons hele leven gerechtvaardigd vanuit het zogenaamde vrije-markt-denken. Ik zeg zogenaamd, want hoe vrij is een markt waarvan de regels worden bepaald door een kleine groep machtige mensen. Hoewel het nu wellicht nog lastig voor te stellen is, zal het niet lang duren voordat de klimaatcrisis ons tot een alternatief systeem dwingt.
Ik denk dat het anders kan, anders moet en anders gaat zijn. Wat zou er gebeuren als we niet denken in schaarste, maar in overvloed. Als we niet willen bezitten, maar willen delen. Als we niet willen ontvangen, maar geven. Als we durven stil te staan. In Ulpotha voelt het misschien alsof je teruggaat in de tijd, maar het zou weleens een glimp van de toekomst kunnen zijn.
