Collectieve verantwoordelijkheid: in de groene of grijze afvalbak?

Voor veel klein-behuisde Amsterdammers is het Vondelpark hun achtertuin. Toch kan ik die liefde voor het park moeilijk rijmen met de schrijnende afvalberg die bezoekers achterlaten: bierblikjes, plastic zakjes, pizzadozen en ander afval zijn de trieste souvenirs van een drukke parkdag. En zo zijn er meer gemeenschappelijke plekken op de wereld waar we van houden maar ze vies en verwaarloosd achterlaten. Waarom doen we dit?

Het Vondelpark is voor mij een verademing midden in de drukke hoofdstad. Ik geniet van haar vijvers en fonteinen, haar wandelpaden verscholen in het groen en de romantische bruggetjes. Het is er heerlijk, vooral zodra de zon voorzichtig zijn eerste stralen laat zien.

Op een zonnige lentedag in mei vul ik mijn tas met een kleed, een waterfles en een boek en stap ik op de fiets naar mijn favoriete stukje natuur midden in de stad. Ik blijk niet de enige te zijn met dit goede idee. Zorgvuldig stap ik over de vele kleedjes, fietsen en spullen van andere mensen om een plekje te vinden midden in het grasveld. Ik kom hier voor mijn rust, maar die ga ik waarschijnlijk niet vinden. Als ik eindelijk een open plek heb gevonden, moet ik eerst de bierblikjes opzij schoppen om mijn kleedje neer te leggen.

Het gras is bezaaid met lege pizzadozen, bierblikjes en chipszakken. Parkbezoekers om mij heen vonden het te veel moeite om hun afval op te ruimen. Wanneer ik niet veel later mijn spullen bijeen pak en naar mijn fiets loop, zie ik een paar mensen vanaf een brug naar de waterkant kijken. Daar zien ze een meerkoet die met plastic afval een nest probeert te bouwen. Dát beeld komt blijkbaar wel binnen. Terwijl bijna niemand in het Vondelpark opkijkt van de onvoorstelbare hoeveelheid afval op de grond, in de struiken en in het water. Als iedereen zijn afval in het gras gooit en laat liggen, waarom zou jij dan wel je bierblikjes opruimen?

Terwijl ik de trieste aanblik van het vervuilde park achter me laat komt er nog een gedachte in me op: het probleem van zwerfafval beperkt zich niet alleen tot deze kleine oase midden in Amsterdam. Het strekt zich uit tot ver buiten onze aarde, naar gemeenschappelijke plekken die we allemaal delen.

Net zoals het Vondelpark een gemeenschappelijke tuin is voor de Amsterdammers, zijn er wereldwijd andere plekken die als ‘gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid’ worden beschouwd. Denk aan de oceanen, die van iedereen zijn en tegelijkertijd van niemand, of de ruimte boven onze aardbol. Deze gebieden zijn van ons allemaal. Omdat ze zo waardevol zijn, voor huidige – én toekomstige generaties, moeten ze beschermd worden door alle landen op aarde.

Helaas schiet die bescherming vaak tekort. Juist door het gedeelde karakter van deze plekken. Omdat iedereen verantwoordelijk is maar niemand de volledige verantwoordelijkheid draagt, zijn ze kwetsbaar voor misbruik en uitbuiting. Zo worden oceanen massaal geplunderd door illegale vissers – met enorme drijfnetten halen ze niet alleen vissen binnen maar ook dolfijnen en schildpadden -, hebben multinationals het gemunt op kostbare mineralen van andere planeten en kunnen commerciële ruimtevaartbedrijven hun ruimteafval gewoon (om de aarde) later slingeren.

Zwerfafval in het Vondelpark krijgt voor mij een symbolische betekenis. Het is een herinnering aan ons gebrek aan collectieve verantwoordelijkheid en de gevolgen daarvan. Niet alleen op lokaal niveau, maar ook op wereldwijde schaal. Het is hoog tijd dat we ons bewust worden van onze houding ten opzichte van zwerfafval. Laten we de schoonheid van onze gedeelde plekken koesteren en beschermen. Niet alleen voor ons zelf, maar ook voor toekomstige generaties.

Nieuwsgierig naar Jessica's boek?
Lees een fragment uit haar, dit voorjaar verschenen, boek Rechten voor de natuur.