Duikers halen 5.700 kilo afval uit de Noordzee

Tekst: Malini Witlox

Cap op, flessen om, vinnen aan, ademautomaat in en springen maar. Eén voor één springen 14 duikers van de 42 meter lange MS Tender het koude water van de Noordzee in. Het grote verschil met een normale plezierduik: ze hebben grote oude postzakken bij zich. Ze zakken af naar de bodem op ongeveer dertig meter diepte. Daar ligt een wrak, vol met oude visnetten, vislijnen en ander afval. Een paar duikers pakken hun mes en beginnen te snijden. Het net losmaken, zodat het in de postzak past. Andere duikers ruimen het overige afval op.

De veertien zijn allemaal expeditieleden van Stichting Duik de Noordzee Schoon. De Noordzee ligt vol met duizenden kilo's afval, zoals plastic flesjes, blikjes, ballonnen en visnetten. Het blijft onder water op oude wrakken liggen en verstoort het onderwaterleven. Een doorn in het oog van Ben Stiefelhagen (69), initiatiefnemer van DDNS.

In 2009 startte hij met het schoonmaakproject, toen werd slechts één dag gedoken. Inmiddels gaat een groep ervaren duikers acht dagen op stap. 

Kreeften en krabben sterven van de honger

Vissers gooien hun netten uit in de Noordzee en die drijven door de stroming af. Waar een wrak ligt, stroomt het water minder hard. In de luwte komen die netten vast te zitten op de wrakken die daar soms al honderden jaren liggen. “Die wrakken hebben veel haakpunten. Die netten blijven daar achter hangen, die krijg je niet meer boven. De vissers laten die dus liggen. Vervolgens komen krabben en kreeften vast te zitten in die netten. Ze kunnen geen kant op en sterven van de honger”, weet expeditieleider Ben.

De visnetten zijn moeilijk te bergen omdat ze vast zitten zit aan wrakdelen of deels onder het zand zijn verdwenen. De vrijwilligers van DDNS verwijderen het afval met de hand om de biotoop zo min mogelijk te verstoren. De expeditieleden haalden sinds 2009 -alle expedities samen- 80.000 kilo afval boven water, afkomstig van circa 160 wrakken Ter vergelijking: in Nederland gooien we per persoon bijna 490 kilo afval per jaar weg, aldus Milieu Centraal.

Met een kraanschip, kan die 80.000 kilo in één dag worden verwijderd. “Maar dan verniel je het hele ecosysteem. Na verloop van jaren houden die netten het hele wrak bijeen. Wat wij doen is handwerk.”

Het gaat dus langzaam. “Al doen we honderd expedities. Er ligt zoveel troep op de bodem van de Noordzee. Die krijgen we nooit helemaal schoon”, vertelt Ben. 

Plastic in maag van vissen

Het leven onder water kan compleet verstoord raken door afval in het water, zegt bioloog en duiker Bas van der Sanden (56). “We kennen allemaal de beelden van schildpadden die een rietje in de neus hebben. Maar er zijn ook gevolgen die je niet direct ziet. Denk aan plastic dat in de maag van vissen komt. Indirect krijgen wij als wij vis eten dat microplastic weer binnen.”

Toch kun je afval dat er lang ligt, ook niet zomaar rücksichtslos opruimen, waarschuwt Bas. “Wat afval voor mensen is, is niet per se afval voor de natuur. Op sommige soorten plastic hechten algen en andere organismen zich bijvoorbeeld goed. Zo ontstaat weer een ecosysteem. Als je dat afval weghaalt, verpest je juist het onderwaterleven.”

Wees je dus bewust van wat je doet, zegt hij. “Vroeger haalde een boswachter al het dorre hout weg, dat wordt nu ook niet meer gedaan. Groeien er al organismen op, laat het dan liggen.”
Voorkomen is echter beter dan eventueel genezen. Volgens Bas is het belangrijk dat Nederlanders zich bewust worden van hun gedrag. “Na een warme dag ligt het hele strand vol met afval. Ruim je troep op.”

Zesduizend dieren bevrijd uit spooknetten

Maar het is niet alleen afval van het strand dat de Noordzee vervuilt. Dicht bij de kust komen de duikers vooral vislijnen met lood van sportvissers tegen, verder op zee gaat het met name om netten. De sportduikers hebben meer dan zesduizend dieren bevrijd die verstrikt waren geraakt in spooknetten of vislijnen, schat Ben.

Een fluwelen zwemkrab en een Noordzeekrab zitten compleet klem in het kapotte spooknet op de Noordzee. Een duiker probeert hen los te snijden. Met de grote Noordzeekrab lukt dat. Hij leeft nog en wordt voorzichtig op een veilige plek gezet. De zwemkrab zit klemvast, met dikke handschoenen aan is het lastig werken en snijden. Dan maar met net en al de postzak in. Het is te laat voor een vis die dood aan een oude nylonlijn hangt. De volle postzakken worden aan een lijn gehangen die aan een boei in het water hangt. Aan het einde van de duik worden alle zakken in één keer met een kraan uit het water gehaald. Boven water worden de zakken meteen leeggehaald en worden de vastzittende dieren alsnog bevrijd.

De Noordzee strekt zich uit over zes landen. Ieder jaar zet de organisatie een andere route uit. In 2018 werd bijvoorbeeld in Engelse wateren gedoken en in 2020 in België, Duitsland en in het Franse Kanaal. 

Ben: “Het gaat met name om wrakken uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Bij België ligt bijvoorbeeld de HMS-10, een onderzeeër uit 1915 van de British Royal Navy. Tijdens een patrouille in 1918 is de boot gezonken. Het wrak ligt nu op 32 meter. Je duikt letterlijk in de wereldgeschiedenis dus.”

342 containers in zee bij de Waddeneilanden 

Ook in de 21e eeuw gaan echter schepen verloren. Een bekend voorbeeld: de MSC Zoe die in 2019 maar liefst 342 containers boven de Waddeneilanden verloor. Vorig jaar bezocht de expeditie deze wraksite en wat hij zag, baart Ben zorgen. “Die containers zijn overboord geslagen en opengeklapt. Er lag 3,5 miljoen kilo aan troep op de zeebodem. Een deel daarvan is er met visserijschepen en bergingsschepen uitgehaald. Maar er ligt nog zeker 800.000 kilo. En een deel van dat afval spoelt weer weg en komt in wrakken terecht. Zo vonden we in een wrak donsjassen, die van de MSC Zoe kwamen. Bij de volgende expeditie staat dit wrak weer op de lijst.”

Recycling van oude netten erg lastig

Het opgedoken afval wordt in big bags gedaan en opgehaald door een gespecialiseerd scheepsafvalverwerker. Het wordt naar een loods gebracht, waar alles uit elkaar wordt getrokken en gekeken wordt wat gerecycled kan worden. Niet veel, weet Ben. “De netten die wij bovenhalen laten zich heel moeilijk recyclen, ze hebben soms 40 jaar onder water gelegen en zijn van verschillende materialen. Hennep, hout, nylon, kunststof. Bijna geen afvalverwerker wil dat hebben, Die zijn alleen geïnteresseerd als je tienduizenden kilo's van hetzelfde materiaal aanlevert. Slechts een paar procent van het afval dat wij bovenhalen, kan gerecycled worden.”

Het is dweilen met de kraan open. Terwijl de duikers hun werk doen, varen vissersschepen rond en laten mensen weer lege blikjes op het strand liggen. Toch geeft Ben niet op. “De Noordzee krijgen we nooit helemaal schoon. Maar bij iedere duik die we maken, wordt die weer een beetje schoner.”

Wat kun je zelf doen?

Duiken in de Noordzee is alleen weggelegd voor ervaren duikers. Het is koud, diep, donker en er staat een sterke stroming. Duikers die met het schoonmaakproject mee willen doen moeten dan ook minstens 400 duiken gemaakt hebben en meerdere duikbrevetten hebben, met aanvullende maritieme trainingen.

Beginners kunnen echter wel in zoet water duiken. Zo'n brevet kun je in een paar maanden tijd halen bij een lokale duikvereniging. Die organiseren vaak ook schoonmaakduiken in de zoetwaterplassen in de omgeving. Veel heb je voor zo'n opruimduik niet nodig. Een afvalzak, liefst van jute of stof, is genoeg. 

Van een oude fiets tot een portemonnee

Rob Dekker, voormalig eigenaar van Divepost Zoetermeer, organiseerde verschillende opruimduiken in zoet water en deed ook zelf vaak mee. “Een oude fiets, plastic en glazen flessen, tennisballen, hengels, een portemonnee, zonnebrillen, schoenen. Je vindt van alles. Waar mensen recreëren, ligt troep”, vertelt hij.

“Dat is al jaren zo, al heb ik de indruk dat het de laatste tijd iets schoner is. Maar je hebt nog steeds in de zomer snel een volle afvalzak bij een duik en bij georganiseerde cleanups zelfs een volle container.” Zijn meest opmerkelijke vondst? “Een pistool. Dat hebben we naar de politie gebracht.”