Hoe (on)duurzaam is wol?

De voordelen van wol

Laten we beginnen bij de voordelen van wol. Ten eerste is het een volledig natuurlijke vezel. Je hoeft je bij een 100% natuurlijke wollen trui dus geen zorgen te maken om microplastics of chemische toevoegingen. Natuurlijke wol (dus geen acryl met wolstructuur bijvoorbeeld) is 100% biologisch afbreekbaar, in tegenstelling tot heel veel andere materialen zoals acryl of polyester.

Maar het heeft meer voordelen: de wolvezel is namelijk ontzettend stevig. Je kunt het makkelijk verven met natuurlijke kleurstoffen, het is natuurlijk lekker warm (verwarming een paar graden lager!) en het duurt héél lang voordat het slijt. Bovendien heb je weinig energie nodig om wol om te zetten in garen.

"En het 'afval' (wol dat niet tot garen gespind kan worden en dus als opvulmateriaal wordt gebruikt) is hoogwaardig te recyclen en heel waardevol, in tegenstelling tot afval van synthetische materialen zoals schuimrubber", voegt Janne de Hoop van de start-up Hollands Wol Collectief toe. "De interesse in biobased materialen zoals wol neemt toe, omdat producenten straks verantwoordelijk worden van hun eigen afval". 

Maar er zijn ook nadelen aan wol

Het grootste nadeel van wol? Het groeit niet aan een plant. Ook al hoef je geen dieren te slachten voor wol (de vacht van de schapen groeit in principe weer gewoon aan nadat het is geschoren), heb je natuurlijk wél dieren nodig om het materiaal te verkrijgen. Dat houdt onder andere in dat er veevoer en land nodig is. Voor één baal Australische wol is 44.04 hectare land nodig. Ter vergelijking: voor één baal katoen heb je 0.12 hectare land nodig. "Hier is wel wat nuance nodig", aldus Janne: "Veel wolschapen worden gehouden op grond waar geen andere bruikbare bestemming voor is. Er wordt dus geen landbouwgrond opgeofferd".

De schapen stoten natuurlijk wel methaan uit. Bovendien wordt tijdens het (chemisch) wassen van de wol water vervuild (je kunt dit ook op een natuurlijke manier doen) en veroorzaken de schapen mest. En dat zorgt, net als bij koeien, voor broeikasgassen. Bovendien leven op sommige plekken de schapen in (te) grote kuddes, waardoor ze de lokale vegetatie aanpassen en niet vrij kunnen leven. Janne: "Dit komt vooral in Australië voor, waar de meeste wol vandaan komt. In Nederland is de schapenhouderij eigenlijk altijd kleinschalig". 

Hoe diervriendelijk is wol?

Tot nu toe hebben we vooral gekeken naar ‘de uitstoot’ van wol. Maar als je met dieren te maken hebt, moet je natuurlijk ook kijken naar diervriendelijkheid. In de wolindustrie zijn twee handelingen die vaak met dierenleed gepaard gaan: mulesing en intensieve schapenhouderij. Dit is ook voornamelijk de reden dat veganisten vaak geen wollen producten willen gebruiken.

Schapenwol, konijnenwol, alpacawol, geitenwol... 

We richten ons in dit artikel voornamelijk op schapenwol. Maar naast schapenwol zijn er meer wolsoorten die aandacht verdienen. Zo kom je misschien wel eens een trui tegen waar 'angorawol' in verwerkt zit. Dit wordt gemaakt van de (snelgroeiende) haren van angorakonijnen. Wanneer deze konijnen puur voor de wolproductie worden gefokt, worden ze vaak aan hun pootjes vastgebonden of met de hand kaalgeplukt voor de vacht, aldus Bont voor Dieren. Dit is zeer pijnlijk. 

Ook heb je misschien wel eens van kasjmier gehoord. Deze wol is afkomstig van geiten. De opbrengst per geit is bijzonder laag, dus erg efficiënt is het fokken van kasjmiergeiten voor de wol niet. En dan is er ook nog alpacawol. Volgens Ecocult de meest duurzame en ethische wolsoort, omdat de meeste productie plaatsvindt bij kleine familiebedrijven, maar er zijn natuurlijk ook fokkerijen die niet diervriendelijk werken. 

Het dierenleed vindt overigens voornamelijk plaats bij grootschalige veehouderijen die voor fast fashion merken werken. Je kunt alleen niet alle dierenhouders over één kam scheren. Overigens veroorzaken de microplastics van vegan wollen truien (gemaakt van acryl, polyester of andere synthetische stoffen) ook dierenleed. Ze veroorzaken bijvoorbeeld groei- en ontwikkelingsproblemen, vergiftigen de leefomgeving van zeedieren en tasten de organen aan.  Het is dus maar de vraag wat de beste keuze is. 

Mulesing bij schapen

De eerste handeling die gekoppeld wordt aan dierenleed heet mulesing, een techniek die de laatste jaren aan banden wordt gelegd. Dit is het wegsnijden van de huid rond het achterwerk van een lammetje. Bovendien wordt ook vaak het staartje afgesneden. Zo wordt geprobeerd om infectieziekten door bijvoorbeeld vliegen te voorkomen. Het is natuurlijk fijn om infecties tegen te gaan, maar de behandeling is enorm pijnlijk voor de schapen. En om kosten te besparen wordt de behandeling vaak zonder verdoving uitgevoerd.

Tegelijkertijd is het krijgen van de ziekte ook totaal niet prettig voor het schaap. Deze handeling vindt overigens voornamelijk in Australië plaats, waar het probleem (en de industrie) het grootst is. Hier worden, ondanks toezeggingen van de industrie om het beter te doen, naar schatting nog steeds 10 miljoen merinolammetjes per jaar gemulesed. Gelukkig worden er ook naar alternatieven gezocht. Zo kunnen schapen gefokt worden met minder diepe huidplooien. Daardoor is mulesing niet nodig en ook de kans op de infectie een stuk kleiner. Wanneer je een kleine kudde hebt kun je de infectie prima voorkomen door goed te monitoren en vuil bij de schapenkont weg te poetsen. 

Schapen slachten voor wol

Hoewel je wol van schapen kunt scheren zonder deze te slachten, zullen ze dit niet oneindig blijven doen. Na vijf of zes jaar is de wol niet meer zo vers. Vergelijk het met mensenhaar: dat wordt ook dunner naarmate je ouder wordt. Schapen die geen wol meer ‘produceren’ worden daarom vaak rond deze leeftijd geslacht voor de vleesindustrie. Terwijl ze makkelijk 12 jaar oud hadden kunnen worden.

Ook worden wolschapen op grote fokkerijen opzettelijk geboren in de winter (in plaats van de lente), zodat ze in de lente lekker kunnen doorgroeien op het verse gras. Volgens Collective Fashion Justice sterven er per winter 10 tot 15 miljoen Australische lammetjes in de eerste 48 uur van hun leven, omdat ze het te koud hebben. "In Nederland is dat wel anders", vertelt Janne die met zo'n 200 schapenhouders samenwerkt. "De schapen staan bijna altijd buiten en de lammetjes worden hier vooral in de lente geboren". 

Werkomstandigheden en wol

Daarnaast moeten we ook kijken naar hoe eerlijk de productieketen van wol is. Ook hier heb je weer een groot verschil tussen een kleinschalige schapenhouder en een grootschalige megafokker. Om de prijs laag te houden worden bij de megafokker vaak goedkope (illegale) arbeidskrachten ingeschakeld voor het scheren van de schapen. Doordat zij per schaap in plaats van per uur betaald worden, wordt er slordig gewerkt en kunnen de schapen wonden krijgen.

Dit heeft voornamelijk te maken met goedkope productie en lage prijzen. "De wolindustrie in Nederland is om die reden eigenlijk vrijwel geheel verdwenen", vertelt Janne. "Al dat wol ligt nu te verstoffen, omdat de industrie is weggetrokken naar Azië. Nederlands wol is ook minder zacht dan bijvoorbeeld Australisch of Nieuw-Zeelands wol, dus minder geschikt voor kleding. Maar je kunt er nog prima andere toepassingen voor bedenken". 

Al met al zijn er dus best wat nadelen te noemen… Moeten we daarom wol maar laten staan? Dat bepaal je natuurlijk zelf. Maar het is sowieso goed om te beseffen dat het een complex onderwerp is, waarin de schaalgrootte veel problemen veroorzaakt. Volgens de Soil & Water Conservation Society zou wol – bij kleinschalige productie - juist klimaatvriendelijk kunnen zijn. De kuddes lopen van land naar land, waar de hoeven van de schapen het gras maaien, de grond omploegen en bemesten. Wanneer dit door de verkoop van de wol ook wat geld oplevert voor de inheemse families, kan het land worden behouden. Zo voorkom je dat er fabrieken in de plaats komen.

Nederlandse wol

En natuurlijk kunnen we ook kijken of we terug kunnen gaan naar kleinschalige productie, waar minder problemen om de hoek komen kijken. "Toen ik hoorde dat de industrie hier weg was, besloot ik om samen met Mirthe Snoek het Hollands Wol Collectief op te zetten", vertelt Janne. "Schapenhouders kunnen zich bij ons aanmelden en vervolgens gaan wij kijken hoe we de wol weer waarde kunnen geven. In Nederland kan wol nog niet gesponnen worden, daarom richten we ons in eerste instantie op vilt. We willen namelijk zo veel mogelijk van het productieproces binnen Nederland houden". 

Momenteel verwerkt het Hollands Wol Collectief 10.000 kilo wol. "We krijgen nu veel vragen naar isolatiemateriaal. Dat is vrij duur, want je hebt veel wol nodig om een muur te vullen. Bovendien zijn er ook meer hoogwaardige toepassingen. Daarom richten wij ons nu vooral op de interieurmarkt. Uiteindelijk willen we nóg een stap zetten en ook kijken of we textiel kunnen maken". 

Waar en hoe vind ik duurzame wol?

• Tweedehands is een uitkomst! Doordat wol zo slijtvast is, is de kans enorm groot dat je een perfecte trui in de kringloop vindt. Gebruik onze lijst met de leukste kringloopwinkels van Nederland.
• Vind je een wollen trui, maar zitten er pluisjes aan? Laat hem niet gelijk links liggen. Met een ouderwetse kledingontpiller of elektrische pluisjesverwijderaar is hij binnen mum van tijd weer als nieuw.
• Liever nieuw kopen? Kijk of het merk ‘mulesing free’ vermeldt en of je kunt vinden waar de wol vandaan komt. Transparantie is belangrijk! Je kunt ook op het Responsible Wool Standard-logo letten. Of kijk naar de keurmerken GOTS of British Wool. 
• Hoe is de wol geverfd? Wanneer er synthetische verf gebruikt wordt, is de stof niet meer volledig biologisch afbreekbaar.
• Goedkoop is duurkoop. Door de grote vraag naar wol, worden in onder andere Australië, Mongolië, India, Peru en Tibet grootschalige schapenhouderijen opgezet. Hier zijn de problemen het grootst.
• Gebruik je wol om te knutselen? Voor duurzame wol om te naaldvilten kun je terecht bij Meaningful Crafts.
• Op zoek naar alternatieven voor wollen kleding? Bekijk ons artikel met de meest en minst duurzame stoffen voor je kleding.