Nergens in Europa gaat het zo slecht met de biodiversiteit als in Nederland. Momenteel is er nog maar 15 procent over van de inheemse planten- en diersoorten die we in 1900 in ons land hadden. Ter vergelijking: het Europese gemiddelde ligt op 40 procent. Weinig leefruimte en intensieve landbouw zijn de grootste oorzaken van het verlies. Wat kunnen we (nog) doen om de verscheidenheid aan Hollandse planten en dieren terug te krijgen?
Biodiversiteit, de rijkdom aan alle verschillende vormen van leven op aarde, staat overal ter wereld onder druk. Wereldwijd zijn de populaties wilde dieren met 60 procent gedaald sinds 1970. Veel mensen denken dat de biodiversiteitscrisis een ver-van-mijn-bed-show is. Maar niets is minder waar.
In Nederland wordt een derde van de diersoorten bedreigd. Het gaat vooral slecht met onze inheemse watervogels. Zo hollen de populaties van de oer-Hollandse grutto en kievit al jaren hard achteruit. Waren er in 1960 nog 120.000 grutto's, nu zijn daar nog minder dan 40.000 van over. Ook veel bijen zitten in het nauw - 181 van de 359 bijensoorten in Nederland wordt in zekere mate met uitsterven bedreigd.
Gelukkig is het niet alleen maar slecht nieuws. Langs onze kust en rivieren gaat het een stuk beter met de biodiversiteit. De zeehond en de bruinvis herstellen zich goed in de Noordzee. Dit komt door minder visserij, schoner water en bescherming zegt Johan Janssen, ecoloog aan de Wageningen Universiteit. Ook de otter en de bever profiteren van het schonere water.
Leestip: Wil je weten wat biodiversiteit is en waarom het belangrijk is? Lees dan onze snelcursus biodiversiteit (3 minuten leestijd).
De populatie van onze "Nationale Vogel", de grutto, loopt al jaren hard achteruit. Waar in 1960 er nog 120.000 waren zijn er vandaag de dag minder dag 40.000 over. | Foto: Martha de Jong-Lantink via Flickr
Opvallend is dat het verlies aan biodiversiteit juist in Nederland zo groot is. In 120 jaar tijd is 85 procent van alle inheemse planten- en diersoorten verloren gegaan. Dit is ver boven het Europese gemiddelde van 60 procent.
“Nederland is kampioen biodiversiteitsverlies in Europa”, zei Johan van de Gronden, voormalig directeur van het WNF, al in 2014. Een ver-van-mijn-bed-show is het dus zeker niet. Maar hoe kan het toch dat het zo bijzonder slecht gaat met de Hollandse biodiversiteit?
Nederland is van oudsher een land met een diverse natuur: kust- en waddengebieden in het Westen en Noorden, lage veengebieden in het Noorden en Oosten en losse zandgronden in het Zuiden. Bij elk leefgebied horen unieke planten en dieren die van het diverse landschap afhankelijk zijn.
Door de eeuwen heen is het Hollandse landschap volledig veranderd. Tegenwoordig is er weinig ongerepte natuur meer over. Slechts 14 procent van het landoppervlak bestaat uit natuur- en bosgebied. Daarmee behalen we de een-na-laatste plek in Europa. Alleen Duitsland doet het nog slechter.
Sinds de Middeleeuwen heeft landbouw het landschap bijna volledig bepaald. Vandaag de dag wordt twee derde van het landoppervlak gebruikt door agrariërs. Dat is niet zo gek, want Hollandse boeren horen tot de productiefste van de wereld. Maar de natuur betaalt hiervoor de prijs. Juist in deze landbouwgebieden gaat het slecht met de biodiversiteit.
Entomoloog Roy Kleukers, verbonden aan Naturalis, vertelt: “Als je nu naar het Groene Hart kijkt, zie je weilanden. Vroeger bestonden die uit een grote variatie kruiden, verschillende soorten gras, er stond een boom in het midden”. Het boerenland is allang geen walhalla meer voor weidevogels, bloemen en insecten. De akkers zijn tegenwoordig groen, stil en monotoon en er zijn nog maar weinig bestuivers te vinden.
Groen, zo ver het oog reikt. Denk je aan Nederland dan denk je aan dit plaatje. Maar de monotone, groene akkers zijn desastreus voor de Hollandse biodiversiteit. | Foto: Tacowitte via Flickr
De grootste bedreiging voor de natuur is een (te) hoge concentratie stikstof. Sinds de jaren 50 is de hoeveelheid stikstof in het milieu verdubbeld. Dit komt voor het grootste deel door de uitstoot van stikstofgassen vanuit de veehouderij in de vorm van ammoniak. Door verdamping van (kunst-)mest komt ammoniak vrij dat weglekt naar lucht, bodem en water.
Wanneer deze grote hoeveelheden stikstof in de natuur terechtkomen zorgt het voor de verzuring en verschraling van de bodem. Dit heeft effect op de hoeveelheid en het soort planten die op deze grond kunnen groeien. Zo overwoekeren stikstofminnende planten als brandnetels en bramen onze heide- en duingebieden, waar de stikstofgehaltes normaal gesproken erg laag zijn.
Veel zeldzame planten gaan daardoor verloren. Als gevolg hiervan worden ook de dieren, zoals bijen, vlinders en andere insecten, weer geraakt. Zij vinden minder eetbare planten en sterven uit. Het hele ecosysteem raak op deze manier uit balans.
Deze infographic van de Rijksoverheid illustreert wat de gevolgen zijn van een te hoge stikstofconcentratie voor de natuur, onze gezondheid en de voedselproductie. | Bron: De Rijksoverheid
De planten- en diersoorten die zijn uitgestorven krijgen we niet meer terug. Maar we kunnen wel grote stappen zetten om toekomstig verlies in te perken of zelfs tegen te gaan:
Zoals gezegd, slechts 14 procent van ons land bestaat uit natuur. Een logische stap om de biodiversiteit in Nederland te herstellen is om de natuur meer ruimte te geven. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit streeft er naar om dit jaar zo'n driekwart miljoen hectare aan beschermd natuurgebied aan te wijzen.
Ook op zee is het herstel van de biodiversiteit hard nodig. Daarom steunt ASN Bank het pilotproject De Rijke Noordzee van Stichting De Noordzee en Natuur & Milieu. Hierbij wordt gekeken hoe het unieke zeeleven in windparken op de Noordzee een steuntje in de rug kan worden gegeven.
Een andere belangrijke stap is om boeren in meer balans met de natuur te brengen, juist omdat Nederland voor zo'n groot deel uit boerenlandschap bestaat - het grootste leefgebied voor inheemse planten en dieren. Ecologische landbouw biedt een uitkomst. Hierbij houden boeren rekening met de milieueffecten en het dierenwelzijn van hun beroep. Bijvoorbeeld door de overstap te maken maken van melkboer naar lokale sojateler: goed voor de natuur én de biodiversiteit.
Wat ook helpt om de Nederlands biodiversiteit terug te brengen is door kruidenthee van eigen bodem te drinken. Wilder Land winnaar van de eerste prijs en de Publieksprijs van de ASN Bank wereldprijs 2019, zaait inheemse grassen en bloemen in op akkerranden waardoor er weer voedsel is voor bijen en andere insecten.
In de oogsttijd laten ze altijd de helft staan, zodat de insecten niet opeens zonder eten komen te zitten. Dit maakt niet alleen de bijen, vogels en vlinders weer blij, maar vervangt ook het buitenlandse aanbod. Dit bespaart een hoop transport kilometers!
Help jij Matthijs en Daan van Wilder Land mee om de Nederlandse biodiversiteit tegen te gaan, één kopje tegelijk?
Je kunt zelf ook een handje meehelpen om het verlies aan biodiversiteit in Nederland en in de rest van de wereld tegen te gaan:
